Oddziaływanie bezrobocia na bezpieczeństwo zdrowotne obywateli

Poruszane wcześniej zagadnienia z zakresu bezpieczeństwa ekologicznego wiążą się również ze stanem naszego zdrowia. Zdrowia, które jest dla człowieka jednym

92 z najwartościowszych dóbr, o które należy jednak ciągle zabiegać aby utrzymać jego właściwy stan. Powinno być ono także przedmiotem zabiegów ze strony instytucji państwowych, gdyż

„obok poziomu ekonomicznego kraju, zdrowie jest najważniejszym zasobem społeczeństwa”²⁴⁵.

Pojęcie zdrowia, choć wydaje się dość oczywistym, to jego jednoznaczne zdefiniowanie okazuje się być trudnym. Poczynając od potocznych określeń zdrowia jako braku choroby, znajdujemy wiele innych mniej lub bardziej złożonych definicji. Dość prostą a jednocześnie trafną wydaje się być cytowana wcześniej definicja zawarta w Słowniku języka polskiego, która określa zdrowie jako „stan normalnie, prawidłowo funkcjonującego, niedotkniętego chorobą, żywego organizmu”²⁴⁶. W nieco inny, bardziej złożony sposób pojęcie to przedstawia definicja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1946 roku, zgodnie z którą, „zdrowie jest stanem zupełnej pomyślności fizycznej, umysłowej i społecznej, a nie jedynie brakiem choroby lub ułomności”²⁴⁷. Definicja ta, również z biegiem czasu ewoluowała i przybrała następujące brzmienie: „zdrowie to nie tylko brak choroby, ale także pełnia fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu jednostki ludzkiej i jej zdolność przystosowania się do zmieniających się warunków otoczenia środowiska, który pozwala prowadzić socjalnie i ekonomicznie produktywne życie”²⁴⁸.

Ważny podkreślenia wydaje się fakt zaznaczania w powyższych definicjach czynnika społecznego, socjalnego i ekonomicznego jako warunkującego stan zdrowia. Na podobne wartości wskazuje też Karta z Toronto z 2002 roku, która wśród najistotniejszych determinantów zdrowia wymienia m. in. zatrudnienie i warunki pracy, bezpieczeństwo żywności, świadczenia socjalne i sieć bezpieczeństwa społecznego.²⁴⁹ Jak zatem widzimy, że ich brak będzie miał wpływ na stan zdrowia, a tym samym na bezpieczeństwo zdrowotne, na które składa się również zespół wielu innych czynników, takich jak: właściwy poziom wiedzy zdrowotnej, wypracowane nawyki zachowań zdrowotnych, zdrowy styl życia, dbałość o higienę osobistą i otoczenia, profilaktyka zdrowotna, dostępność i możliwość korzystania z placówek medycznych.

245 Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania, (red.), B. Wojtyniak, P. Goryński, Wyd. Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, Warszawa 2016, s. 7.

246 Słownik współczesnego języka polskiego, Wyd. Wilga, Warszawa 1996.

247 Preambuła do Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia podpisana w Nowym Jorku dnia 22.07.1946 r. – według tłumaczenia na język polski, (Dz. U. z 1948 r. nr 61, poz. 477, s. 1232).

248 A. Filipek, Kultura zdrowotna warunkiem bezpieczeństwa zdrowotnego, [w;] Wybrane problemy bezpieczeństwa zdrowotnego… ,dz. cyt., s. 84, za: A. Frąckiewicz-Wronka, Polityka ochrony zdrowia, [w;] Polityka społeczna, wybrane zagadnienia, (red.), L. Frąckiewicz, Katowice 1994.

249 Zob. D. Raphael, B. Toba, A. Curry-Stevens, Toronto Charter outlines future health policy direction for Canada and elsewhere, „Health Promotion International”, 2004, no 19, s. 269-273.

93 Aby wymienione czynniki znalazły zastosowanie w praktyce, konieczna jest wieloszczeblowa edukacja zdrowotna, która wyzwoli poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne a także innych. Uświadomienie wpływu zdrowia na jakość życia jest niezmiernie istotne, ponieważ przekłada się ono na takie zdolności jak kondycja fizyczna i umysłowa.

Są to czynniki warunkujące zatrudnienie i możliwość samorozwoju. Zapobiegają też wykluczeniu społecznemu, które dotyka osoby o złym stanie zdrowia, a więc nie mogące realizować określonych ról społecznych. W efekcie czego są izolowani ze społeczności, przez utratę zatrudnienia, które w konsekwencji powadzi do osłabienia lub zerwania więzi społecznych²⁵⁰.

Edukacja zdrowotna musi też obejmować takie obszary jak profilaktyka i kształtowanie zdrowego stylu życia obywateli. Umiejętność właściwego obchodzenia się ze wszelkimi urządzeniami i przestrzeganie warunków bezpieczeństwa przy ich obsłudze.

