Zachowania wyborcze polskiego społeczeństwa w elekcji parlamentarnej 2007 roku
5. Perspektywy zachowań wyborczych
Na koniec warto zastanowić się nad perspektywami ewolucji polskiej sceny par-tyjnej i zachowań wyborczych. Czy partia Donalda Tuska na stałe przejęła część lewicowego elektoratu, co przy utrzymaniu poparcia ze strony wyborców prawi-cowych gwarantuje tej formacji przewagę w dłuższym okresie na polskiej scenie politycznej115? Przewidywanie, na ile jest to zmiana trwała, wydaje się niezwykle trudne, podobnie jak prognozowanie sensu largo w naukach społecznych. Po wy-borach 2005 roku spora część badaczy przewidywała „chude lata” dla PO, jak np.
M. grabowska, przekonana, że „lewica postkomunistyczna może wrócić na scenę, a PO nie zdoła do końca zająć jej miejsca”116, czy też M. Migalski, który widział przyszłość Platformy w jeszcze czarniejszych barwach, wieszcząc „wewnętrzne pęknięcia” i „poważne kłopoty” partii Tuska oraz spodziewając się przejęcia „rzą-du „rzą-dusz na polskiej prawicy” raczej przez PiS niż PO117. Między innymi ze
wzglę-115 Szukając analogii w historii polskich wyborów, można zaryzykować porównanie PiS do SlD w tym względzie, że także formacja lewicowa w 1997 roku odsunięta została od władzy, mimo że zanotowała wzrost poparcia wyborczego w stosunku do poprzedniej elekcji o ponad 7% (PiS o ponad 5%). Zgodnie z tym sposobem myślenia należałoby oczekiwać powrotu partii Kaczyńskiego do władzy i poprawienia wyniku wyborczego z 2007 roku.
116 M. Karnowski, P. Zaremba, Rozmazana Platforma, „Newsweek”, 27.11.2005.
117 M. Migalski, Prezydent a system partyjny, w: Prezydent w Polsce po 1989 roku, red. R. glaj-car, M. Migalski, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2006, s. 240.
du na nietrafność powyższych prognoz doświadczonych politologów powinniśmy zachować dużą ostrożność w projektowaniu przyszłego kształtu zachowań wybor-czych polskiego elektoratu.
Niewątpliwie jednak ponad rok po ostatnich wyborach parlamentarnych prze-waga ugrupowań postsolidarnościowych nad lewicowymi w badaniach popular-ności partii politycznych wydaje się niezagrożona. Oba uznające się za prawicowe stronnictwa skupiają łącznie 70–80% elektoratu: PO popiera średnio – w zależ-ności od badania i ośrodka – 40–60% ankietowanych, zaś PiS 20–30%. Sytuacja w tym względzie faktycznie przypomina irlandzką scenę polityczną, na której również o władzę rywalizują dwie prawicowe partie: konserwatywna Fianna Fail oraz bardziej liberalna Fine gael.
Pozostałe dwie partie zasiadające w Sejmie VI kadencji – PSl oraz SlD – osiągają w sondażach poparcie na poziomie 5–10%, zaś innym centrolewico-wym stronnictwom – w tym SdPl i PD – badania te nie dają większych szans na przekroczenie progu wyborczego. Choć niewątpliwie na przestrzeni ostatnich lat obserwujemy proces osłabienia lewicy postkomunistycznej i zaniku formacji po-pulistycznych, to, jak zauważa R. Markowski: „Polacy o lewicowych poglądach nadal są wśród nas”118. W rezultacie kompromitacji SlD i w obawie przed PiS elektorat lewicowy poparł w znacznej mierze PO w 2007 roku, i to właśnie utrzy-mywanie elektoratu liberalnego w kwestiach aksjologiczno-kulturowych, natural-nie głosującego na lewicę, staje się szczególnatural-nie ważne dla PO. Niewykluczone, że zapowiadane od wielu miesięcy utworzenie formacji centrolewicowej na gruzach SdPl, PD i Partii Zielonych 2004 ziści się przed wyborami do Parlamentu Euro-pejskiego w 2009 roku i wyzwanie to stanie się dla PO aktualne.
