szansą rozwoju gospodarczego w Polsce
10.3. Innowacje ekologiczne w Polsce na tle innych krajów Unii Europejskiej
Gospodarka Polski nie należy do gospodarek innowacyjnych. O jej stanie nie de-cydują wynalazki i patenty, a rozwój gospodarczy zależy przede wszystkim od gospo-darki opartej na węglu i rolnictwie. Przedsiębiorcy osiągają zyski nie dzięki nowocze-snym rozwiązaniom, lecz niskim płacom. Co ważniejsze, Polska pod względem innowacyjności ekologicznej plasuje się w końcówce krajów europejskich. Konkuru-jemy z Rumunia i Bułgarią (tab. 1). W tabeli przedstawiono ekoinnowacyjność go-spodarek według The Eco-Innovation Scoreboard (Eco-IS), który pokazuje względną wydajność ekoinnowacji krajów Unii Europejskiej (UE) wobec średniej całej Unii. Zastosowany wskaźnik Eco-IS jest narzędziem ilustrującym wydajność ekoinnowacji we wszystkich państwach członkowskich. Obejmuje on różnorodne wskaźniki, które obrazują poziom wdrażania innowacji ekologicznych w krajach UE. Poziom Eco-IS
Rozdział 10 156
wyznacza się na podstawie 16 wskaźników podzielonych na 5 grup: (1) nakłady na ekoinnowacje, (2) ekoinnowacje–działania, (3) ekoinnowacje–wyniki, (4) efekty spo-łeczno-gospodarcze oraz (5) efekty dla środowiska (The Eco-Innovation...). Pozwalają one wskazać słabe i mocne strony poszczególnych krajów członkowskich na tle pozo-stałych krajów UE. Spośród pięciu tematycznych obszarów wskaźników trzy z nich odnoszą się bezpośrednio do ekoinnowacji:
1. Nakłady, do których należą: wielkość rządowych wydatków na środowiskowe i energetyczne B + R, liczba badaczy ogółem, wielkość zielonych inwestycji funduszy PE/VC.
2. Działania, do których należą: liczba firm wprowadzających ekoinnowacje po-prawiające efektywność materiałową i energetyczną, liczba firm posiadających certyfikat ISO 14001.
3. Wyniki, do których należą: liczba patentów, publikacji, informacja w mediach na temat ekoinnowacji.
Dwie kolejne grupy wskaźników są efektami wprowadzania ekoinnowacji:
1. Efekty środowiskowe, które oceniane są na podstawie takich wskaźników, jak: efektywność wykorzystania energii, surowców, wody oraz emisyjność gospo-darki.
2. Efekty społeczno-gospodarcze, które wyznaczane są przez rozwój „ekobranż” w danej gospodarce (Bukowski i in., 2012).
Wskaźnik Eco-IS jest podstawą podziału krajów UE na trzy grupy:
1. Liderzy ekoinnowacji (wartość wskaźnika wynosi powyżej 120), do których należą: Szwecja, Finlandia, Niemcy, Dania, Wielka Brytania.
2. Zwolennicy ekoinnowacji (wartość wskaźnika wynosi 81–119).
3. Kraje nadrabiające zaległości w zakresie ekoinnowacji (wartość wskaźnika po-niżej 80), do których należą m.in. Bułgaria, Polska, Cypr (Węgrzyn, 2013). Należy zwrócić uwagę na fakt, że w 2012 r. najliczniejsza była grupa państw nad-rabiających zaległości w zakresie ekoinnowacji (14 państw), w latach 2011 i 2012 największą grupę stanowili zwolennicy ekoinnowacji (odpowiednio 11 oraz 12 kra-jów), natomiast w 2013 r. ponownie najwięcej było krajów nadrabiających zaległości w zakresie ekoinnowacji (15 krajów) (tab. 10.1).
