Instrumenty stabilizujące rynek

Do instrumentów stabilizujących rynek mleka, stosowanych w latach 2004-2011 zaliczyć można skup i ceny interwencyjne masła i odtłuszczonego mleka w proszku oraz dopłaty do prywatnego przechowywania masła, OMP i serów. Celem mechanizmów interwencyjnych zakupów i sprzedaży masła jest utrzymanie równowagi dzięki skupowi sezonowych nadwyżek i sprzedaży zgromadzonych zapasów interwencyjnych w okresie zmniejszonej podaży [Wroński 2007, s. 13]. Dolne granice zmienności cen rynkowych, a co za tym idzie – poziomu dochodów z produkcji mleka, stanowią wyznacznik realnie funkcjonujących na rynku cen interwencyjnych masła [Urząd Komitetu Integracji Europejskiej 2007]. Spadek cen poniżej poziomu cen interwencyjnych automatycznie uruchamia zakupy interwencyjne masła, które trwają tak długo aż ceny rynkowe wzrosną powyżej tej granicy. Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji 2771/1999 ustanawiającym szczegółowe zasady wdrażania Rozporządzenia Rady nr 1255/99 w zakresie zakupów interwencyjnych i sprzedaży na rynku masła i śmietany oraz dopłat do prywatnego przechowalnictwa masła [Rozporządzenie Komisji 2771/1999], Komisja Europejska uruchamia zakupy interwencyjne masła, jeżeli w jednym lub kilku krajach członkowskich w ciągu dwóch kolejnych tygodni cena rynkowa masła jest niższa niż 92% ceny interwencyjnej. Zakupy

92 interwencyjne są prowadzone zgodnie z procedurą przetargową po cenie z przyjętych ofert lub po cenie ustalonej, równej 90% ceny interwencyjnej dla zakupu prowadzonego w ramach limitów określonych przez Komisję Europejską. Gdy cena rynkowa wzrasta do poziomu 92% ceny interwencyjnej lub go przekracza, Komisja wstrzymuje skup interwencyjny. Ponadto, od 2004 roku zakup odbywa się w ramach ustalonego przez Komisję Europejską limitu dla całej Unii Europejskiej. W uzasadnionej sytuacji rynkowej po wyczerpaniu limitu, Komisja może zwiększyć ilość skupowanego masła, lecz w drodze przetargu a nie po stałej cenie. Przepisy

ściśle określają wymagania jakościowe dotyczące masła, będącego przedmiotem interwencji. Zakłady, oferujące masło do interwencyjnego zakupu muszą uzyskać autoryzację, na podstawie spełnienia dwóch warunków: posiadania urządzeń do produkcji masła oraz znajdowania się na aktualnej liście zakładów, zatwierdzonych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 853/2004. W Polsce wykaz ten prowadzi Agencja Rynku Rolnego [ARR 2009].

Zgodnie z wymogami ARR zakupami interwencyjnymi mogą być objęte: masło, zawierające nie mniej niż 82% tłuszczu i nie więcej niż 16% wody oraz spełniającego krajowe normy jakościowe, śmietana zawierająca co najmniej 35% tłuszczu oraz bezwodny tłuszcz mleczny zawierający nie mniej niż 99,5% tłuszczu [ARR 2014]. Przedsiębiorcy zainteresowani sprzedażą masła na zapasy interwencyjne są zobligowanie poinformować ARR o planowanej produkcji, a następnie złożyć wniosek wraz z wymaganymi załącznikami oraz zabezpieczenie w wysokości 50 euro/tonę oferowanego masła. Minimalna oferowana ilość wynosi 10 ton. Wymaga to zaangażowania własnych środków finansowych już na etapie składania wniosku lub wykupienia gwarancji na cały okres realizacji umowy i jej rozliczenia. Niedostarczenie całej ilości masła będącego przedmiotem umowy w terminie skutkuje przejęciem zabezpieczenia za niedostarczony towar. Ponadto termin płatności jest stosunkowo długi, gdyż wynosi aż 65 dni od przyjęcia masła na zapasy interwencyjne. Ze względu na utrzymywanie się cen rynkowych powyżej ceny interwencyjnej w latach 2010-2011 przedsiębiorcy w większości krajów członkowskich nie byli zainteresowani sprzedażą produktu na zapasy interwencyjne.

