Misja a innowacyjność szpitali klinicznych w Polsce

Magdalena Gądek*

Głównym celem autorki pracy była analiza związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy mi-sją organizacji a jej innowacyjnością. Poruszone zagadnienie dotyczy specyficznego rodzaju orga-nizacji, jakim są szpitale kliniczne. W pracy podjęto próbę zweryfikowania tezy, że poprawnie zdefiniowana misja wspiera innowacyjność szpitali klinicznych. Na podstawie analizy literatury przedmiotu przypuszczenia te zostały potwierdzone. Chociaż wyniki przeprowadzonych badań nie pozwoliły na weryfikację postawionej tezy, zauważono jednak, że niepoprawnie sformułowana misja szpitala klinicznego wpływa negatywnie na poziom jego innowacyjności.

Słowa kluczowe: misja organizacji, innowacyjność, szpitale kliniczne

5.1. Wprowadzenie

Działalność szpitali klinicznych w Polsce jest ściśle regulowana aktami prawnymi. Ustawodawca zalicza tę grupę szpitali do podmiotów wykonujących nie tylko działal-ność leczniczą w formie udzielania świadczeń zdrowotnych jak pozostałe szpitale, ale również zobowiązuje je do „realizacji zadań polegających na kształceniu przed- i po-dyplomowym w zawodach medycznych, a także realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdro-wia, w tym wdrażaniem nowych technologii medycznych oraz metod leczenia” (Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r...). Do głównych zadań realizowanych przez szpital kliniczny należy więc zaliczyć działalność leczniczą, działalność dydaktyczną oraz działalność badawczą i rozwojową. Świadczenie usług przez szpitale kliniczne

* mgr inż., Politechnika Wrocławska, Wydział Informatyki i Zarządzania, Katedra Infrastruktury Zarządzania, ul. M. Smoluchowskiego 25, 50-372 Wrocław; e-mail: magdalena.gadek@pwr.edu.pl

Rozdział 5 72

w tych trzech obszarach stanowi główny cel ich istnienia. Należy przy tym podkreślić, iż najważniejsza dla rozwoju nauk medycznych, a także całego systemu opieki zdro-wotnej, jest działalność badawcza i rozwojowa tych jednostek.

W raporcie Najwyższej Izby Kontroli Funkcjonowanie szpitali klinicznych autorzy zasygnalizowali, iż nastąpił „spadek liczby badań klinicznych w Polsce”, a także, że przeprowadza się „bardzo małą liczbę badań niekomercyjnych” (NIK, 2015). Taki stan wymusza konieczność analizy i oceny dotychczas stosowanych rozwiązań doty-czących systemu opieki zdrowotnej w sferze prawnych uwarunkowań działalności szpitali klinicznych, jak i rozwiązań stosowanych w zakresie organizacji i zarządzania nimi. Jednym z kluczowych obszarów zawierających drogę do kompleksowej realiza-cji celów każdego przedsiębiorstwa jest jego strategia.

Celem autorki niniejszej pracy jest zweryfikowanie tezy, iż poprawnie zdefiniowa-na misja będąca fundamentem przyjętej strategii wspiera innowacyjność organizacji, jaką jest szpital. W części teoretycznej pracy dokonano przeglądu literatury przed-miotu w celu teoretycznego wykazania powiązań pomiędzy misją szpitali a ich dzia-łalnością innowacyjną, a także zdefiniowano elementy składające się na treść pożąda-nej misji wspierającej tę działalność. W części empiryczpożąda-nej przedstawiono natomiast wyniki badań oraz będące weryfikacją założonego celu wnioski o związku między misją a innowacyjnością szpitali klinicznych w Polsce.

5.2. Szpital kliniczny

jako organizacja innowacyjna

W kontekście nauk o zarządzaniu można założyć, iż szpitale kliniczne pod względem budowy wewnętrznej nie różnią się od innych organizacji, także tych działających na rynkach konkurencyjnych, przy czym organizacja rozumiana jest tutaj jako system stworzony przez ludzi, złożony z elementów (podsystemów), po-między którymi zachodzą określone relacje. Każdy podsystem ma wytyczone specy-ficzne dla siebie cele, dzięki czemu pełni w organizacji określone funkcje. Cechami charakterystycznymi każdej organizacji rozumianej jako system jest wewnętrzna spójność i takie dopasowanie elementów, aby tworzyły określoną strukturę i hierar-chię. Wszystkie elementy połączone w jedną całość przyczyniają się do realizacji misji organizacji (Peters i Waterman, 1982, s. 12; Koźmiński i Obłój, 1989, s. 18; Bielski, 1992, s. 73, 82–83; Koźmiński i Piotrowski, 2000, s. 30; Nyczaj, 2001, s. 12; Peters i Waterman, 1982, s. 12).

Szpital kliniczny, zgodnie z powyżej przyjętym założeniem, można zatem przed-stawić, posługując się modelem 7S McKinsey’a, jako obiekt badawczy. Zdaniem auto-rów tego modelu organizacja składa się z siedmiu elementów połączonych ze sobą. T. Peters i R. Waterman zaliczają do nich: strukturę organizacji, przyjętą strategię,

Misja a innowacyjność szpitali klinicznych w Polsce 73

system zarządzania, styl kierowania, kulturę organizacyjną, kapitał ludzki tworzą-cy organizację, umiejętności i kwalifikacje pracowników (Peters i Waterman, 1982, s. 12). Podkreślić należy, iż konfiguracja tych elementów oraz ich wewnętrzny cha-rakter będą warunkowały powodzenie działalności szpitala klinicznego w obszarze jego trzech kluczowych celów: działalności leczniczej, dydaktycznej, a przede wszyst-kim badawczo-rozwojowej, której efekty w znacznym stopniu wpływają na jakość dwóch pozostałych aktywności (rys. 5.1).

