Instrumentalny „podział” głosu (Instrumentally split ticket voting)

Instrumentalny „podział” głosu obejmuje wszystkie głosy będącą kombinacją nie tylko poparcia dla kandydata mającego realne szanse na odniesienie zwycięstwa w okręgu jednomandatowym (viable candidate) oraz poparcia dla partii politycz-nej mającej realne szanse na przekroczenie progu ustawowego i udział w procesie dystrybucji mandatów (viable party), ale przede wszystkim stanowiące w pełni ideologicznie spójny („kompatybilny”) wybór. Tego rodzaju „podział” stanowi przejaw taktycznego głosowania, zgodnie z którym wyborca dzieli swój głos, by uniknąć jego „zmarnowania” w przypadku głosowania na partię lub kandydata, którzy mają niewielkie szanse na osiągnięcie sukcesu wyborczego³¹.

Zdaniem Thomasa gschwenda w mieszanych systemach wyborczych głoso-wanie taktyczne przybiera dwie formy:

1) zwykłego głosowania taktycznego (ordinary strategic vote), 2) głosu koalicyjnego (coalition vote)³².

30 H. Zubida, I Split, You Split, We All Split Our Ticket: The 1996 Israeli National Election Split Ticket-Voting Phenomenon, tekst dostępny na: http://www.nyu.edu/gsas/dept/politics/phd_hire/

zubida_1.pdf, doi: 11.07.2008.

31 H. Pearse, Making the most of a two vote ballot…

32 T. gschwend, Ticket-Splitting and strategic Voting in Mixed Electoral Systems, Universitaet Mannheim 2003.

3.2.1. Zwykłe głosowanie taktyczne (Ordinary strategic vote)

Maurice Duverger wyróżnił dwa rodzaje konsekwencji funkcjonowania syste-mów wyborczych: mechaniczne oraz psychologiczne. Skutki mechaniczne bezpo-średnio wynikają z zasad systemu wyborczego, natomiast skutki psychologiczne stanowią reakcję aktorów politycznych (partii politycznych oraz wyborców) na przyszłe konsekwencje funkcjonowania systemu wyborczego. Skutki psycholo-giczne wynikają z przewidywań zarówno elit politycznych, jak i wyborców, co do przyszłych skutków mechanicznych systemu wyborczego, które to przewidywania mogą ostatecznie doprowadzić do zmiany zachowania głosujących. W związku z powyższym w systemach wyborczych, które dają małym ugrupowaniom nie-wielkie szanse na zwycięstwo, wyborcy, chcąc uniknąć zmarnowania swojego głosu, będą rezygnować z udzielania im poparcia, przenosząc je jednocześnie na ugrupowanie mające realne szanse na sukces wyborczy³³.

W przypadku mieszanych systemów wyborczych konsekwencje psycholo-giczne determinują sposób głosowania wyborców niewielkich ugrupowań głosu-jących w segmencie większościowym. Chcąc uniknąć zmarnowania głosu i tym samym zachować wpływ na ostateczny rezultat wyborów, część z nich stosuje tzw.

„strategię zmarnowanego głosu” (wasted-vote strategy), która z kolei prowadzi do tzw. „zwykłego głosowania taktycznego” (ordinary strategic vote)³⁴. Strategia ta jest charakterystyczna zwłaszcza dla wyborców niewielkich ugrupowań, któ-rzy zdając sobie sprawę z nikłości szans na odniesienie sukcesu przez reprezen-tanta ich ugrupowania oraz obawiając się zmarnowania głosu, decydują się na przeniesienie swojego poparcia na kandydata mającego realne szanse na sukces wyborczy³⁵. Jednocześnie w części proporcjonalnej wyborcy ci głosują na listę zgłoszoną przez ugrupowanie znajdujące się na pierwszym miejscu w ich szeregu preferencji. Można zatem powiedzieć, że wyborcy niewielkich ugrupowań głosują w sposób taktyczny w segmencie większościowym oraz szczery w segmencie pro-porcjonalnym systemu wyborczego³⁶.

