3. Literatura naukowa o zależnościach między bezrobociem a różnymi obszarami bezpieczeństwa człowieka i grup społecznych
3.4. Powiązania bezrobocia z bezpieczeństwem społecznym
O potrzebie realizowania przez człowieka swoich potrzeb społecznych wspominano już wcześniej. Wśród tych potrzeb, potrzeba posiadania pracy wymieniana znajduje się na czołowym miejscu. Bezrobotni, w sposób nader dotkliwy odczuwają jej wpływ, a negatywne konsekwencje związane z faktem braku zatrudnienia, mogą wpłynąć na ich przyszły etos pracy.
Obniżający się, w tym okresie, poziom dochodów jest powodem, poczucia spadku własnej wartości oraz innych skutków o charakterze indywidualnym (np. izolacja społeczna, utrata pozycji społecznej, zerwanie kontaktów z kolegami z pracy, zmiana w dobowym rozkładzie czasu).
Według Leona Dyczewskiego „oprócz obniżenia się dochodów i poziomu życia rodziny, można wymienić kolejne negatywne następstwa tego zjawiska: wzmaga się niepokój o jutro, wywołuje stres u członków rodziny, potęguje konfliktowość, popycha do różnych uzależnień (np. alkoholizm, narkomania), kształtuje lub wzmaga postawy antyspołeczne, rozwija poczucie niskiej wartości samego siebie, obniża twórcze myślenie.”259
Wymienione czynniki są elementami niezmiernie istotnej dla wartości i trwałości rodziny funkcji emocjonalno-ekspresyjnej. To niezwykle ważna i skomplikowana sfera obustronnych interakcji małżonków, relacja między rodzicami i dziećmi oraz działań związanych z kontaktami rodziny z szerszym środowiskiem rodzinnym i społecznym.
W pierwszej fazie bezrobocia następuje konsolidacja i zacieśnienie więzi rodzinnych. Często starsze dzieci wykazują chęć pomocy, poczucia odpowiedzialności. Niestety wraz z wydłużaniem się okresu bezrobocia narastają konflikty w rodzinie. Otrzymywane świadczenia są wysoce niewystarczające do bieżących potrzeb. „U rodziców łączy się to z poczuciem winy i bezradności, gdy nie mogą zaspokoić potrzeb i oczekiwań dzieci.
Bezskuteczność usiłowań rodziców budzi u dzieci uczucie żalu, a często i zawodu”260.
259 L. Dyczewski, Rodzina w okresie transformacji systemowej w Polsce, [w:] „Polityka Społeczna” 1993, nr 2, s. 7.
260 D. Graniewska, Bezrobocie a rodzina [w:] Bezrobocie – wyzwanie dla polskiej gospodarki, (red.), E. Frątczak, Z. Strzelecki, J. Witkowski, Wyd. Polskie Towarzystwo Demograficzne, GUS,Warszawa 1993, s. 178.
100 Z przeprowadzanych badań socjologicznych wynika, że dzieci bezrobotnych wstydzą się tego, że żyją w gorszych warunkach materialnych niż ich koleżanki i koledzy. „Postrzeganie własnej sytuacji jako gorszej powodowało, że dzieci, których rodzice pozostawali bez pracy, unikały kontaktów z rówieśnikami. Starały się w ten sposób ukryć fakt, że warunki w jakich żyją, to co posiadają, atmosfera jaka panuje w ich domu, odbiega od warunków występujących w domach ich koleżanek i kolegów”261.
Wykres nr 3. Liczba widzów uczęszczających do kina w województwie łódzkim w latach 2000-2014.
Źródło. Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Łódzkiego 2015.
Wykres nr 4. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie łódzkim w latach 2000-2014.
Źródło. Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Łódzkiego 2015.
261 D. Długosz, Sytuacja dzieci w rodzinach dotkniętych bezrobociem, [w:] „Polityka Społeczna” 1994, nr 3, s. 14.
0 200 400 600 800 1000
2000 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
liczba widzów w kinach na 1000 ludności
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
200 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
stopa bezrobocia rejestrowanego w %
101 Zubożenie rodzin dotkniętych bezrobociem, a jeszcze bardziej terenów dotkniętych jego wysokim poziomem, ogranicza zainteresowanie wiedzą o problemach społecznych, gospodarczych i kulturowych. Zmniejsza się liczba osób aktywnie uczestniczących w życiu kulturalnym.