Próba dociekania przyszłego charakteru zachowań wyborczych polskiego elektoratu jest zadaniem niezwykle ryzykownym, zwłaszcza gdy wziąć pod uwagę niski poziom lojalności partyjnej wyborców oraz olbrzymie przepływy elektoratu pomiędzy poszczególnymi elekcjami. Zdaniem W. Jednaki „otwarty model rywa-lizacji wyborczej, tj. taki, w którym zachowania elektoralne nie są zdetermino-wane (czy też są nieustrukturyzozdetermino-wane119), gdzie wielość podmiotów partyjnych występuje od 1989 roku i „prawdopodobnie jeszcze długo będziemy mieli z nim do czynienia”120. Choć zwiększenie się chwiejności zachowań wyborczych nie jest oczywiście problemem jedynie Polski, ale dotyczy także państw o
ustabilizowa-118 R. Markowski, System partyjny, w: Demokracja w Polsce 2005–2007, red. l. Kolarska-Bo-bińska, J. Kucharczyk, J. Zbierniak, Fundacja ISP, Warszawa 2007, s. 179.
119 Według W. Jednaki elektorat takie nie głosuje zgodnie ze strukturą podziałów socjopolitycz-nych (celavages), jak religia, język, klasa społeczna, lecz na podstawie indywidualnej oceny spraw politycznych, które ocenia jako relewantne politycznie. Zob. W. Jednaka, Wybory parlamentarne (1989–2001), w: Demokratyzacja w III Rzeczypospolitej, red. A. Antoszewski, Wyd. UWr., Wrocław 2002, s. 73-75.
120 Ibidem.
nych systemach partyjnych, jak np. Niemcy, gdzie część badaczy używa określe-nia „elektorat płynny”121, należy stwierdzić, że polski wyborca jest rzeczywiście wyjątkowo nieprzewidywalny, co skłoniło nawet R. Markowskiego do nazwania go „dziwacznym”122, a całego elektoratu „wędrownymi hordami”123. W rezultacie zdaniem cytowanego autora, „jedyne, co jest stabilne w polityce polskiej, to fluk-tuacje wyborców”, zwłaszcza w aspekcie międzypartyjnym124.
Reasumując, zachowania wyborcze elektoratu w 2007 roku wykazują wiele cech ciągłości w stosunku do poprzednich elekcji, zwłaszcza w aspekcie prze-strzennym. Różnica w preferencjach wyborczych mieszkańców dawnego zaboru austriackiego i rosyjskiego z jednej strony, a zaboru pruskiego i Ziem Odzyskanych z drugiej odtworzona została z niezwykłą regularnością125, podobnie jak odmienne zachowania elektoralne ludności wsi i miast. Z kolei w przypadku aktywności wy-borczej mieliśmy do czynienia z pewną modyfikacją, która objawiła się mniejszą niż zwykle frekwencją zanotowaną w dawnej galicji.
Najwięcej kontrowersji dotyczy dychotomii lewica – prawica w zachowa-niach wyborczych Polaków. Część badaczy, w tym autor niniejszej pracy, skłania się ku tezie o unieważnieniu na mocy decyzji wyborczych obywateli „podziału postkomunistycznego” i zastąpieniu go przez polaryzację wewnątrzprawico-wą między bardziej liberalną PO a bardziej konserwatywnym PiS. W wymiarze geograficznym oznacza to supremację PiS we wschodniej połowie kraju, zaś PO w jego zachodniej części. Pozostali autorzy dowodzą trwania paradygmatu post-komunistycznego, a nawet jego umocnienia się w ostatnich wyborach. Następne wybory parlamentarne przypadające planowo w 2011 roku, pozwolą zapewne na pewniejsze stwierdzenie, na ile sukces PO był wynikiem rzeczywistego poparcia programu tej liberalnej formacji, a na ile była to decyzja taktyczna, wynikająca z „chwiejnego, czasowego i negatywnego nastawienia wyborców wobec PiS”126.