Przestrzeganie zasad ruchu drogowego, jak też zasad higieny są czynnikami powodującymi, że możemy uniknąć sytuacji powodujących zagrożenie naszego stanu zdrowia, jego uszczerbku czy choroby. Są to sytuacje ograniczające zdolność jednostki do realizacji funkcji społecznych, do których należy także zatrudnienie. Propagowanie zdrowego stylu życia, zachęcanie do aktywnego spędzania wolnego czasu, poprzez chociażby organizowanie turniejów zakładowych czy osiedlowych pikników sportowych, sprzyja podnoszeniu stanu zdrowia, co w szerokim rozumieniu oznacza bezpieczeństwo zdrowotne. Budującym jest fakt, iż w ostatnich latach wśród projektów zgłaszanych przez obywateli, w tak zwanym budżecie partycypacyjnym, widzimy projekty budowy nowych terenów rekreacyjnych, w skład których wchodzą nie tylko urządzenia dla dzieci, lecz także zestawy do ćwiczeń dla dorosłych. Dużą popularnością cieszą się także powstające ścieżki rowerowe oraz sieć miejskich wypożyczalni rowerowych. Świadczy to o rosnącej świadomości zdrowotnej społeczeństwa, o rosnącym przeświadczeniu, iż stanem naszego zdrowia należy się przejmować nie dopiero wtedy, gdy zachorujemy, lecz wówczas gdy jeszcze jesteśmy zdrowi.

Również higiena jest elementem składowym bezpieczeństwa zdrowotnego. Obszar jej zainteresowania obejmuje „wpływ czynników środowiska naturalnego i sztucznego na zdrowie fizyczne i psychiczne człowieka oraz reakcje organizmu ludzkiego na działanie tych czynników”²⁵¹. Jej praktyczne wskazania mają na celu eliminowanie z otoczenia szkodliwych czynników poprzez wprowadzanie w ich miejsce zachowań, postępowań zapewniających korzystne warunki funkcjonowania. Dużą rolę odgrywa w tym procesie profilaktyka.

250 Zob. A. Trzpil, Uwarunkowania bezpieczeństwa zdrowotnego, [w:] Wybrane problemy bezpieczeństwa zdrowotnego…, dz. cyt., s. 36, za: G. Magnuszewska-Otulak, Ochrona zdrowia w polityce społecznej, [w;] G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny, Polityka społeczna, Warszawa 2008, s. 201.

251 M. Cieślarczyk, Kultura bezpieczeństwa…, dz. cyt., s. 143.

94 Ukazanie, a następnie wyrobienie właściwych nawyków higienicznych w życiu codziennym, jest ważnym czynnikiem warunkującym stan zdrowia. Nie ulega wątpliwości, że higiena osobista, porządek czy czystość w najbliższym otoczeniu (w domu, w pracy, na ulicy, w środkach komunikacji czy na osiedlu), są czynnikami oddziaływującymi na nasze zdrowie.

Kolejnym, niezmiernie ważnym czynnikiem wpływającym na stan zdrowia, jest dostępność do świadczeń medycznych. Jej organizacja powinna zapewniać łatwy dostęp do placówek podstawowej opieki medycznej a poziom odpłatności powinien mieścić się w granicach możliwości finansowych pacjentów. Również istotną jest świadomość pacjentów co do profesjonalnej i życzliwej obsługi personelu medycznego, który swoją postawą zachęci i nada pewności, że tak cenną wartość, jaką jest zdrowie, powierzamy w odpowiednie ręce. Na wartości te wskazuje G. Magnuszewska-Otulak stwierdzając, że „za wartości nadrzędne w systemie ochrony zdrowia można uznać sprawiedliwy dostęp do usług medycznych, odpowiednią jakość świadczeń, szacunek dla pacjenta i efektywność systemu”²⁵².

Wymienione czynniki, poza potrzebą ponoszenia odpowiednich nakładów finansowych, wymagają także właściwego stanu psychicznego i ładu wewnętrznego, którego bardzo często brakuje osobom pozbawionym kolejnego z wymienianych w definicjach składnika warunkującego stan zdrowia, czyli zatrudnienia. Osoba tracąca zatrudnienie nierzadko dokonuje przewartościowania swoich przyzwyczajeń i nawyków. Bywa to efektem wewnętrznego żalu, a nawet złości w początkowym okresie bezrobocia, by następnie wraz z jego przedłużaniem się powodować ponownie uczucia niepotrzebności czy odtrącenia przez otoczenie. Konsekwencją tych przeżyć staje się rezygnacja z aktywnego stylu życia, powodowana między innymi niechęcią pokazywania się wśród znajomych. Do tego dochodzi kolejny czynnik występujący przy przedłużającym się pozostawaniu bez pracy. Są to wzrastające problemy finansowe, które powodują ograniczenie dostępu do opieki zdrowotnej.

Zaniechanie regularnego kontrolowania stanu zdrowia lub unikanie wizyty u specjalisty w przypadku zachorowań jest w następstwie przyczyną powikłań zdrowotnych i znacznego spadku bezpieczeństwa zdrowotnego.