W badanym okresie Polska była zaliczana do grupy państw nadrabiających zale-głości w zakresie ekoinnowacji i zajmowała jedną z najniższych pozycji w rankingu, tj. 4 miejsce od końca w 2010 r., w 2011 r. miejsce ostatnie w 2011 r., natomiast przedostatnie w latach 2012 i 2013. Co więcej, wskaźnik Eco-IS dla Polski w ostatnim roku znacznie pogorszył się (spadek aż o 13 punktów). Oprócz tego na tle sześciu najmniej innowacyjnych krajów Europy poziom ekoinnowacyjności mierzony wskaź-nikiem Eco-IS w ciągu ostatnich czterech lat wykazał trend spadkowy. Potwierdza to tezę, że Polska należy do najmniej ekoinnowacyjnych państw w Europie. Trzeba też podkreślić, że polska gospodarka pozostaje daleko w tyle zarówno za liderami eko-innowacji, jak i za krajami należącymi do grupy krajów nadrabiających zaległości
Innowacje ekologiczne szansą rozwoju gospodarczego w Polsce 157
w omawianym zakresie. Słabe wyniki Polski wynikają zarówno ze słabej pozycji in-nowacyjnej kraju, jak również z niskich nakładów przeznaczanych na działalność badawczo-rozwojową.
Dla wszystkich krajów UE wskaźnik Eco-IS (rys. 10.1) wynosi 100, natomiast wskaźniki dla poszczególnych krajów plasują się w przedziale od niecałych 40 do prawie 160.
W 2013 roku najwyższym poziomem ekoinnowacyjności wyróżniały się Szwecja i Finlandia (Eco-IS 138). Tylko nieco niższy wskaźnik miały Niemcy (132), Dania (129) oraz Wielka Brytania (122). Finlandia utrzymuje swoją pozycję lidera od po-czątku prowadzenia badań nad ekoinnowacyjnością, czyli od 2010 r. (ze wskaźnikami odpowiednio 156, 149 i 150). W latach 2010 i 2012 wiceliderem była Dania (w 2010 ze wskaźnikiem 155, czyli niewiele mniejszym, ale w 2012 już ze wskaźnikiem 136, czyli znacznie mniejszym niż będąca liderem Finlandia). W 2011 roku pozycję Danii zajęła Szwecja (142), która rok wcześniej ze wskaźnikiem 128 zajmowała dopiero piątą pozycję (ze wskaźnikiem 142), natomiast w 2013 dogoniła lidera. Trzecie miej-sce w 2010 r. ze wskaźnikiem znacznie niższym (139) zajmowały Niemcy, które w kolejnym roku pogorszyły swój wskaźnik (123), a tym samym swoją pozycję, spa-dając z 3 miejsca na 7. W 2012 roku wskaźnik znów nieco spadł (do 120), jednak Niemcy znacznie poprawiły swoją pozycję, zajmując w rankingu miejsce 4. Natomiast w 2013 r. znacznie poprawiły swój wskaźnik (do 132) i zajęły 3 miejsce w rankingu, jedynie nieco niższe niż dwaj liderzy. Dopiero w 2013 r. do grona czołowych państw w zakresie ekoinnowacji dołączyła Wielka Brytania (choć nie znajdowała się nigdy w dolnych strefach rankingu). W 2010 roku ze wskaźnikiem 103 zajmowała 8 miej-sce, zaś w 2011 (wskaźnik 105) i 2012 (wskaźnik 123) miejsce 12. Należy zauważyć, że grupa państw o najwyższym poziomie ekoinnowacyjności jest w miarę stabilna. Do liderów eko-innowacji, według kryterium Eco-IS, należą państwa ze wskaźnikiem powyżej 120.
