Koncepcja małych ojczyzn i ich znaczenie dla bezpieczeństwa obywateli

W okresie tak silnych zmian globalizacyjnych niemniej istotnym pozostaje zapewnienie bezpieczeństwa pojedynczych osób i grup społecznych, które korzystając z niewątpliwych korzyści jakie niesie postęp technologiczny i rozwój globalnej gospodarki, potrzebę bezpieczeństwa stawiają na czołowej pozycji w hierarchii potrzeb. Drugą, równie ważną

128 E. Ahmad, Terrorism. Theirs & Ours, [w;] Terrorism and Counterterrorism. Understanding the New Security Environment, (red), R. D. Howard, R. L. Sawyer, Guilford 2005, s. 50 za: A. Rzepka, P. Hławko, Bezpieczeństwo międzynarodowe w dobie globalizacji, Wyd. Politechniki Lubelskiej, Lublin 2015, s. 9.

49 rzeczą, staje się poczucie bezpieczeństwa swoich najbliższych. W ramach tej potrzeby, coraz powszechniej odczuwalne staje się zapewnienie bezpieczeństwa lokalnego w najbliższej okolicy, na osiedlu, bezpieczeństwa dzieci w drodze do szkoły, w szkole, w domu, jako potrzeba bezpieczeństwa społeczności lokalnej. Od zaspokojenia tej potrzeby zależy niewątpliwie zadowolenie lokalnych społeczności, a w konsekwencji także rozwój społeczeństwa.

Równie istotnym pozostaje zachowanie właściwej relacji między tym, co globalne, a tym, co lokalne. Zjawisko to nazywane glokalizacją oznacza umiejętność przystosowania globalnych produktów, dóbr, usług i idei do wymogów i warunków lokalnego rynku.

Regionalizm pozwala na zwiększenie zaangażowania społeczności lokalnych w procesy przeobrażeń społeczno-ekonomicznych a przez to optymalną realizację założonych celów.

W. Fehler podkreśla, że „bezpieczeństwo poza wymiarem przedmiotowym i podmiotowym posiada także wymiar terytorialny”¹²⁹. Wymiar terytorialny oznacza konkretne miejsce, określone terytorium, z którym utożsamia się określona społeczność. Społeczność ta, nazywana jest społecznością lokalną, określaną także jako mała ojczyzna. „Tworzą ją osoby zespolone naturalną bądź spontaniczną więzią, zaś poczucie przynależności umożliwia współpracę wszystkich członków społeczności, zapewniając jej jedność. Społeczność lokalna wskutek tego jest ograniczoną całością, w której życie i interesy poszczególnych jej członków w znacznym stopniu identyfikują się z życiem i interesami całości”¹³⁰. Nie jest to oczywiście definicja charakteryzująca wszystkie społeczności lokalne, gdyż każdy układ lokalny jest specyficzną kombinacją czynników ludzkich, terytorialnych czy kulturowych mających wpływ na jej kształt. Jednak daje nam informację, że to właśnie ta określona terytorialnie mała ojczyzna, jest miejscem gdzie kształtują się określone zachowania, style życia, systemy wartości. Jednocześnie jest ona odzwierciedleniem zjawisk i procesów społecznych i gospodarczych zachodzących w całym społeczeństwie, które z poziomu lokalnego są przenoszone na poziom narodowy.

Nierozerwalnie z kategorią bezpieczeństwa lokalnego wiąże się pojęcie więzi społecznych. Pojęcie to, wywodzi się z socjologii i oznacza relacje instytucjonalne i osobowe w grupie ludzi pozwalające zachować ich trwałość.¹³¹ Właśnie więzi społeczne są tym elementem, który powoduje pohamowanie egoistycznych zachowań jednostki i jej kontrolę przez grupę. Zawiązanie czy umacnianie więzi społecznych lub ich rozerwanie wpływają na

129 Zob. W. Fehler, Lokalny wymiar wewnętrznego bezpieczeństwa państwa, [w:] Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym, (red.) W. Fehler, Wyd. Arte, Warszawa 2009, s. 19.

