Wpływ na system partyjny

„Podzielone” głosowanie wywiera ograniczony wpływ na system partyjny funk-cjonujący w państwach wykorzystujących mieszane systemy wyborcze. Zdecydo-wanie większy wpływ na kształt systemu partyjnego wywiera sam system wybor-czy, a w szczególności takie jego elementy, jak: stosunek mandatów rozdzielanych za pomocą zasady proporcjonalności do mandatów dystrybuowanych na podstawie zasady większości, reguły rozstrzygania przyjęte w obu segmentach, występowa-nie lub brak klauzul zaporowych oraz wielkość okręgów wyborczych. Samo zaś

„dzielenie” głosu zdaje się pełnić swego rodzaju funkcję „wspomagającą” wyżej wymienione elementy. Dotyczy to w głównej mierze tzw. „koalicyjnego dzielenia”

głosów, które zwiększa szanse na przetrwanie na scenie politycznej niewielkich ugrupowań, zwłaszcza jeśli są one potencjalnymi koalicjantami, którejś z głów-nych partii systemu. Dzięki omawianemu wcześniej zjawisku „wypożyczania”

elektoratu ugrupowania te zdobywają głosy, które w ostatecznym rozrachunku umożliwiają im przekroczenie klauzuli zaporowej i w konsekwencji udział w pro-cesie dystrybucji mandatów z puli proporcjonalnej. Wielce prawdopodobne jest zatem, iż w przypadku nieudzielenia owej „pożyczki” pozycja tych ugrupowań na scenie politycznej uległaby znaczącej marginalizacji, a w skrajnych przypadkach możliwe byłoby ich całkowite zniknięcie. Dlatego też za pomocą zjawiska „koali-cyjnego” głosowania możemy wyjaśnić istnienie oraz rolę, jaką pełnią w systemie politycznym takie ugrupowania jak FPD (Niemcy), Partia na rzecz Uczciwych Rządów (Komei-to – Japonia), Unia Wolnych Demokratów (Szabad Demokraták Szövetsége – Węgry) czy też ACT (Nowa Zelandia).

Uogólniając, można zatem stwierdzić, iż dla większości państw wykorzystu-jących mieszane systemy wyborcze charakterystyczne są systemy partyjne z do-minującą pozycją jednego bądź dwóch największych ugrupowań, stanowiących zazwyczaj trzon koalicji rządowej, oraz wspomagającą rolą mniejszych partii po-litycznych (potencjalnych koalicjantów), które wnoszą do koalicji głosy, których brakuje ich większemu partnerowi do uzyskania bezwzględnej większości⁵⁴.

Od powyższej reguły istnieją oczywiście wyjątki, wśród których wymienić należy zwłaszcza systemy partyjne Włoch oraz Izraela. W przypadku Włoch

słusz-54 Wojciech Sokół w następujący sposób klasyfikuje systemy partyjne niektórych spośród oma-wianych w niniejszej pracy państw: RFN – system dwuipółpartyjny (1961–2002), Rosja – system umiarkowanie wielopartyjny z dwiema partiami dominującymi (od 1999 r.), Węgry – system umiar-kowanie wielopartyjny z dwiema głównymi partiami (od 1998 r.). Por. Współczesne partie i systemy partyjne. Zagadnienia teorii i praktyki politycznej, red. W. Sokół, M. Żmigrodzki, Wydawnictwo Uni-wersytetu M. Curie-Skłodowskiej, lublin 2003, s. 343 i n. Natomiast Ryszard Herbut klasyfikuje sys-temy partyjne Japonii oraz Nowej Zelandii jako umiarkowanie spolaryzowane, stanowiące pośrednią kategorię pomiędzy systemem dwupartyjnym a ekstremalnym pluralizmem. Por. Encyklopedia Poli-tologii, t. 3, red. M. Żmigrodzki, Wydawnictwo Zakamycze, Kraków 1999; hasła: „system partyjny Japonii”, „system partyjny Nowej Zelandii”, „system partyjny umiarkowanie spolaryzowany”.

ne wydaje się stwierdzenie iż w latach 1993–2006 mieliśmy do czynienia z funk-cjonowaniem dwóch systemów partyjnych: pierwszym, który określić można jako