Na przeciwległym biegunie, z bardzo niskim poziomem ekoinnowacyjności na tle pozostałych krajów UE, znajdują się Bułgaria (Eco-IS 38), Polska1 (42) oraz Cypr (43). Tylko nieco lepsza sytuacja jest w Słowacji (47) i na Łotwie (52). W porównaniu do lat poprzednich znacznie pogorszyła swoją pozycję Bułgaria (w 2010 r. ze wskaź-nikiem 58 zajmowała 21 miejsce, w 2011 ze wskaźwskaź-nikiem 67 miejsce 22, w 2012 ze wskaźnik 80 znalazła się na pozycji 17, a w 2013 już na miejscu ostatnim – 27). Cypr w 2010 r. ze wskaźnikiem 64 zajmował w rankingu 19 miejsce, w 2011 wskaź-nik wzrósł wprawdzie do 71, ale wiązało się to ze spadkiem w rankingu na 21 miejsce. W kolejnym roku wskaźnik znów wzrósł (do 74), co przełożyło się na przejście Cypru w rankingu o poziom wyżej. W 2013 roku wskaźnik dla Cypr, podobnie jak dla Buł-garii, znacznie spadł (do 43), czego konsekwencją było spadek tego kraju w rankingu
Rozdział 10 158
Tabela 10.1. Ranking ekoinnowacji krajów UE w latach 2010–2013 (Eco-IS) Lata Kraj 2010 2011 2012 2013 UE 100 100 100 100 Bułgaria 58 67 80 38 Polska 54 50 54 42 Cypr 64 71 74 43 Słowacja 48 52 54 47 Łotwa 60 77 71 52 Chorwacja (w UE od 2013 r.) – – – 57 Węgry 70 83 73 61 Rumunia 52 67 78 63 Grecja 55 59 67 66 Litwa 45 53 53 66 Malta 66 82 72 67 Czechy 73 92 90 71 Estonia 56 74 78 72 Słowenia 75 109 115 74 Portugalia 72 81 84 79 Holandia 110 109 111 91 Irlandia 102 118 113 95 Włochy 98 90 92 95 Belgia 114 115 118 101 Austria 131 125 112 106 Francja 96 99 96 108 Luksemburg 94 130 108 109 Hiszpania 101 128 118 110 Wielka Brytania 103 105 101 122 Dania 155 138 136 129 Niemcy 139 123 120 132 Finlandia 157 149 150 138 Szwecja 128 142 134 138
Źródło: opr. własne na podstawie: (Ranking…).
na pozycję 25, tj. 3 od końca. W 2010 roku Słowacja ze wskaźnikiem 48 zajmowała przedostatnie miejsce w rankingu, natomiast w 2011, w związku ze wzrostem wskaź-nika (do 52), przesunęła się na wyższą pozycję (25). W 2012 roku wzrost wskaźwskaź-nika do 54 nie przełożył się na poprawę miejsca w rankingu, natomiast w 2013 pomimo spadku wskaźnika (do 47) Słowacja pozostała na swojej pozycji, co wynikło ze
Innowacje ekologiczne szansą rozwoju gospodarczego w Polsce 159
Rys. 10.1. Wskaźnik Eco-IS w ujęciu ogólnym w latach 2010–2013. Źródło: opr. własne na podstawie: (The Eco-Innovation...)
Rozdział 10 160
znacznych spadków wskaźnika Bułgarii i Cypru. W 2010 roku Łotwa ze wskaźnikiem 60 zajmowała dobrą, bo 20 pozycję w rankingu, w 2011 wskaźnik się jeszcze popra-wił (77), co dało awans Łotwie o 1 pozycję. Począwszy od 2012 roku wskaźnik się pogarsza i za tym idzie również spadek w rankingu – 23 miejsce w 2012 (wskaźnik 71) i 24 miejsce w 2013 r. (wskaźnik 52).
W przypadku państw zajmujących pozycje w dolnej części tabeli inaczej niż wśród liderów ekoinnowacji można zauważyć pewne zmiany. Stałe miejsca wydają się mieć w tej części rankingu Polska, Słowacja oraz Litwa – choć zajmowały w badanym okresie różne pozycje, to nigdy nie wyższe niż 23.