Powyższy schemat nie stanowi prawidłowości odnoszącej się do wszystkich wyborców małych ugrupowań. Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, w której pomimo świadomości braku szans kandydata na odniesienie zwycięstwa w okrę-gu jednomandatowym część wyborców zdecyduje się zagłosować szczerze w obu segmentach systemu wyborczego, oddają tym samym „spójny” głos (straight vote).

33 Patrz szerzej: K. Benoit, Duverger’s Law and the Study of Electoral Systems, „French Poli-tics” 2006.

34 T. gschwend, Ticket-Splitting and Strategic Voting…

35 Źródłem informacji o szansach poszczególnych kandydatów na odniesienie zwycięstwa w okręgu wyborczym mogą być m.in. sondaże opinii publicznej bądź ostateczne rezultaty wyborów przeprowadzonych w danym okręgu w przeszłości.

36 Ibidem.

Niemniej jednak możliwe jest określenie czynników, które zwiększają prawdopo-dobieństwo prostego głosowania taktycznego. Jednym z nich jest poziom lojalno-ści partyjnej. Jak słusznie zauważają Thomas gschwend oraz Henk van der Kolk,

„odwrotna zależność pomiędzy poziomem lojalności partyjnej a motywacją do oddawania „podzielonego” głosu została wielokrotnie potwierdzona przez szereg badań”³⁷. Również zaciętość rywalizacji wyborczej w danym okręgu wyborczym nie pozostaje bez wpływu na proste głosowanie taktyczne. Fulvio Venturino pisze, że „badania nad głosowaniem taktycznym dowodzą, że w okręgach wyborczych, w których toczy się zacięta rywalizacja pomiędzy najpopularniejszym kandydatem oraz jego najgroźniejszym konkurentem, wyborcy pozostałych ugrupowań są bar-dziej skłonni do przenoszenia swojego poparcia na jednego z nich. W tym przypad-ku wyborcy dzielą swój głos, gdyż chcą mieć wpływ na ostateczny rezultat rywali-zacji wyborczej w okręgu lub przynajmniej nie dopuścić do zwycięstwa kandydata reprezentującego najmniej preferowane przez nich ugrupowanie. Innymi słowy, im większa niepewność co do ostatecznego rezultatu w danym okręgu wyborczym, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia głosowania strategicznego”³⁸.

Badania przeprowadzone w Republice Federalnej Niemiec po wyborach do Bundestagu z 2002 roku pokazują skalę stosowania zwykłego głosowania tak-tycznego. Zgodnie z powyższym opisem zachowań wyborców małych ugrupowań w warunkach niemieckiego systemu wyborczego zwykłe głosowanie taktyczne do-tyczy przede wszystkim wyborców FPD oraz Zielonych. Przed wyborami z 2002 roku większość komentatorów niemieckiego życia politycznego przewidywała, że w zależności od tego, która z partii masowych odniesie zwycięstwo, możliwe są dwie koalicje rządowe: CDU/CSU-FPD bądź SPD-Zieloni. W związku z tym przewidywać należało, że część wyborców FPD poprze w głosowaniu większo-ściowym kandydatów CDU lub CSU, zaś część wyborców Zielonych przeniesie swoje poparcie na kandydatów SPD. Sposób, w jaki w części większościowej gło-sowali wyborcy tych ugrupowań prezentuje poniższa tabela.

Tabela

Partia SPD CDU CSU Zieloni FPD PDS

SPD 86,4 2,6 0,5 5,5 1,6 2,4

CDU 2,5 92,2 – 0,6 3,1 0,4

37T. gschwend, H. van der Kolk, Split Ticket Voting in Mixed Member Proportional Sys-tems… .