„wyborczy system partyjny”, którego elementami były koalicje oraz partie rywa-lizujące w poszczególnych elekcjach parlamentarnych, oraz drugim tzw. „mentarnym systemem partyjnym”, obejmującym wszystkie partie i grupy parla-mentarne, które funkcjonowały na forum parlamentarnym⁵⁵. główną przyczyną ukształtowania się dwóch systemów partyjnych było przeprowadzenie gruntownej reformy prawa wyborczego, przy jednoczesnym braku zmian dotyczących innych instytucji państwowych, w tym przede wszystkim struktury i organizacji parla-mentu czy rządu. Porównując strukturę obu systemów partyjnych, zauważamy, że jedynie w przypadku „wyborczego systemu partyjnego” reforma z 1993 roku wywołała pewne, choć w rzeczywistości dość ograniczone skutki, zmniejszając rozbicie partyjne. Trzon tego systemu stanowiły bowiem dwie koalicje wyborcze (centrolewicowa i centroprawicowa), spośród których każda miała realne szan-se na przejęcie władzy, czego nie można powiedzieć o pozostałych uczestnikach systemu (tzw. „trzecie siły”). Natomiast w przypadku „parlamentarnego systemu partyjnego” mieliśmy do czynienia ze sporą liczbą podmiotów, które dzieliły dość znaczne różnice ideologiczne. Taki stan rzeczy sprawiał, iż system ten był w swej istocie bardzo zbliżony do systemu partyjnego, z jakim mieliśmy do czynienia przed przeprowadzeniem reformy prawa wyborczego w 1993 roku⁵⁶.

Natomiast w przypadku wyborów do izraelskiego Knesetu wprowadzenie mie-szanego systemu wyborczego, wbrew pierwotnym zamiarom reformatorów, przy-czyniło się do pogłębienia rozbicia partyjnego. W wyborach z 1996 i 1999 roku izraelscy wyborcy głosowali za pomocą dwóch głosów, spośród których jednym dokonywali wyboru premiera, natomiast drugim wskazywali ugrupowanie, które ich zdaniem powinno uczestniczyć w procesie dystrybucji mandatów z puli pro-porcjonalnej⁵⁷. Specyfika „podzielonego” głosowania stosowanego w kontekście izraelskiego systemu wyborczego polegała na tym, iż wyborcy „dzielili” swój głos pomiędzy kandydata na premiera (będącego przedstawicielem jednej z dwóch naj-większych partii politycznych – likudu lub Partii Pracy) a listę wyborczą jednego z mniejszych ugrupowań. W ten sposób „podzielone” głosowanie prowadziło do tego, że ugrupowanie zwyciężające nie tylko w głosowaniu proporcjonalnym, ale również wprowadzające swojego kandydata na fotel premiera, nie obsadzało w Kne-secie liczby mandatów pozwalającej na samodzielne rządy, zaś w ramach koalicji

55 l. Bardi, Italian Parties, w: Political Parties in Advanced Industrial Democracies, red.

P. Webb, D. Farrell, I. Holiday, Oxford University Press 2002, s. 49.

56 Na temat włoskiego systemu partyjnego w okresie obowiązywania mieszanej ordynacji wy-borczej patrz: S. Bartolini, A. Chiaramonte, R. D’Alimonte, The Italian Party System between Par-ties and Coalitions, West European Politics, Vol. 27, No 27, 01.01.2004.

57 W związku z podaniem się do dymisji ówczesnego premiera Ehuda Baraka (grudzień 2000 r.) przeprowadzone 6 lutego 2001 r. wybory dotyczyły tylko elekcji szefa rządu.

rządowej w stosunku do swoich mniejszych partnerów, dysponowało mniejszością mandatów (np. w 1996 roku rządzący likud kontrolował jedynie 22 mandaty spo-śród wszystkich 66, którymi dysponowała ówczesna koalicja rządowa, natomiast w 1999 roku rządząca Partia Pracy dysponowała w ramach koalicji jedynie 26 spośród 75 mandatów). W ten sposób dzięki rzadko spotykanej konstrukcji syste-mu wyborczego oraz specyficznesyste-mu sposobowi „dzielenia” głosu przez wyborców małe ugrupowania wyznaniowe uzyskały na izraelskiej scenie politycznej pozycję odwrotnie proporcjonalną do poparcia, jakim cieszyły się w społeczeństwie⁵⁸.

