Zasoby czynników wytwórczych w gospodarstwach mlecznych FADN i ich

Na drugi z wyodrębnionych czynników (F2) przypadało w 2004 roku 26,53% zasobu zmienności wspólnej. W roku 2011 udział ten nieco zmalał i wynosił 24,85%. Reprezentują go zmienne przedstawiające zasoby czynników wytwórczych w gospodarstwach mlecznych w euroregionach, wśród których największy w 2004 roku miały nakłady pracy ogółem, nakłady pracy najemnej powierzchnia użytkowanych użytków rolnych i dodzierżawionych użytków rolnych. W 2011 roku znaczenia nabrało saldo dopłat i podatków dotyczących inwestycji i działalności operacyjnej oraz dopłaty – do inwestycji, rolnośrodowiskowe i do rozwoju obszarów wiejskich (por. tab. 16).

136

Tabela 16. Zasoby czynników wytwórczych w gospodarstwach mlecznych FADN w euroregionach

w latach 2004 i 2011 (konstrukcja czynnika F2)

Lp. Nazwa cechy ^{Ładunek czynnikowy}

2004 2011

1. Nakłady pracy ogółem (SE010) 0,94345 0,82682

2. Nakłady pracy najemnej (SE020) 0,94151 0,82181

3. Powierzchnia użytkowanych użytków rolnych (SE025) 0,86898 0,70162 4. Powierzchnia dodzierżawionych użytków rolnych

(SE030) ^{0,90110 0,75900}

5. Zużycie wewnętrzne (SE265) 0,75136 0,75601

6. Pasza dla zwierząt żywionych w systemie wypasowym,

wytworzona w gospodarstwie rolnym (SE315) ^{0,73848 0,75447} 7. Saldo dopłat i podatków dotyczących inwestycji (SE405) - 0,90547

8. Dopłaty do inwestycji (SE406) - 0,88604

9. Średnia wartość kapitału gospodarstwa rolnego (SE510) 0,79619 0,40672 10. Saldo dopłat i podatków dotyczących działalności

operacyjnej (SE600) ^{0,52205 0,78230}

11. Dopłaty (z wyłączeniem dopłat do inwestycji) (SE605) 0,53370 0,78008 12. Dopłaty rolnośrodowiskowe (SE621) 0,40924 0,93928 13. Dopłaty do rozwoju obszarów wiejskich (SE624) 0,71165 0,94585

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy czynnikowej przeprowadzonej w programie Statistica

Na stabilnym poziomie utrzymywał się wpływ zużycia wewnętrznego i pasz dla zwierząt

żywionych w systemie wypasowym, wytworzonych w gospodarstwie rolnym, co potwierdza wcześniejszą tezę o istotności wytwarzania pasz w niwelacji ryzyka wahań cen pasz. Należy zauważyć, że w 2011 roku w porównaniu do 2004 większego znaczenia nabrały czynniki instytucjonalne reprezentowane przez dopłaty unijne. Pozwala to przypuszczać, że mimo przeprowadzonych w okresie akcesyjnym inwestycji i modernizacji, gospodarstwa mleczne swoją produkcję i zasoby czynników wytwórczych w znaczącym stopniu uzależniają od interwencji na unijnym rynku mleka. Ekonomiści agrobiznesu [Ziętara 2012, Seremak-Bulge 2005a, 2006, Sass 2007, Wójcik 2012] mówią o konieczności zwiększania stada celem poprawy efektywności produkcji (stąd wzrost znaczenia dopłat widoczny w konstrukcji czynnika F2).

137 Analogicznie do procedury postępowania w przypadku czynnika F1 również dla czynnika F2 przygotowano skalę porównawczą celem umożliwienia dynamicznej, przestrzennej prezentacji zasobu czynników wytwórczych. Do gospodarstw mleczarskich o najwyższych zasobach czynników wytwórczych należały regiony północno-wschodnich Niemiec – Sachsen (114), Thueringen (116) i Brandenburg (112), skandynawskie – fińska Pohjanmaa (690) i szwedzka Lan i norra (730) oraz Słowacja (810), Czechy (745), Estonia (755), Luksemburg (350), hiszpańska Navarra (520) i węgierski Észak-Alföld (765) (por. rys. 15).

Rys. 15 Zróżnicowanie regionów FADN pod względem zasobów czynników wytwórczych (czynnika F2) w 2011 roku

138 Do II grupy typologicznej, zawierającej regiony z przewagą gospodarstw mlecznych o większych zasobach czynników wytwórczych niż średnia dla badanego zbioru znajdowały się makroregiony fińskie, francuskie, włoskie, węgierskie, hiszpańskie oraz niemiecki Sachsen-Anhalt (115), szwedzki Skogs-och mellanbygdslan (720) i Szkocja (431). W sumie nad średnią znajdowało się zaledwie 28 ze 108 regionów poddanych badaniu. Podobnie jak w przypadku relacji cenowo-kosztowych przeważały w nich regiony z bogatszych krajów UE-15, które wcześniej poczyniły inwestycje, pozwalające na lepsze wykorzystanie posiadanych czynników produkcji.