38 F. Venturino, Split ticket voting In Italy…

CSU 3,0 – 92,0 1,1 2,4 0,1

Zieloni 59,7 3,3 0,7 32,6 1,4 1,5

FDP 11,9 32,5 3,6 1,9 47,7 1,0

PDS 19,6 3,1 0,2 3,2 1,6 70,9

Źródło: T. Saalfeld, Germany: Stability and Strategy In Mixed-Member Proportional Sys-tem, w: M. gallagher, P. Mitchell: The Politics of Electoral Systems, Oxford University Press 2005, s. 222.

Zaledwie 32,6% spośród zwolenników Zielonych, którzy oddali swój „dru-gi” głos na listę tego ugrupowania, zagłosowało również na wystawionego przez nie kandydata w okręgu jednomandatowym. Podczas gdy około 60% wyborców, chcąc uniknąć zmarnowania „pierwszego” głosu, przeniosło swoje poparcie na kandydata SPD. W nieco mniejszym zakresie z prostego głosowania taktycznego korzystali wyborcy FPD. Niemniej jednak znamienne jest, że niespełna połowa wyborców, którzy zdecydowali się oddać „drugi” głos na listę tej partii, oddała również swój „pierwszy” głos na jej kandydata.

Podstawową konsekwencją tego rodzaju „dzielenia” głosu jest dominacja w okręgach jednomandatowych kandydatów reprezentujących najsilniejsze partie polityczne. Prześledźmy zatem rezultaty kilku mieszanych elekcji przeprowadzo-nych w ostatnim czasie. Przykładowo w wyborach do niemieckiego Bundestagu (2005) kandydaci reprezentujący SPD oraz koalicję CDU/CSU odnieśli zwycię-stwa w 98,6% okręgów jednomandatowych. Podobnie było m.in. w Japonii, gdzie w 2005 roku kandydaci Partii Demokratycznej oraz Partii liberalno-Demokra-tycznej zwyciężyli w 90% okręgów wyborczych. Tego samego roku w Nowej Ze-landii kandydaci Partii Pracy i Partii Narodowej zdobyli mandaty w 89,8% okrę-gów wyborczych, zaś w Republice Korei w wyborach przeprowadzonych w 2008 roku Wielka Partia Narodowa i Zjednoczona Partia Demokratyczna wprowadziły do izby swoich kandydatów z 81,2% okręgów jednomandatowych³⁹.

3.2.2. głos koalicyjny (Coalition vote)

Mieszane systemy wyborcze stwarzają możliwość głosowania taktycznego rów-nież wyborcom dużych partii politycznych, którzy mając pewność, iż lista najbar-dziej przez nich preferowanego ugrupowania osiągnie poziom poparcia

uprawnia-39 Dane za: http://psephos.adam-carr.net/, doi: 27.07.2008.

jący do partycypacji w podziale mandatów z puli proporcjonalnej, decydują się na oddanie swojego głosu w segmencie większościowym na kandydata reprezen-tującego ich pierwszą preferencję, zaś w segmencie proporcjonalnym na listę po-tencjalnego koalicjanta (będącego zazwyczaj jednym z mniejszych ugrupowań), który mógłby mieć problemy z przekroczeniem progu wyborczego. W ten sposób wyborcy dużych ugrupowań oddają „szczery” głos w segmencie większościowym, zaś w segmencie proporcjonalnym głosują taktycznie. Ten schemat głosowania Thomas gschwend określa mianem strategii zabezpieczającej koalicję (coalition insurance strategy), która z kolei prowadzi do oddania głosu koalicyjnego (coali-tion vote)⁴⁰.

Przykładem „wypożyczania” elektoratu (jak zjawisko to określa Dieter Noh-len) jest sposób, w jaki głosowali w wyborach do Bundestagu z 2002 roku wybor-cy CDU oraz SPD. W przypadku chadecji 7,5% wyborców, którzy zagłosowali na jej kandydatów w segmencie większościowym, oddało swój „drugi” głos na listę FPD. Z kolei w przypadku SPD 12,2% zwolenników tego ugrupowania zdecydo-wało się przenieść swoje poparcie na listę Zielonych⁴¹.