Zakupy interwencyjne masła zastępowane są dopłatami do prywatnego przechowalnictwa masła. Instrument ten tworzy warunki finansowe umożliwiające czasowe wyłączenie masła z obrotu rynkowego poprzez pokrycie kosztów jego przechowywania. Mechanizm jest uruchamiany od 1 marca do 15 sierpnia i ma na celu zdjęcie z rynku nadwyżek tłuszczu mlecznego w miesiącach wiosennych i letnich, gdy jest na niego relatywnie najmniejszy popyt. Dzięki realizacji dopłat do prywatnego przechowalnictwa udało się znaczne obniżyć wydatki z Funduszu FEOGA przeznaczone na działania interwencyjne. Redukcja

93 kosztów możliwa jest w dużej mierze ze względu na fakt, iż właścicielem towaru przez cały okres prywatnego przechowywania (od 90 do 210 dni) pozostaje podmiot ubiegający się o dopłatę, który zobowiązuje się przechować go na własny koszt i własne ryzyko w autoryzowanym magazynie. Po 60 dniach przechowywania zgodnie z przepisami można wystąpić o wcześniejszą dopłatę – tzw. dopłatę zaliczkową, która stanowi równowartość pomocy za 90 dni przechowywania. Jednak uzyskanie tej dopłaty jest uzależnione od wniesienia zabezpieczenia w wysokości 110% wysokości dopłaty (w formie gotówki lub gwarancji). Z budżetu Unii Europejskiej nie pokrywa się zatem kosztu zakupu masła jak w przypadku zakupów interwencyjnych, a jedynie dopłatę do jego przechowywania. Po zakończeniu okresu przechowywania przedsiębiorca powinien wystąpić z wnioskiem o wypłatę pomocy finansowej. Należy mieć na uwadze, że faktyczna ilość przechowywanego masła musi się zgadzać z zapisami umowy podpisanej z ARR. W przypadku gdy przedsiębiorca przechowywał 99-100% ilości masła zapisanej w umowie, ARR dopłaca do faktycznej ilości. Jednak gdy przedsiębiorca fizycznie przechował 80-99% deklarowanego masła następuje redukcja dopłaty o połowę, poniżej 80% dopłaty w ogóle nie są wypłacane. Komisja Europejska ustala stawkę dopłaty raz w roku, po uwzględnieniu m.in. przewidywanego wzrostu cen, kosztów deprecjacji jakości masła i magazynowania oraz realnego zysku przedsiębiorcy. Jest ona stała dla wszystkich krajów członkowskich, a mechanizm ten obejmuje średnio około 10% produkcji masła w Unii Europejskiej. Minimalna ilość masła, które może być poddane prywatnemu przechowywaniu to jedna tona netto. Dopłaty obejmują masło wyprodukowane ze

śmietanki lub mleka w autoryzowanym zakładzie produkcyjnym. Producent posiadający autoryzację w ramach interwencyjnego zakupu i sprzedaży masła może produkować masło z przeznaczeniem do wykorzystania w ramach mechanizmu „dopłaty do prywatnego przechowywania masła” bez ponownej autoryzacji zakładu produkcyjnego. Najczęściej podawaną przez rolników wadą mechanizmu jest relatywnie długi czas, jaki ma ARR na wypłatę środków finansowych - aż 120 dni od złożenia dokumentów potwierdzających przechowywanie. W okresie od 1 marca 2010 r. do 15 sierpnia 2010 r. do prywatnych magazynów wprowadzono 83 058 ton masła z Belgii, Danii, Niemiec, Irlandii, Francji, Luksemburgu, Holandii, Austrii, Finlandii i Wielkiej Brytanii. Według danych z 22 września 2011 roku w 2011 roku było to aż 105 705 ton masła, a do krajów uczestniczących w programie dołączyła Szwecja [Krajowa Rada Izb Rolniczych 2014]. W latach 2010-2011 polscy przedsiębiorcy nie wykazali zainteresowania udziałem w tym mechanizmie [Rykaczewski 2012].