W trzeciej, najliczniejszej (liczącej 73 ze 108 regionów poddanych badaniu) grupie znajdowały się wszystkie polskie regiony (wśród których najwyżej sklasyfikowane zostało Mazowsze i Podlasie, dalej Wielkpolska i Śląsk, a na końcu zbliżone do siebie pod względem wartości czynnikowych Pomorze i Mazury oraz Małopolska i Pogórze), regiony bułgarskie i rumuńskie, Litwa, Łotwa, Austria, regiony środkowych i południowych Niemiec, regiony francuskie, hiszpańskie, włoskie i angielskie. Świadczy to o stosunkowo podobnych warunkach do produkcji mleka, a co za tym idzie zasobach czynników wytwórczych w większości europejskich regionów. Do czwartej grupy, o stosunkowo najmniejszych zasobach czynników wytwórczych zaliczały się regiony północnych Niemiec – Nordrhein-Wesfalen (50), Mecklenburg-Vorpommern (113), Niedersachsen (30) i Schleswig-Holstein (10), belgijski Vlaanderen (341), Dania (370) oraz Holandia (360) (por. rys. 15).

Tabela 17. Makroregiony o największych względnych zmianach zasobów czynników wytwórczych

(F2) w gospodarstwach mlecznych w 2011 roku względem 2004 roku (przesunięcia pomiędzy grupami typologicznymi)

Grupa

typologiczna ^{Lp. Regiony FADN}

Skala wartości czynnikowych

2004 2011

Wartości powyżej średniej dla badanego zbioru gospodarstw mlecznych w makroregionach Unii Europejskiej

I (0,5; 9,04) (0113) Mecklenburg-Vorpommern 0,641411 IV (0222) Piemonte 0,505407 III II (0; 0,49) (0730) Lan i norra 0,257026 I (0230) Lombardia 0,342449 III (0330) Sardegna 0,200584 III (0710) Slattbygdslan 0,149521 III (0260) Emilia-Romagna 0,369607 III

139 Ciąg dalszy tabeli 17

(0244) Friuli-Venezia 0,275138 III

(0243) Veneto 0,086761 III

(0302) Campania 0,129001 III

(0412) England-East 0,014838 III

(0100) Saarland 0,0217 III

Wartości poniżej średniej dla badanego zbioru gospodarstw mlecznych w makroregionach Unii Europejskiej

III (0;-0,49) (0670) Etela-Suomi -0,488654 II (0780) Malta -0,076794 II (0291) Lazio -0,256146 II (0350) Luxembourg -0,122263 I (0520) Navarra -0,487454 I (0765) Észak-Alföld -0,156419 I (0192) Rhônes-Alpes -0,172816 II (0431) Scotland -0,342017 II (0193) Auvergne -0,092509 II (0030) Niedersachsen -0,477776 IV (0050) Nordrhein-Westfalen -0,399228 IV IV (-0,5;-2,37)

(0515) Pais Vasco -0,55032 III

(0545) Castilla-León -0,59087 III (0343) Wallonie -0,59428 III (0680) Sisa-Suomi -0,59531 II (0540) Baleares -0,59631 II (0690) Pohjanmaa -0,64468 I (0575) Andalucia -0,8396 III (0700) Pohjois-Suomi -0,85798 II

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy czynnikowej przeprowadzonej w programie Statistica

Szczegółowy ranking przedstawiający pozycje gospodarstw mlecznych w regionach Unii Europejskiej według zasobu czynników wytwórczych (czynnika F2) w 2011 roku w porównaniu do 2004 roku został zamieszczony w aneksie rozprawy (por. aneks 6). Analizując zmiany pozycji konkurencyjnych euroregionów ze względu na zasoby czynników wytwórczych w 2011 roku względem 2004 roku należy stwierdzić, że najwięcej przesunięć regionów odnotowano między II i III grupą typologiczną (por. tab. 17). Warto zauważyć jednak, że zarówno wśród regionów zwyżkujących, jak i notujących względne spadki, przeważają regiony „starych” krajów członkowskich, co może poświadczać popartą posiadanymi środkami wyższą aktywność inwestycyjną gospodarstw mlecznych w tych regionach, która warunkowała w dużym stopniu ich zasoby czynników wytwórczych. Największy spadek w badanym okresie odnotowały niemiecki Mecklenburg-Vorpommern (113) oraz włoskie Piemonte (222) przesuwając się co najmniej o dwie grupy typologiczne.

140 Najbardziej pod względem zasobów czynników wytwórczych swoją sytuację na tle badanych regionów poprawiły regiony fińskie – Pohjanmaa (690), przesuwając się z grupy IV aż do I, oraz Pohjois-Suomi (700) i Sisa-Suomi(680), które przeskoczyły dwie grupy. Również Luksemburg (350), hiszpańskie Baleary (540) i Navarra (520) i węgierski Észak-Alföld (765) poprawiły swoją pozycję konkurencyjną na tyle, by awansować o 2 grupy.

2.3. Sytuacja finansowa gospodarstw mlecznych FADN i jej zróżnicowanie