Z powyższych danych wynika, że w przeciwieństwie do wyborców małych partii politycznych zwolennicy dużych ugrupowań są w mniejszym stopniu skłon-ni do dzieleskłon-nia swojego głosu. Wyskłon-nika to z faktu, iż dla tych wyborców oddaskłon-nie koalicyjnego głosu nie zawsze będzie stanowić optymalne rozwiązanie. Przykła-dowo, skłonność do podziału głosu spada jeżeli wyborcy są przekonani, iż ugru-powanie będące ich pierwszą preferencją osiągnie poziom poparcia umożliwiający mu stworzenie jednopartyjnego rządu. Podobnie przekonanie o braku szans na przekroczenie progu wyborczego przez potencjalnego koalicjanta zniechęca do podziału głosu. W obu tych przypadkach wyborcy będą skłaniać się ku oddaniu spójnego głosu w obu segmentach systemu wyborczego (straight vote)⁴².

Czynnikiem, który zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia głosowania koalicyjnego, jest wzmożony przepływ informacji na temat składu ewentualnych powyborczych koalicji, w którym aktywną rolę powinny odgrywać przede wszyst-kim małe ugrupowania. Zdaniem Jacka Hamana w przypadku dużych partii poli-tycznych wzywanie wyborców do oddawania głosów na inną partię jest bowiem ryzykowne choćby dlatego, że stanowi jawne nadużywanie procedur wyborczych, a więc działanie budzące poważne wątpliwości co do ich uczciwości, a w kon-sekwencji mogące zmniejszyć zaufanie wyborców⁴³. Tymczasem działania pro-pagandowe małych partii politycznych, których celem jest zachęcenie wyborców

40 T. gschwend, Ticket-Splitting and strategic Voting in Mixed Electoral Systems…

41 T. Saalfeld, Germany: „Stability and Strategy In Mixed-Member Proportional System”, w:

M. gallagher, P. Mitchell, The Politics of Electoral Systems, Oxford University Press, 2005, s. 223.

42 T. gschwend, Ticket-Splitting and Strategic Voting in Mixed Electoral Systems…

43 J. Haman, Demokracja, decyzje, wybory, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003, s.195.

do głosowania koalicyjnego, obarczane są zdecydowanie mniejszym ryzykiem.

Zakładając, iż podstawowym celem każdego ugrupowania biorącego udział w ry-walizacji wyborczej jest obsadzenie możliwie największej liczby miejsc w izbie, trudno za naruszenie procedur wyborczych uznać działania zmierzające do pozy-skania nowych zwolenników wśród wyborców innych ugrupowań. Dlatego też w kampaniach propagandowych FPD, prowadzonych w latach 1969–1980 wśród sympatyków SPD, przekonywano o celowości popierania głosami „drugimi” swo-ich list, wskazując, że bez tej partii socjaldemokraci nie uzyskają przewagi nad chadecją⁴⁴. Podobną strategię przyjęła w 2002 roku nowozelandzka Partia Zielo-nych, która chcąc uniemożliwić Partii Pracy stworzenie jednopartyjnego rządu, w kampanii wyborczej nawoływała wyborców do „podzielonego” głosowania, by w ten sposób „zmusić laburzystów do szczerości” (to keep Labour honest)⁴⁵.

W przeciwieństwie do prostego głosowania taktycznego, które przynosi ko-rzyści przede wszystkim dużym ugrupowaniom, których kandydaci wiodą prym w okręgach jednomandatowych, w przypadku głosowania koalicyjnego profity zdają się dotyczyć obu stron transakcji. Dzięki wypożyczaniu elektoratu małe ugru-powania zdobywają nie tylko reprezentację parlamentarną, ale również wchodzą w skład rządu. Z kolei duże partie polityczne, dzięki mandatom zdobytym przez ich mniejszego partnera, są w stanie stworzyć koalicyjny rząd większościowy.