130 M. Leszczyński (red.), Bezpieczeństwo w wymiarze lokalnym, Wyd. Difin, Warszawa 2013, s. 35.

131 Zob. A. Urban, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, Wyd. Oficyna Wydawnicza Łośgraf,

Warszawa 2012, s. 27.

50 zwiększenie lub osłabienie bezpieczeństwa tych społeczności. Należy w tym miejscu wskazać na niewątpliwą rolę, jaką w tym procesie odgrywa rodzina - jako najmniejsza społeczność (najmniejsza ojczyzna). Ponieważ to właśnie „rodzina spełnia pierwotną rolę w rozwoju wszelkich form życia społecznego, w tym także przyczynia się do bezpieczeństwa lokalnego”¹³². W życiu rodzinnym znajdujemy odzwierciedlenie problemów środowiska lokalnego. Realizowane w rodzinie zadania i nawiązywane więzi tworzą własna mikrokulturę, w której przekazuje się określone wartości, zachowania i postawy. Jednak postępujące procesy urbanizacyjne, zmiana modelu funkcjonowania rodziny i wzrost aktywności zawodowej zmniejszają zakres wspólnego życia rodzinnego, powodując osłabienie się wzajemnych relacji.

Warto więc, zastanowić się, jak te wartości wykorzystać dla zapewnienia bezpieczeństwa? Aby myśleć o zapewnieniu bezpieczeństwa w społecznościach lokalnych należy tę społeczność włączyć do działania na rzecz bezpieczeństwa. I nie chodzi tu o zatrzymywanie przestępców czy wymierzanie samosądów, ale o wyzwolenie w społeczności odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa, pobudzenie do zachowań obywatelskich.

W naszym społeczeństwie ciągle funkcjonuje stereotyp, iż informowanie o popełnianych przestępstwach, czy wykroczeniach jest donoszeniem – czymś społecznie nieakceptowanym. Podobnie jak reagowanie na przemoc wobec innych osób, rozboje, zabór mienia, jeżeli bezpośrednio nie dotyczy mojej osoby. Dlatego bardzo ważnym jest nagłaśnianie wszelkiego typu właściwych zachowań, reakcji obywateli na sytuacje dziejące się w ich otoczeniu.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa społeczności lokalnych władze lokalne posiadają odpowiednie struktury porządkowe i wiele innych instrumentów prawnych, które właściwe wykorzystanie znacząco podnoszą poziom bezpieczeństwa na administrowanym terenie.

W artykule 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminy¹³³, wśród wielu zadań zostały zapisane także te, które mają zawiązek z bezpieczeństwem. Przytoczyć należy chociażby takie obszary jak:

- utrzymanie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

- zapewnienie bezpieczeństwa gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

- zapewnienie ochrony zdrowia (bezpieczeństwa zdrowotnego), - współpraca ze społecznościami lokalnymi.

132 S. Klementowicz, Rodzina jako element bezpieczeństwa lokalnego, [w:] Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym, (red.), W. Fehler, Wyd. Arte, Warszawa 2009, s. 113.

133 Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r., art. 7, (Dz. U. 01.142.1591).

51 Jednym z państwowych organów właściwych do zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego jest Policja, która „… jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego”¹³⁴. Jednakże, zadania te nie mogą być skutecznie realizowane, bez czynnego poparcia i współpracy ze strony lokalnej społeczności, które jest jednym z warunków efektywnej pracy policji. Szansa takiej współpracy istnieje wówczas, gdy świadomości tejże społeczności zostanie wyzwolone przeświadczenie, iż działalność poszczególnych funkcjonariuszy i instytucji policji jest zgodna z zasadami prawnymi i etycznymi. A skuteczność tych działań przyczynia się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa lokalnego środowiska¹³⁵.

Ważnym z tytułu bezpieczeństwa uprawnieniem samorządów gmin jest też możliwość powoływania Straży Miejskich (gminnych)¹³⁶, które także jako umundurowane formacje samorządów wspomagają działania policji w zapewnieniu ochrony porządku publicznego na terenie gmin.