Dość widocznym przejawem takiej zależności jest chociażby opracowane na podstawie danych statystycznych zestawienie, przedstawione w formie wykresu nr 3, obrazujące zmieniającą się w poszczególnych latach liczbę osób uczęszczających do kina w województwie łódzkim. Aby zobrazować zachodzące powiązania tej wartości ze stopą bezrobocia, w analitycznym okresie, zamieszczono ponownie, prezentowany już wykres nr 4.
Jak możemy zaobserwować, śledząc przebieg obydwu wykresów, zauważamy, że w okresach spadającego bezrobocia następowało zwiększenie wartości odzwierciedlającej liczbę ludności uczęszczającej do kin. Z kolei podczas gdy poziom bezrobocia wzrastał, wówczas poziom frekwencji w kinach odnotowywał spadek. Widoczne dość dynamiczne zmiany wartości obu wykresów w latach 2005-2008 spowodowany był przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej i opisanymi we wcześniejszym rozdziale zmianami na rynku pracy.
W celu sprawdzenia występowania zależności pomiędzy powyższymi wartościami skorzystano z wykorzystywanej już metody r-Pearsona. Uzyskany współczynnik korelacji wynoszący – 0,76 świadczy o istotnej, wzajemnej zależności obydwu zjawisk.
Na nieco słabszym poziomie zależności utrzymywały się dane dotyczące liczby zwiedzających muzea czy wystawy. W tym przypadku wartość korelacji wynosiła 0,34.
Niezmiernie ważne wyzwanie, w zakresie bezpieczeństwa społecznego osób doświadczających bezrobocia, stoi również przed instytucjami pomocy społecznej, które powinne sprawnie i w miarę skutecznie podjąć działania zapobiegające nadmiernemu spadkowi poziomu bezpieczeństwa socjalnego, zarówno bezrobotnego jak i jego rodziny. Zadania te wchodzą w zakres realizowanej przez państwo polityki społecznej, która w myśl jednej z definicji swoim zakresem obejmuje taką „działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i społecznie najsłabszych”262. Działania te, są działaniami praktycznymi i według W. Turnowieckiego składają się na nie „ zaspokajanie potrzeb związanych ze sferą bytu (wyżywienie, mieszkanie, pomoc materialna w przypadku zdarzeń losowych, niezdolność do pracy), zaspokajanie potrzeb związanych ze sferą pozamaterialną (ochrona zdrowia, edukacja, usługi i działalność kulturalna, w tym rekreacji rozumiana jako kultura czasu wolnego) a także potrzeby
262 J. Auleytner, K. Głąbicka, Polityka społeczna pomiędzy opiekuńczością a pomocniczością, Wyd. WSP TWP, Warszawa 2000, s. 16.
102 o charakterze psychospołecznym (aktywność społeczna, satysfakcja z pracy, uznanie, poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego i społecznego)”263. Działaniami takimi mogą być również omówione w poprzednim rozdziale, dostosowane do konkretnej sytuacji formy aktywnej walki z bezrobociem, jak też czasowe dofinansowanie wyżywienia dzieci w szkole, opłata za organizowane wycieczki, wyjścia do kina czy teatru. W zależności od okresu, w jakim bezrobociem została dotknięta rodzina, może to również być zakup podręczników czy ubrań.
Działania te powinny mieć na celu zapobieganie nadmiernemu zubożeniu rodziny dotkniętej bezrobociem i jej eliminacji ze środowiska.
Wymienione przykłady, świadczą to o tym, że zjawisko bezrobocia oddziaływuje na wiele obszarów w sferze bezpieczeństwa społecznego. Jego skutki nie tylko dotykają samego bezrobotnego ale także jego najbliższe otoczenie, czyli rodzinę, co w szerszym kontekście przenosi się także na całe społeczeństwo. A ponieważ to rodzina spełnia tę istotną rolę przygotowującą młode pokolenie do funkcjonowania w społeczeństwie. I jak stwierdza S. Klementowicz, to „rodzina jest jednostką organizacyjną, w której i przez którą, odbywa się tworzenie, utrwalanie i przekazywanie kultury, kształtowanie wzorów zachowań oraz promocja wzorów, wartości i norm powszechnie akceptowanych w społeczeństwie”264, dlatego okres braku zatrudnienia przez rodziców powinien zajmować szczególną uwagę pracowników urzędów pracy, którzy wykorzystując dostępne formy pomocy i aktywizacji zawodowej pomogą takim osobom wrócić na rynek pracy, nie dopuszczając tym samym, do powstania wszystkich negatywnych zjawisk jakie mogą dotykać rodziny doświadczane bezrobociem.