121 D. Roth, Dlaczego zwiększa się liczba wyborców zmiennych? Nowe tendencje w zachowa-niach wyborczych, w: Kultura polityczna w Polsce i Niemczech. Wybrane problemy, red. g. Meyer, S. Sulowski, W. Łukowski, Elipsa, Warszawa 2007, s. 146-162.
122 A. Mateja, Do urny czy na grzyby, „Tygodnik Powszechny”, nr 41, 2007.
123 A. Kulik, Hordy a nie elektorat, rozmowa z R. Markowskim, „gazeta Wyborcza”, 25.04.2006.
124 Ibidem.
125 g. Węcławowicz podaje bardzo konkretną liczbę, która pozwala prognozować przyszłe zachowania wyborcze elektoratu. Jego zdaniem przewaga danej opcji politycznej na konkretnym obszarze powyżej 20 punktów procentowych nad drugą w kolejności „przesądza o wynikach następ-nych wyborów”, oczywiście przy założeniu braku gwałtownastęp-nych przekształceń na scenie politycznej.
Przykładowo więc ponad 25-procentowa przewaga opcji liberalnej nad prawicową w Pomorskiem oznaczać miałaby pewną wygraną PO nad PiS w kolejnej elekcji. Zob. g. Węcławowicz, Przestrzeń i społeczeństwo współczesnej Polski, Warszawa 2002.
126 M. Drzonek, PO-PiS wygrywa i nie powstaje. Wyniki wyborów w 2007 roku w: Polska i Po-morze Zachodnie. Zapiski powyborcze, red. M. Drzonek, Wyd. Dante, Kraków 2008, s. 22.
Literatura
Komunikat z badań CBOS, Preferencje partyjne w listopadzie, „Biuletyn Specjalny” 2003, nr 173.
Dlaczego miedziowi górnicy pokochali PiS, „gazeta Wyborcza”, 23.10.2007.
Alberski R., Elektorat lewicy na tle innych sił politycznych w w wyborach do sejmu w la-tach 1991–2007 na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce, w: Ł. Tomczak, Polska lewica u progu XXI wieku, Wyd. Marina, Wrocław 2008.
Barwiński M., Influence of Former Political Borders on Election Result in Poland, s. 5, w: http://www.unitn.it/events/borderscapes/download/abstract/barwinski_paper.pdf.
Barwiński M., Współczesne stosunki narodowościowo-religijne na Podlasiu, w: Granice i pogranicza nowej Unii Europejskiej. Z badań regionalnych, etnicznych i lokalnych, red. M. Malikowski, D. Wojakowski, Nomos, Kraków 2005.
Bełdowski J., Chylińska P., Raport o przebiegu kampanii społecznej „Zmień kraj. Idź na wybory”, http://www.pkpplewiatan.pl/upload/File/2008_10/wybory_web.pdf.
Blacksell M., Geografia polityczna, Warszawa 2008.
Bratkowski J., Tradycja i polityka, Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Wyd. Żak, Warszawa 2003.
Bratkowski J., Wpływ czynnika przestrzeni i odległości na zachowania wyborcze w Polsce 1990–1997, w: Przemiany polityczne lat 90., red. J. Wiatr, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999.
Drzonek M., Ciągłość i zmiana. Pomorze Zachodnie w wyborach 2007 roku, w: Polska i Pomorze Zachodnie. Zapiski powyborcze, red. M. Drzonek, Wyd. Dante, Kraków 2008.