Poszukując związku bezrobocia z poziomem bezpieczeństwa zdrowotnego starano się wykorzystać odpowiednie dane statystyczne. Dotyczyły one stopy bezrobocia w latach 2000-2014 i wydatków, jakie na cele zdrowotne zostały poniesione w tym okresie, w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Na wskaźnik ten, jako mogący odzwierciedlać stan zdrowia, wskazuje raport o Sytuacji zdrowotnej ludności Polski i jej uwarunkowaniach, w którym czytamy, że

252 G. Magnuszewska-Otulak, Ochrona zdrowia w polityce społecznej, [w:] Polityka społeczna, (red.), G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny, Wyd. PWN, Warszawa 2008, s. 204.

95

„status społeczno-ekonomiczny ma niezwykle istotny wpływ na san zdrowia”²⁵³. A im jest on wyższy tym chętniej przeznaczamy część posiadanych środków na opiekę medyczną.

Diagram nr 3. Stopa bezrobocia rejestrowanego i kwota przeciętnych wydatków na zdrowie w gospodarstwie domowym w województwie łódzkim w latach 2000-2014.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Województwa Łódzkiego z roku 2005, 2012 i 2015.

Jak przedstawiono na diagramie nr 3, przyjęty do badania wskaźnik przeciętnych wydatków na zdrowie w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na jedną osobę pozornie nie wykazuje oczywistego powiązania ze stopą bezrobocia w skali badanego okresu. Pomimo dość wyraźnych zmian stopy bezrobocia na przestrzeni 15 lat, wydatki zdrowotne wykazywały raczej stałą tendencję wzrostową.

Można zatem sądzić, że bezrobocie nie przekłada się bezpośrednio na wydatki zdrowotne a przez to na bezpieczeństwo zdrowotne. Jednak obliczony współczynnik korelacji r-Pearsona²⁵⁴ dla badanych wskaźników na poziomie – 0,72 świadczy o istotnej zależności pomiędzy tymi wartościami. Przejawem jej jest, dające się zauważyć, w okresie obniżającego się poziomu stopy bezrobocia w okresie 2002-2008, systematycznie wzrastające wydatki na zdrowie, aż do 2009 roku. Natomiast zanotowany od 2009 roku wzrost bezrobocia spowodował

253 Sytuacja zdrowotna ludności… dz. cyt., s. 35-37.

254 Do obliczenia współczynnika korelacji wykorzystano metodę r-Pearsona. Uzyskany w obliczeniu wynik zawsze mieści się w przedziale od -1 do 1. Jeżeli współczynnik wyniesie 0, to świadczy o braku korelacji. Poziom korelacji wzrasta wraz ze wzrostem wartości do 1 lub -1. Przyjęto go określać jako: brak zależności – poniżej 0,2, słaba zależność – 0,2-0,4; umiarkowana zależność – 0,4-0,7; dość silna zależność – 0,7-0,9 oraz bardzo silna zależność – powyżej 0,9.

0 10 20 30 40 50 60 70

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2014

stopa bezrobocia rejestrowanego w %

przecietne wydatki na zdrowie w gospodarstwie domowym na jedną osobę

96 spadek wydatków zdrowotnych. W kolejnych latach zależność ta utrzymywała się nadal.

Można zatem sądzić, że im niższe bezrobocie, tym chętniej przeznaczamy część naszych dochodów na korzystanie z usług medycznych. Wzrastające wydatki zdrowotne mieszkańców województwa łódzkiego na przestrzeni 15 lat, z pewnością świadczą też o wzrastającej świadomości zdrowotnej. Tezę tę potwierdza także zwiększająca się ilość udzielanych porad lekarskich, przy spadającej przez cały okres liczbie ludności w województwie, ilość ta wzrosła z 14 613,2 tysięcy w roku 2000²⁵⁵ do 21 437,5 tysięcy w 2014 roku²⁵⁶.

Analizując powyższe dane można dojść do wniosku, że wraz ze wzrostem poziomu bezrobocia, oszczędności spowodowane obniżeniem poziomu dochodów najwyraźniej dotykają też wydatków na zdrowie. Biorąc pod uwagę ten wniosek oraz wszystkie wymienione wcześniej czynniki widzimy, że oddziałują one, w różnym zakresie, na obniżanie poziomu stanu zdrowia, który wiąże się ze zjawiskiem bezrobocia. Dlatego niezmiernie istotnym jest utrzymanie u osoby bezrobotnej takiego poczucia odpowiedzialności za stan swojego zdrowia, który nie będzie go warunkował posiadaniem pracy. Jest to często zadanie trudne, zwłaszcza w sytuacji zaczynającego coraz bardziej dokuczać braku wystarczających środków finansowych, pozwalających na zachowanie stanu zdrowia na poziomie z okresu zatrudnienia, jak też związane z tym obniżone poczucie własnej wartości. Lecz przekonanie i świadomość tego, iż odpowiednia kondycja fizyczna i psychiczna zdecydowanie zwiększa szanse na powrót w szeregi zatrudnionych będzie motywacją do starań o ich właściwy stan podczas okresu pozostawania bez pracy.