Polityka instytucji państwowych wobec bezrobocia

Istnieje wiele różnych klasyfikacji polityki państwa, dzięki którym może ono skutecznie wpływać na poziom bezrobocia. Ich istnienie uwarunkowane jest występowaniem różnych form bezrobocia na rynku pracy i koniecznością zastosowania odmiennych sposobów jego zwalczania. Jedną z form wpływania na rynek pracy, kształtowania jego struktury i dynamiki rozwoju, jaką może w dzisiejszych czasach stosować państwo jest polityka zatrudnienia, którą w literaturze określa się jako „świadomą działalność organów państwowych, instytucji i organizacji działających z ramienia państwa oraz podmiotów gospodarujących, polegającą na wyznaczaniu celów i zadań oraz podejmowaniu przedsięwzięć służących zapewnieniu pełnego i racjonalnego zatrudnienia w procesach realizacji nadrzędnych celów społeczno – gospodarczych”¹⁹⁶.

Politykę państwa wpływającą na poziom zatrudnienia i bezrobocia można klasyfikować według sposobu oddziaływania jej na rynek pracy, wykorzystywane metody bądź obszary, jakie swoim zasięgiem obejmuje.

W sposób ten można wyodrębnić następujące klasyfikacje polityk państwa:

1. oddziałujące na podaż pracy, popyt na pracę oraz niedopasowania strukturalne na rynku pracy,

2. oddziałujące na bezrobocie równowagi i bezrobocie nierównowagi,

3. wykorzystujące metody polityki ekonomicznej w układzie instrumentalnym, 4. wykorzystujące metody polityki w układzie segmentowym,

5. politykę makroekonomiczną i mikroekonomiczną, 6. politykę zatrudnienia i politykę rynku pracy, 7. politykę podażową i politykę popytową,

8. politykę ekonomiczną i politykę deregulacji rynku pracy¹⁹⁷.

196 S. Czajka, (red.), Zarys polityki społecznej, Wyd. PEWE, Warszawa 1986, s. 45.

197 E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Postawy teoretyczne, Wyd. PWN, Warszawa 2002, s. 233-234.

78 Zadaniem tak rozumianej polityki zatrudnienia jest osiągnięcie pełnego i racjonalnego zatrudnienia, gdzie wszystkie osoby zdolne do pracy i chętne do jej podjęcia mogą w stosunkowo krótkim czasie być zatrudnione.

Natomiast zdaniem Bolesława Winiarskiego właściwie prowadzona przez państwo polityka zatrudnienia obejmuje „następujące zadania szczegółowe:

1. redukcje bezrobocia, 2. likwidację ubóstwa,

3. wypełnianie luki zatrudnieniowej,

4. oddziaływanie na decyzje w sprawie wyboru między bezrobociem a inflacją, 5. reorientowanie instytucji rynku pracy”¹⁹⁸.

Zrealizowanie powyższych zadań wymaga zastosowania odpowiednich instrumentów, z których najważniejszymi są:

1. instrumenty służące wywieraniu wpływu na wzrost popytu na siłę roboczą, 2. grupa instrumentów zmniejszających podaż siły roboczej,

3. porozumienia międzynarodowe w sprawie transferu siły roboczej¹⁹⁹.

Polityka państwa na rynku pracy może występować jako polityka podażowa lub popytowa. Celem zastosowania narzędzi polityki podażowej jest wykorzystywanie bodźców ekonomicznych w sposób powodujący zmianę poziomu pełnego zatrudnienia oraz naturalnej stopy bezrobocia.

Na politykę podażową składają się następujące narzędzia:

1. obniżenie podatku dochodowego,

2. zmiany w wysokości zasiłku dla bezrobotnych, 3. zmniejszenie obciążeń podatkowych²⁰⁰.

Natomiast polityka popytowa obejmuje:

1. stosowanie ulg inwestycyjnych, 2. obniżanie stóp procentowych,

3. ożywianie sytuacji gospodarczej poprzez zwiększanie popytu globalnego²⁰¹. Do instrumentów polityki popytowej możemy zaliczyć także:

1. tworzenie specjalnych stref ekonomicznych, 2. subwencjonowanie płac i zatrudnienia, 3. subwencje eksportowe,

198 B. Winiarski, (red.), Polityka gospodarcza, Wyd. PWN, Warszawa 2006, s. 467.

199 Zob. K. Markowski, Rola państwa w gospodarce rynkowej, Wyd. PWE, Warszawa 1992, s. 137.

200 Zob. D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 234-238.

201 Tamże, s. 238-240.

79 4. wspomaganie przedsiębiorczości indywidualnej poprzez akty prawne, systemy

poręczeń oraz preferencyjne kredyty²⁰².

Przytoczone wyżej instrumenty polityki zatrudnienia służą przede wszystkim obniżaniu poziomu bezrobocia i poprawianiu skuteczności funkcjonowania rynku pracy, którego pozytywne efekty możemy zaobserwować w dłuższym okresie czasu. Dlatego oprócz działań długofalowych, należy podejmować doraźne kroki, przynoszące efekty w krótkim czasie.

Takim doraźnym środkiem jest polityka rynku pracy.

Występujące coraz częściej zachwiania równowagi na rynkach pracy krajów wysokorozwiniętych powodują, konieczność zainteresowania przez władze tych państw stosowania instrumentów mających wpływ na kształtowanie się rynków pracy. Mają one do dyspozycji wiele narzędzi, dzięki którym mogą wpływać na rynki pracy.