94 Kolejnym instrumentem służącym stabilizacji rynku mleka są uruchamiane sezonowo, w okresie od 1 marca do 31 sierpnia, zakupy interwencyjne odtłuszczonego mleka w proszku. Dokonuje się ich po cenach interwencyjnych równych we wszystkich krajach członkowskich (stanowiących równowartość cen referencyjnych w wysokości 169,8 EUR za 100 kg) lub po wyczerpaniu narzuconego przez Komisję Europejską limitu w ramach procedury przetargowej, przy minimalnej ilości wynoszącej 20 ton. Mimo stanowienia dużego obciążenia dla budżetu Unii Europejskiej, zakupy interwencyjne OMP okazały się niezwykle ważnym instrumentem stabilizującym rynek, posiadającym nawet 10% udział w produkcji mleka w proszku. Podobnie jak w przypadku masła, również dla OMP przepisy ściśle określają wymagania dotyczące produkcji i jakości towaru przeznaczonego na zakupy interwencyjne. Zakłady, deklarujące chęć uczestnictwa w programie muszą uzyskać autoryzację, spełniając dwa warunki: posiadania urządzeń do produkcji OMP oraz znajdowania się na aktualnej liście zakładów, zatwierdzonych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 853/2004 [por. Rozporządzenie WE nr 853/2004]. W latach 2010-2011 ze względu na korzystne relacje cen rynkowych do ceny interwencyjnej producenci OMP nie byli zainteresowani mechanizmem. Pod koniec 2010 roku autoryzację posiadało w Polsce 35 zakładów produkcyjnych i 28 magazynów. Od 2010 r. brak jest zainteresowania w całej Unii Europejskiej mechanizmem albowiem ceny OMP znacząco przewyższają ceny skupu interwencyjnego tych produktów. W ramach skupu interwencyjnego w 2009 r. łącznie w UE zaakceptowano oferty na 282.587 ton OMP, z tego w Polsce 23.584 tony.

Pomimo istnienia prawnych podstaw wynikających z Rozporządzenia Komisji 214/2001, program dopłat do prywatnego przechowalnictwa OMP nie był stosowany [por. Rozporządzenie Komisji 214/2001 oraz Drygas 2008]. W związku z tym reforma z 2004 roku zarządziła jego likwidację. Stopniowo rozwijały się natomiast w latach 2004-2011 dopłaty do prywatnego przechowywania serów długo dojrzewających, ustanowione w ramach Rozporządzenia Komisji 824/2003 [por. Rozporządzenie Komisji 824/2003]. Mają one na celu utrzymanie równowagi na unijnym rynku serów długo dojrzewających przez udzielanie dopłat do przechowywania ich nadwyżek. Dopłaty realizowane są w oparciu o przyznany limit serowy, czyli maksymalną ilość serów, która może być objęta dopłatami do prywatnego przechowywania w danym kraju członkowskim. Mechanizmem mogą być objęte wyłącznie sery długo dojrzewające o najwyższej klasie jakości, ustalonej przez dany kraj członkowski, wyprodukowane na terenie UE z mleka krowiego, koziego, owczego i mieszanki mleka koziego i owczego. Minimalna ilość serów, jaka może zostać objęta systemem dopłat wynosi 2 tony, a okres ich przechowywania nie może być krótszy niż 60 i dłuższy niż 180 dni. Wysokość

95 dopłat na dany rok kalendarzowy ustala Komisja Europejska po analizie sytuacji na rynku mleka i przetworów mlecznych. Jakość serów jest kontrolowana przez uprawnioną do tego instytucję w momencie wprowadzania ich do magazynu, a także co najmniej raz przed jego opuszczeniem. Dopłatę do przechowywania wypłaca się dopiero po stwierdzeniu pozytywnych wyników kontroli [Seremak-Bulge 2003, s. 101 – 106].