Drzonek M., PO-PiS wygrywa i nie powstaje. Wyniki wyborów w 2007 roku, w: Polska i Pomorze Zachodnie. Zapiski powyborcze, red. M. Drzonek, Wyd. Dante, Kraków 2008.
Dudek A., Historia polityczna Polski 1989–2005, Wyd. Arkana, Kraków 2007.
gardziel T., gawroński S., Wybory 2007. Partie, programy, kampania wyborcza, Wyd. WSIiZ, Rzeszów 2008.
gieorgica J.P., Lewica – prawica na polskiej scenie politycznej, w: Scena polityczna w Pol-sce i na Podlasiu, red. J.P. gieorgica, Wyd. Wyższej Szkoły Administracji Publicznej, Białystok 2007.
grabowska M., Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.
grabowska M., Polskie podziały polityczne, w: Jaka Polska? Czyja Polska?, red. P. Ko-siewski, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2006.
grabowska M., Szawiel T., Budowanie demokracji. Podziały społeczne, partie polityczne i społeczeństwo obywatelskie w postkomunistycznej Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
grabowska M., Wyborcy nie wybaczą, „Rzeczpospolita”, 29.10.2005, M. grabowska, Pol-skie wybory 2005, „Znak”, grudzień 2005, nr 607.
gradestat.ipipan.waw.pl/ppt/Wybory2007naMapachgradestatu.pdf.
gulczyński M., Charakterystyka głównych sił politycznych uczestniczących w wyborach 2005, w: Partie polityczne w wyborach 2005 roku, red. D. Waniek, Wyd. Almamer, Warszawa 2006.
http://www.cbos.pl/Pl/publikacje/raporty_2008.php.
Instytut Spraw Publicznych, Przyszłość polskiej sceny politycznej po wyborach 2007 roku, Wyd. ISP, Warszawa 2008.
Janicki M., Władyka W., Polska podzielona. Wybory jak rozbiory, „Polityka” 2005, nr 44.
Janicki M., Władyka W., Dwie Polski, „Polityka” 2007, nr 44.
Jaskiernia J., Wybory parlamentarne 2005 r. a tendencja do cofania legitymizacji partiom rządzącym w Polsce, w: Polacy wobec wyborów 2005 roku, red. A. Kasińska-Metry-ka, Wyd. Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2007.
Jednaka W., Wybory parlamentarne (1989–2001), w: Demokratyzacja w III Rzeczypospo-litej, red. A. Antoszewski, Wyd. U. Wrocławskiego, Wrocław 2002.
Kaczorowska M., System partyjny w Polsce po wyborach 2005 r. Polskie partie polityczne – między zabiegami o przetrwanie a poszukiwaniem tożsamości, w: Polska transfor-macja. Stan i perspektywy, red. J. Błuszkowski, Elipsa, Warszawa 2006.
Karnowski M., Zaremba P., Rozmazana Platforma, „Newsweek”, 27.11.2005.
Kavetskyy I., Election behaviour of Polish people according to settlement units, „Bulletin of geography (socio-economic series)”, 2.
Kisielewicz A., Łaska niezdecydowanych wyborców na pstrym koniu jeździ, „Rzeczpospo-lita”, 7.11.2007.
Klebaniuk J., Orientacja na dominację jako wyznacznik intencji wyborczych, w: Wyzwa-nia i zagrożeWyzwa-nia demokracji w Polsce w obliczu wyborów 2005, red. A. Bronowicka, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2006.
Kofman J., Kropka nad „i”, „Tygodnik Powszechny” 2008, nr 3.
Kolczyński M., Mazur M., Wojna na wrażenia. Strategie polityczne i telewizja w kampa-niach wyborczych 2005 roku w Polsce, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2007.
Komunikat z badań CBOS, Społeczna aprobata i dezaprobata partii politycznych, „Biule-tyn Specjalny” 2008, nr 137.
Komunikat z badań CBOS, Społeczno-polityczne postawy Polaków, „Biuletyn Specjal-ny” 2007, nr 189.