Jednak, nie należy sądzić, że za bezpieczeństwo społeczności lokalnej ponosi odpowiedzialność tylko samorząd gminy, policja czy ewentualnie powołana straż miejska (gminna). Składa się na nie jeszcze wiele innych podmiotów, chociażby takich jak dyrektor szkoły, który odpowiada za bezpieczeństwo na terenie szkoły, organizator imprezy sportowej, odpowiadający za bezpieczeństwo podczas tej imprezy. Nie sposób zapomnieć przy tym o członkach społeczności lokalnej, którzy umiejętnie zachęceni przez wymienione podmioty zaangażują się w przedsięwzięcia realizowane na rzecz bezpieczeństwa lokalnego.

Właśnie współudział i współpraca osób i podmiotów odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa wydaje się być działaniem, z którym należy wiązać nadzieje na poprawę bezpieczeństwa społeczności lokalnych. „Szczególna rola w tych procesach przypada władzom lokalnym (samorządowi terytorialnemu), które zarówno inicjują, jak i koordynują oraz wspierają działania mające na celu pokonywanie barier rozwoju lokalnego”¹³⁷. Pokonanie tych barier jest gwarantem podniesienia jakości życia tejże społeczności, pobudzania postępu gospodarczego oraz tworzenia nowych więzi społecznych. Wśród wielu inicjatyw mających na celu pobudzenie aktywności społecznej w celu poprawy bezpieczeństwa należy wymienić rządowy program „Razem bezpieczniej”, realizowany w latach 2007-2015, mający na celu poprawę bezpieczeństwa obywateli poprzez ograniczenie przestępczości i aspołecznych

134 Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 r. art. 41 (Dz. U. 07.43.277).

135 Zob. M. Minkina, Dylematy i mity bezpieczeństwa lokalnego, [w:] Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym, dz. cyt., s. 123.

136 Ustawa o strażach gminnych z dnia 29 sierpnia 1997 r., art. 1.(Dz. U. 97.123.779).

137 M. Leszczyński (red.), Bezpieczeństwo w wymiarze lokalnym…, dz. cyt., s. 36.

52 zachowań. Założeniem programu było uzyskanie społecznego zaufania służb odpowiedzialnych za porządek publiczny i bezpieczeństwo wśród środowisk lokalnych, a przez to pobudzenie do aktywności i chęci współpracy w działaniach przyczyniających się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa w najbliższym otoczeniu. Taką formę współudziału określa się mianem partycypacji na rzecz bezpieczeństwa, które jest znaczącym etapem tworzenia się społeczeństwa obywatelskiego. Ponieważ, jak podkreśla A. Urban, to właśnie

„poziom współpracy na linii społeczeństwo – instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo może być miarą demokracji panującej w danym społeczeństwie oraz cechą charakteryzującą społeczeństwo obywatelskie”¹³⁸.

Jednak zbudowanie społeczeństwa obywatelskiego, które będzie aktywnie włączało się w różne dziedziny życia społecznego, w tym zapewnienie bezpieczeństwa, jest procesem długotrwałym. Należy tylko mieć nadzieję, że będzie to krótszy czas niż ten określony w stwierdzeniu Ralfa Dahrendorfa, w myśl którego, w 6 miesięcy można ustanowić demokrację – przeprowadzając demokratyczne wybory, w 6 lat zbudować gospodarkę rynkową – wprowadzając reformy ekonomiczne, a w 60 lat tworzy się społeczeństwo obywatelskie¹³⁹. Społeczeństwo obywatelskie, w którym bezrobocie jest zjawiskiem mniej odczuwalnym, a także w mniejszym niż dotychczas stopniu wpływającym negatywnie na różne sfery życia i bezpieczeństwa człowieka. W społeczeństwach obywatelskich także poziom kultury bezpieczeństwa jest wyższy niż w pozostałych. Nasuwa się więc wniosek, że doskonaląc kulturę bezpieczeństwa osób i grup społecznych przyczyniamy się do budowania społeczeństwa obywatelskiego.

2. Zjawisko bezrobocia w literaturze przedmiotu i w obowiązujących aktach prawnych