Ze względu na lokatę Polski (oznaczającą, że w porównaniu z państwami UE Pol-ska gospodarka jest mało innowacyjna) warto zwrócić uwagę na zmiany wPol-skaźników, składających się na ogólny wskaźnik ekoinnowacyjności w okresie, z którego pocho-dzą dane (rys. 10.2). 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 E co -I S ogół em N akł ady Dz ia ła nia Wyniki Efe kty śr odow iskow e E fekt y społ eczno-gospodar cze 2010 2011 2012 2013
Rys. 10.2. Wskaźniki ekoinnowacji dla Polski według grup wskaźników w latach 2010–2013. Źródło: opr. własne na podstawie: (The Eco-Innovation...)
Wyraźnie widać zmniejszenie się wskaźnika Eco-Is-ogółem, co oznacza, że sytu-acja w Polsce na tle pozostałych krajów UE znacznie się pogarsza. Zasadne staje się więc zdezagregowanie wskaźnika ogółem, ponieważ umożliwi to zidentyfikowanie obszarów, w których sytuacja ulega pogorszeniu i w związku z tym wymaga intensy-fikacji działań. Analizując kolejne grupy wskaźników, łatwo zauważyć obszary pro-blemowe.
Innowacje ekologiczne szansą rozwoju gospodarczego w Polsce 161
W badanym okresie w pierwszej grupie wskaźników odnoszących się bezpośred-nio do ekoinnowacji (nakłady, działania i wyniki) zdecydowanie spadły nakłady na ekoinnowacje (z niskiego wskaźnika 33 w 2010 do dramatycznie niskiego 18 w 2013 r.). Wzrósł jednak wskaźnik odnoszący się do działań, co oznacza, że firmy są zainteresowane ekoinnowacjami i pomimo niewielkich nakładów rządowych na tę dziedzinę (należy przypuszczać, że tu jest główny powód spadku tego wskaźnika) wzrósł on prawie dwukrotnie (z 23 w 2012 do 42 w 2013 r., choć jest w dalszym ciągu bardzo niski). Zanotowano natomiast znaczący wzrost wskaźnika wyników (z 9 w 2010 do 54 w 2013 r.). Można jednocześnie przyjąć tezę, że dzięki działa-niom firm, pomimo braku wsparcia finansowego ze strony władz, wzrosła liczba patentów, publikacji, jak również informacji w mediach na temat ekoinnowacji. Można postawić tezę, że nawet niewielkie wsparcie rządu dla ekoinnowacji przy-czyniłoby się do znaczącej poprawy sytuacji Polski w omawianym zakresie na tle pozostałych krajów UE.
Kolejna grupa wskaźników dotyczy efektów ekoinnowacji. W zakresie efektów środowiskowych można zaobserwować niewielki spadek tego wskaźnika (z 64 do 58). O ile wskaźnik w zakresie efektów środowiskowych nieznacznie zmniejszył się (z 64 w 2011 do 58 w 2013 r.), co może w dużym stopniu wynikać z poprawy średniego wskaźnika dla UE, o tyle wskaźnik w zakresie efektów społeczno-gospodarczych zmienił się znacząco, co świadczy o słabym rozwoju ekobranż w polskiej gospodarce. W latach 2010–2012 wskaźniki pozostawały na tym samym poziomie, ale już w 2013 r. zanotowano ich gwałtowny spadek.
Można domniemywać, że pierwszym krokiem, który trzeba podjąć w celu popra-wy sytuacji w zakresie ekoinnowacyjności w Polsce, jest wzrost nakładów rządopopra-wych na te cele. Niewątpliwie nie spowoduje to natychmiastowej poprawy sytuacji, ale da impuls do podejmowania działań służących ekoinnowacyjności i rozwoju ekobranż. Innowacyjność stała się jednym z ważnych elementów programu rządu. Ma ona być kołem zamachowym rozwoju gospodarczego, w związku z czym można więc mieć nadzieję na jej wsparcie.