Rys. 5.1. Trójkąt celów szpitali klinicznych w Polsce. Źródło: opr. własne

Działalność badawczo-rozwojowa, będącą jednym z głównych celów działalności szpitala, należy definiować jako „systematycznie prowadzoną pracę twórczą, podjętą dla zwiększenia zasobu wiedzy, w tym wiedzy o człowieku, [...] jak również dla zna-lezienia nowych zastosowań dla tej wiedzy” (GUS, 2015). Tak rozumiana aktywność jest pierwszym etapem procesu innowacyjnego szeroko pojmowanego jako złożenie dwóch faz, tj. powstania innowacji i jej upowszechniania. Fazy te badacze podzielili na 4 etapy (rys. 5.2) (Janasz i Kozioł, 2007, s. 34).

Istotny jest fakt, że „innowacja nie musi przechodzić przez wszystkie etapy” (Janasz i Kozioł, s. 35). To spostrzeżenie badacza implikuje wniosek, że innowacja to proces, który nie musi osiągnąć etapu dyfuzji. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z zapisem ustawy o działalności leczniczej (Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r...) podejmowane działania badawcze i rozwojowe mają skutkować wdrażaniem nowych metod leczenia i technologii medycznych, a zatem, można przyjąć, że kierownictwo szpitala kliniczne-go zoblikliniczne-gowane jest do zarządzania nim tak, aby kreować i wspierać innowacyjność. W niniejszej pracy proponuje się postrzeganie innowacji w kontekście świadczenia usług zdrowotnych, przytaczając definicję zaproponowaną przez G. i W. Głodów, jako „wprowadzenie nowego konceptu, idei, usługi, procesu czy produktu [...] w celu po-prawy leczenia, diagnozy, edukacji, dostępu do świadczeń, profilaktyki i badań, razem z długoterminowym wzrostem jakości, bezpieczeństwa, poprawą wyników, efektyw-ności i obniżką kosztów” (za: Bieniok, 2014, s. 76), gdyż jest ona zgodna z zapisem ustawy o działalności leczniczej.

Rozdział 5 74

Warto także zwrócić uwagę, iż szpital kliniczny rozumiany jako „inteligentny, uczący się system”, na którego „potencjał składają się trzy warstwy: przeszłość (histo-ria, pamięć, know-how), teraźniejszość (prestiż i potencjał) i przyszłość (cele, misja, wizja oraz umiejętności pozyskiwania nowej wiedzy), przez niektórych badaczy po-strzegany jest jako generator innowacji” (Bogdanienko i in., 2004, s. 52).

Rys. 5.2. Etapy procesu innowacyjnego w szpitalach klinicznych. Źródło: opr. własne na podstawie: (Janasz i Kozioł, 2007, s. 34–36)

Szpital kliniczny może więc realizować podstawowe cele, jakimi są: działalność lecznicza, działalność dydaktyczna oraz działalność badawczo-rozwojowa, wtedy, gdy w obszarze zarządzania będą podejmowane takie działania w obszarze zarządzania, które wspierają postawy innowacyjne i zachęcają do ich przyjmowania. Należy przy-pomnieć, że organizacja jest złożona z elementów i cele całej organizacji przekładają się bezpośrednio na kierunki działania każdego z jej składników. Dlatego każdy z siedmiu elementów: struktura, przyjęta strategia, system zarządzania, styl kierowania, kultura organizacyjna, kapitał ludzki, a także umiejętności i kwalifikacje pracowników, należy ukształtować w taki sposób, aby razem mogły osiągnąć zdolność do ich realizacji, w tym do realizacji celu, jakim jest innowacyjność.

Jednym z elementów organizacji, który zdaniem autorki ma istotny wpływ na działalność całego szpitala klinicznego, w tym na jego działania innowacyjne, jest misja będąca składnikiem przyjętej przez niego strategii. Należy podkreślić, iż

 W kontekście szpitali klinicznych będą to „działania techniczne, organizacyjne i handlowe, niezbędne do wykorzystania nowych procesów”

 Ostatni etap ma miejsce, gdy innowacja zostaje wdrożona i jest stosowana w innych jednostkach ochrony zdrowia

 Prace wdrożeniowe mają na celu „zmianę skali przedsięwzięcia z laboratoryjnej na przemysłową”. Odbywa się to w ograniczonym stopniu na zasadzie testowania nowych rozwiązań i ewentualnego ich udoskonalania

 Etap ten składa się z trzech części: (1) badań podstawowych, (2) badań stosowanych i (3) prac rozwojowych. Efektem działalności badawczo-rozwojowej szpitali klinicznych powinno być uzyskanie prototypu nowych technologii medycznych bądź metod leczenia

Misja a innowacyjność szpitali klinicznych w Polsce 75

w literaturze przedmiotu misja organizacji nie jest zaliczana do głównych we-wnętrznych determinant stymulujących innowacyjność (Pichlak, 2012, s. 62–66). Niemniej jednak poprawnie sformułowana jest jedną z cech innowacyjnej organiza-cji, do których zaliczane są również: płaska struktura organizacyjna, styl zarządzania „zachęcający do pozytywnej rywalizacji między zespołami pracowników, przy ści-słej ich współpracy” (Bogdanienko i in., 2004, s. 46) system zarządzania przewidu-jący „nagrody ściśle powiązane z osiągnięciami” (Bogdanienko i in., 2004, s. 46). Innowacyjna organizacja musi się także cechować orientacją działań skupioną na klientach, których potrzeby nie tylko zaspokaja, ale i pobudza” (Bogdanienko i in., 2004, s. 46).

5.3. Misja jako cecha