Kosieradzki M., Co po wyborach, czyli o narodzinach „postsolidarności”, „Realia i co dalej...” 2008, nr 5.
Kowalski M., Geografia wyborcza Polski. Przestrzenne zróżnicowanie zachowań wybor-czych Polaków w latach 1989–1998, Wyd. PAN IgiPZ, Warszawa 2000.
Kowalski M., Przestrzeń wyborcza Polski, Wyd. PTg, Warszawa 2003.
Kowalski M., Śleszyński P., Uwarunkowania zachowań wyborczych w województwie słup-skim, Wyd. PAN IgiPZ, Warszawa 2000.
Krasnodębski Z., Naród niedokończony, „Wprost” 2005, nr 45.
Kulik A., Hordy, a nie elektorat, rozmowa z R. Markowskim, „gazeta Wyborcza”, 25.04.2006.
leczyk M., Druga Rzeczpospolita 1918–1939. Społeczeństwo. Gospodarka. Kultura. Po-lityka, Wyd. KiW, Warszawa 2006.
leoński J., Zachodniopomorskie wybrało Tuska, „gazeta Wyborcza”, 10.10.2005.
Markowski R., Cześnik M., System partyjny po wyborach 2001 roku, w: „Studia Poli-tyczne”, nr 13, red. W. Roszkowski, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warsza-wa 2002.
Markowski R., Polak zdradza za kotarą, „Polityka” 2007, nr 35.
Markowski R., System partyjny, w: Demokracja w Polsce 2005–2007, red. l. Kolarska-Bobińska, J. Kucharczyk, J. Zbierniak, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, War-szawa 2007.
Mateja A., Do urny czy na grzyby, „Tygodnik Powszechny” 2007, nr 41.
Materska-Sosnowska A., Dlaczego ciągle przybywa wyborców chwiejnych? Nowe tenden-cje w zachowaniach wyborczych, w: Kultura polityczna w Polsce i Niemczech. Wybra-ne problemy, red. g. Meyer, S. Sulowski, W. Łukowski, Elipsa, Warszawa 2007.
miasta.gazeta.pl/warszawa/1,74675,4600409.html.
Migalski M., Prezydent a system partyjny, w: Prezydent w Polsce po 1989 r., red. R. glaj-car, M. Migalski, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2006.
Nieopublikowana praca magisterska, Zachowania wyborcze Polaków w elekcji prezydenc-kiej 2005 roku.
Nowak E., Podziały strukturalne i aksjologiczne polskiego elektoratu. Wybory parlamen-tarne w 2007 r. w: Atheaneum. Political Science, Toruń 2008, nr 19.
Ostrowski K., Przeworski A., The structure of partisan conflicts in Poland, w: Naród – wła-dza – społeczeństwo, red. A. Jasińska-Kania, J. Raciborski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1996.
Pacewicz P., Skąd się wzięło tylu wyborców?, „gazeta Wyborcza”, 24.10.2007.
Śląsk był POzytywny, „Polska – The Times”, 22.10.2007.
Raciborski J., Polskie wybory: zachowania wyborcze społeczeństwa polskiego w latach 1989–1995, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1997.
Riedel R., Charakterystyka przyczyn niskiej partycypacji politycznej obywateli podczas wyborów parlamentarnych i prezydenckich w Polsce, w: Polska demokracja. Kon-cepcje, płaszczyzny, instytucje, red. S. Wróbel, Wyd. A. Marszałek, Warszawa 2008, s. 161-183 oraz B. Biskup, Polacy niegłosujący – zawiedzeni, zmęczeni czy niezain-teresowani?, w: Kultura polityczna w Polsce i Niemczech. Wybrane problemy, red.
g. Meyer, S. Sulowski, W. Łukowski, Elipsa, Warszawa 2007.