Takim ważnym narzędziem, jest polityka rynku pracy, którą Elżbieta Kryńska określa następująco: „Polityka rynku pracy to świadome oddziaływanie państwa na podaż i popyt na pracę w celu utrzymania bądź przywrócenia równowagi na rynku pracy”²⁰³. Tak rozumiana polityka rynku pracy, swe działania skupia przede wszystkim na przeciwdziałaniu bezrobociu oraz łagodzeniu jego skutków.

Celami, jakie państwo chce osiągnąć realizując działania w ramach polityki rynku pracy są:

1. zwiększenie zatrudnienia oraz zmniejszenie bezrobocia,

2. poprawienie funkcjonowania rynku pracy poprzez zwiększenie mobilności ludności i lepsze dostosowanie struktury zatrudnienia,

3. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego osobom bezrobotnym²⁰⁴.

Jeżeli polityka rynku pracy ma charakter aktywny, wówczas ma ona na celu redukcję bezrobocia, natomiast gdy jest polityką pasywną jej zasadniczym celem staje się łagodzenie skutków bezrobocia poprzez udzielanie pomocy socjalnej osobom bezrobotnym.

Głównym celem podejmowania przez państwo wymienionych działań na rynku pracy jest wywołanie pozytywnych skutków, prowadzących do zmniejszenia liczby osób pozostających bez pracy lub zapobieganie powstawaniu bezrobocia. Trudno jednak ocenić jednoznacznie skuteczność podejmowanych działań, gdyż mogą one również wywołać

202 Zob. D. Magierek, Zmiany polityki społecznej w sferze pracy [w:] Wprowadzenie do polityki społecznej, (red.), R. Gabryszak, D. Magierek, Wyd. Difin, Warszawa 2009, s. 126.

203 E. Kryńska: Możliwość uzyskania pracy i ograniczanie bezrobocia jako obszar działań na rzecz poprawy warunków powstawania i funkcjonowania rodzin [w:] Sytuacja rodzin i polityka rodzinna w Polsce.

Uwarunkowania demograficzne i społeczne, (red.), D. Grajewska, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2004, s. 145.

204 M. Kabaj: Strategie przeciwdziałania bezrobociu, Wyd. IPiSS, Warszawa 1997, s. 44-46.

80 niezamierzone negatywne efekty. Aby ocenić skuteczność realizowanych programów należy zawsze porównać osiągnięte korzyści i straty.

Bezpośrednim, pozytywnym skutkiem działania aktywnej polityki państwa jest wzrost liczby osób biorących udział w tych programach, co oznacza „odpowiednie zmniejszenie liczby bezrobotnych, gdyż uczestnicy większości programów są wycofywani z rejestru bezrobotnych”²⁰⁵.

Jednym z pośrednich efektów takiej działalności jest niewątpliwie aktywizacja zawodowa bezrobotnych. Udział bezrobotnych, szczególnie długotrwale bezrobotnych w takich programach przyczynia się do wznowienia lub przedłużenia aktywności zawodowej, aktualizacji kwalifikacji i umiejętności. Innym takim efektem jest poprawa dopasowań strukturalnych na rynku pracy, którą uzyskuje się przede wszystkim poprzez szkolenia zawodowe oraz inne działania zwiększające mobilność siły roboczej. W wyniku czego, wolne miejsca pracy są szybciej zajmowane przez bezrobotnych.

Również udział bezrobotnych w organizowanych szkoleniach zawodowych przeciwdziała dezaktualizacji posiadanych przez nich kwalifikacji, których wynikiem jest

„pewien wzrost produkcyjności siły roboczej, będący efektem pośrednim, co biorąc pod uwagę dany poziom płac, powoduje wzrost popytu na pracę”²⁰⁶.

Oprócz wymienionych pozytywnych skutków aktywności państwa na rynku pracy mogą wystąpić, także niezamierzone ujemne lub co najmniej neutralne skutki tej działalności.

Takim niezamierzonym neutralnym skutkiem aktywnych programów rynku pracy jest tzw.

efekt „biegu jałowego”. Według Mieczysława Kabaja występuje on na rynku pracy, gdy

„uczestnictwo w programie nie przynosi żadnych efektów zatrudnieniowych”²⁰⁷. W wymienionym przypadku przyjęcia do pracy uczestników aktywnych programów rynku pracy i tak miałyby miejsce, nawet bez uczestnictwa ich w takich programach.

Z przedstawionych rozważań wynika, że ocena ich efektów jest niezwykle skomplikowana i trudna do ustalenia, a przede wszystkim wymaga obszernej wiedzy na temat realizowanych programów. Należy też wspomnieć, że efektywność programów rynku pracy zależy także od tego, do kogo są one kierowane i jakiej wielkości środki przeznacza się na nie.

Przede wszystkim jednak aby osiągnąć zamierzony cel danego programu musi być on skierowany do odpowiedniej grupy bezrobotnych. Nie można również zapominać o tym, że

205 E. Kwiatkowski, Bezrobocie…, dz. cyt., s. 311.

206 M. Kacperska, Teoretyczne aspekty rynku pracy, Wyd. Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2008, s. 80.

207 M. Kabaj, Metody badania i poprawy realnej efektywności programów rynku pracy, Wyd. IPiSS, Warszawa 1995, s. 315.

81 wyższy poziom kultury bezpieczeństwa zarówno osób bezrobotnych jak i pozostałej części społeczeństwa jest czynnikiem sprzyjającym skutecznej „walce” z bezrobociem.

2.5. Przeciwdziałanie i łagodzenie skutków bezrobocia