4.4. Wpływ na charakter rządów

W literaturze przedmiotu występuje generalna zgoda co do faktu, iż „podzielone”

głosowanie przyczynia się do powstawania rządów koalicyjnych. Oczywiste jest bowiem, że zwiększona w skutek splittingu liczba głosów zdobytych przez mniej-sze ugrupowania w segmencie proporcjonalnym znacząco redukuje szanse dużych ugrupowań na stworzenie rządu jednopartyjnego⁵⁹. Znaczenie podzielonego głoso-wania dla powstagłoso-wania koalicji rządowych miast rządów jednopartyjnych wydaje się większe, jeżeli wyborcy świadomie „dzielą” swój głos zgodnie z omawianą we wcześniejszej części pracy strategią zabezpieczenia koalicji. W tym miejscu pa-miętać jednak należy, że „przywilej” decydowania o charakterze przyszłego rządu (koalicyjnym lub monopartyjnym) przysługuje jedynie wyborcom dużych ugru-powań, którzy mają możliwość „wypożyczenia” swojego poparcia ewentualnemu mniejszemu koalicjantowi.

Dotychczasowa praktyka państw wyłaniających swoje przedstawicielstwa w drodze mieszanych wyborów zdaje się potwierdzać pozytywną relacje pomiędzy

„podzielonym” głosowaniem a powstawaniem koalicji rządowych. Niezależnie od konstrukcji systemu wyborczego przyjętej w poszczególnych państwach regułą jest tworzenie rządów koalicyjnych. I tak na przykład wszystkie rządy wyłonione w następstwie mieszanych elekcji do Bundestagu w latach 1953–2005 miały cha-rakter koalicyjny. Z podobną sytuacją mamy do czynienia na Węgrzech, gdzie od 1990 roku żadnej partii politycznej nie udało się zdobyć większości umożliwiają-cej stworzenie rządu jednopartyjnego. Sztuka ta nie udała się również Włochom, którzy w latach 1994–2005 doczekali się 7 rządów koalicyjnych. Natomiast w No-wej Zelandii, gdzie przed reformą prawa wyborczego z 1993 roku, regułą były

jed-58 R.Y., The Israeli Mixed Electoral System: Unexpected Reciprocal and Cumulative Conse-quences, w: Mixed-Member Electoral Systems, s. 366-375; H. Zubida, I Split, You Split, We All Split Our Ticket: The 1996 Israeli National Election Split Ticket-Voting Phenomenon; P.R. Abramson, J.H. Aldrich, M. Diamon, R. levine, Th.J. Scotto, A. Diskin, Prime Minister and Parliament: Stra-tegic Split-Ticket Voting. Tekst dostępny na: www.duke.edu/~rml5/papers/StraStra-tegic-Split-Ticket- www.duke.edu/~rml5/papers/Strategic-Split-Ticket-Voting.doc, doi: 05.08.2008.

59 F. Ferrara, Interactive Ballots…

nopartyjne rządy Partii Pracy lub Partii Narodowej, po pierwszej mieszanej elekcji parlamentarnej (1996 rok) wszystkie gabinety miały charakter koalicyjny.

Czy zatem mieszane elekcje parlamentarne można uznać za swego rodzaju referenda, w których wyborcy opowiadają się za rządem jednopartyjnym lub też za rządem koalicyjnym? Badania przeprowadzane przez Nowozelandzką Pracownię Wyborczą (NZES) pozwalają w pewnym stopniu udzielić pozytywnej odpowie-dzi na tak postawione pytanie. Przed każdą parlamentarną elekcją NZES zadaje wyborcom szereg pytań, wśród których znajduje się kwestia ich stosunku do cha-rakteru przyszłego rządu. Przed wyborami z 1999 roku 45,8% respondentów opo-wiedziało się za koalicyjnym charakterem przyszłego rządu, podczas gdy 42,4%

z nich wolało, by władzę sprawowała jedna partia. Natomiast przed wyborami z 2002 roku już ponad połowa respondentów (53,1%) opowiedziała się za rządem koalicyjnym, podczas gdy zaledwie 39,1% spośród nich z radością powitałoby powstanie rządu jednopartyjnego. Jeżeli powyższe dane zestawimy z wysokim po-ziomem „podzielonego” głosowania, jaki zanotowano przy okazji obu tych elekcji (1999 rok – 33%, 2002 rok – 34%), można obronić tezę, iż jednym z głównych motywów, dla których nowozelandzcy wyborcy „dzielą” swój głos, jest chęć wy-rażenia swojego poparcia dla utworzenia rządu koalicyjnego⁶⁰.