Roth D., Dlaczego zwiększa się liczba wyborców zmiennych? Nowe tendencje w zachowa-niach wyborczych, w: Kultura polityczna w Polsce i Niemczech. Wybrane problemy, red. g. Meyer, S. Sulowski, W. Łukowski, Elipsa, Warszawa 2007.
Siedlecki M., Konserwatyzm Podlasian? Geografia wyborcza Ziemi Białostockiej i Łom-żyńskiej w III RP, w: Konserwatyzm na Podlasiu, red. J.P gieorgica, Wyd. WSAP, Białystok 2005.
Siedlecki M., Zmienność versus stałość preferencji wyborczych: kontekst Białostocczyzny, w: Scena polityczna w Polsce i na Podlasiu, red. J.P. gieorgica, Wyd. WSAP, Biały-stok 2007.
Skarżyńska K., Człowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej, Wydawnictwo Nauko-we Scholar, Warszawa 2005.
Słomka T., Populizm i prawicowy radykalizm w realiach polskich – próba diagnozy zjawiska, w: Kultura polityczna w Polsce i w Niemczech. Wybrane problemy, red.
g. Meyer, S. Sulowski, W. Łukowski, Elipsa, Warszawa 2007.
Szul R., Wpływ uwarunkowań historycznych na zachowania wyborcze. Refleksje nad geo-grafią wyborczą Polski i Hiszpanii, w: Przestrzeń wyborcza Polski, red. M. Kowalski, Wyd. PTg, Warszawa 2003.
Śleszyński P., Dlaczego Lech Kaczyński wygrał wybory prezydenckie 2005. Studium z geo-grafii elektoralnej, „Czasopismo geograficzne” 2007, 1–2, s. 61-82; P. Śleszyński, Druga tura wyborów prezydenckich 2005: czy można było przewidzieć? „Przegląd geograficzny” 2007, nr 79.
Węcławowicz g., Przestrzeń i społeczeństwo współczesnej Polski, Wydawnictwo Nauko-we PWN, Warszawa 2002.
Węglarz B., Szczudlińska-Kanoś A., Polityczne zróżnicowanie województw na przykładzie województwa małpolskiego, w: Oblicze polityczne regionów Polski, red. M. Dajno-wicz, Wyd. WSFiZ, Białystok 2007.
www.pkw.gov.pl.
www.unitn.it/events/borderscapes/download/abstract/barwinski_paper.pdf.
Zarycki T., Four Dimensions of Center-Periphery Conflict in the Polish Electoral Geogra-phy, w: Social Change. Adaptation and Resistance, red. T. Klonowicz, g. Wieczor-kowska, Wyd. UW, Warszawa 2002.
Zarycki T., Kulturowo-polityczne uwarunkowania modernizacji Polski wschodniej i za-chodniej, w: Historyczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju. Polska i Ukraina, red.
g. gorzelak, A. Tucholska, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.
Zarycki T., O niektórych dylematach współczesnych badań nad przestrzenią społeczną, w: „Studia Regionalne i lokalne”, 2000, nr 4.
Zarycki T., Podłoże polityczno-kulturowe w nowym podziale administracyjnym, w: Re-giony Polski. Województwo opolskie, red. K. gawlikowska-Hueckel, Wyd. IBngR, Warszawa–gdańsk 2000.
Żakowski J., Po referendum. Nowy rozbiór Polski, „Polityka” 2003, nr 25 oraz P. Śpiewak, Prawdziwi Polacy, „Wprost” 2003, nr 25.
Żukowski T., Prawdziwy koniec postkomunizmu, „Nowe państwo” 2008, nr 2.
Żukowski T., Sześć lat w teatrze demokracji. Ewolucja polskiej sceny politycznej od wiosny 1989 do wiosny 1995 r., w: Podstawy życia społecznego w Polsce, red. M. Marody, E. gucwa-leśny, Wyd. ISS UW, Warszawa 1998.