Regulacje handlu zagranicznego

Zarządzanie i kontrola handlu zagranicznego jest jednym z najważniejszych strategicznych priorytetów interwencji na unijnym rynku mleka. Obejmuje ona regulacje importu, eksportu, system licencjonowania oraz przepisy sanitarne określające warunki dopuszczenia produktu do obrotu na obszarze celnym Unii Europejskiej. Handel produktami mlecznymi między krajami członkowskimi Unii Europejskiej odbywa się bez żadnych ograniczeń pod warunkiem, że artykuły te zostały wyprodukowane zgodnie z wymogami Dyrektywy 92/46 z mleka klasy extra wyprodukowanego w gospodarstwach spełniających unijne standardy weterynaryjno-sanitarne [dyrektywa 92/46]. Eksport towaru do innego kraju członkowskiego zalicza się do wywozu wewnętrznego, a każdy przedsiębiorca dokonujący takiej transakcji jest zobowiązany wysłać sprawozdania z wykonanego eksportu do innego kraju członkowskiego (tzw. dokument T5) do Intrastatu prowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny [Seremak-Bulge 2005].

Handel z krajami trzecimi natomiast podlega ścisłym, rozbudowanym regulacjom, które obejmują;

• warunki importu na warunkach ogólnych i preferencyjnych, • system licencji importowych i eksportowych,

• regulacje eksportu (dopłaty do eksportu i opłaty eksportowe),

• przepisy sanitarne określające warunki importu produktów mlecznych oraz listę krajów, z których może być dokonywany import.

W celu ochrony rynku wewnątrzwspólnotowego przed importem produktów mleczarskich na warunkach ogólnych obowiązujących na światowym rynku wprowadzono regulacje importu, mające decydujący wpływ na poziom cen importowanych towarów. System regulacji importu spoza Unii okazał się tak skuteczny, że w praktyce nie korzysta się z możliwości nakładania dodatkowych ceł, które mogłyby być zastosowane, jeśli ceny produktów importowanych byłyby niższe od ustalonych cen progu [Seremak-Bulge 2005, s. 6].

100 Obecnie prawie cały import mleka i przetworów mlecznych do Unii Europejskiej jest prowadzony na warunkach preferencyjnych w ramach kontyngentów taryfowych oraz bezkontyngentowych preferencyjnych uzgodnień importowych, wśród których należy wymienić:

• kontyngent WTO otwarty dla krajów trzecich zgodnie z listą koncesyjną WTO (w tym licencje stosujące zaświadczenie IMA 1 (Inward Monitoring Arrangement) dla Australii, Kanady, USA, Nowej Zelandii, Norwegii, Turcji, Republiki Południowej Afryki, krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku (ACP) oraz krajów i terytoriów zamorskich członków Unii Europejskiej (OCT)),

• kontyngenty preferencyjne zawarte w ramach umów dwustronnych,

• preferencyjny import poza kontyngentami (Szwajcaria, Turcja, Republika Południowej Afryki, kraje ACP) pod rygorem możliwości zastosowania dodatkowych ceł, przeprowadzenia kontroli księgowości firm w przypadku nieprzestrzegania minimalnych cen importowych.

Chcąc importować jakiekolwiek ilości produktów mleczarskich, należy uzyskać licencję importową, będącą administracyjnym zezwoleniem na przywóz produktów mleczarskich na obszar Unii Europejskiej. Import produktów mlecznych jest bowiem starannie monitorowany dla potrzeb administrowania wspólną polityką rolną.

Procedury składania wniosków o licencje importowe oraz zasady ich udzielania są zróżnicowane w zależności od rodzaju licencji oraz kontyngentu, którego dotyczą. Najbardziej powszechne i najłatwiejsze do uzyskania są normalne licencje importowe na przywóz produktów mlecznych na zasadach ogólnych, ze względu na fakt, iż wydają je agencje interwencyjne bez konieczności uzyskania zgody Komisji Europejskiej każdemu wnioskodawcy już następnego dnia po złożeniu wniosku, pod warunkiem uiszczenia wpłaty zabezpieczenia w wysokości ustalonej przez Komisję. Licencje preferencyjne natomiast są wydawane przez Dyrekcję Generalną do spraw Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich Komisji Europejskiej (Directorate General for Agriculture and Rural Development of the European Commission), która rozdysponowuje transze poszczególnych kontyngentów pomiędzy wnioskodawców, ujętych w zbiorczych zestawieniach wysyłanych do Brukseli przez agencje interwencyjne w ciągu 5 dni po zakończeniu terminu składania wniosków. Wnioski o wydanie licencji preferencyjnej (jeden wniosek w ramach danej transzy kontyngentu) mogą składać wyłącznie przedsiębiorcy, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wyeksportowali lub zaimportowali produkty mleczne w ilości nie mniejszej niż 25 ton w co najmniej 4 transakcjach i zostali zarejestrowani przez agencję interwencyjną jako importerzy w kraju składania

101 wniosku. Po zakończeniu terminu składania wniosków nie mogą oni wycofać złożonego wniosku pod rygorem zajęcia złożonego zabezpieczenia. Zabezpieczenie to stanowi gwarancję właściwej realizacji danej licencji i zostaje zwrócone dopiero po jej wykorzystaniu w okresie jej ważności. Jeśli liczba złożonych wniosków jest większa od wielkości kontyngentu, Komisja może zastosować jednakowy dla wszystkich współczynnik redukcji, który ogłasza w dzienniku urzędowym oraz informuje agencje interwencyjne o wielkości redukcji i przyjętych wnioskach. Na tej podstawie agencje interwencyjne wydają licencje importowe, ważne 150 dni od daty ich wystawienia, ale nie dłużej niż do 30 czerwca. Szczegółowe warunki ubiegania się o licencje importowe, dotyczące między innymi terminów składania wniosków, wielkości minimalnych i maksymalnych, wielkości zabezpieczenia, długości ważności licencji itp., są określane dla poszczególnych kontyngentów [Seremak-Bulge 2005c].

Pomimo ograniczeń wynikających z podpisania przez Unię Europejska Porozumienia GATT-WTO o stopniowej liberalizacji handlu międzynarodowego żywnością i produktami rolnymi [Poczta 2007], subwencjonowany eksport przez długie lata był najważniejszym sposobem zagospodarowywania nadwyżek rynkowych produktów mleczarskich. Subwencje eksportowe w 2005 roku stanowiły niemal 55% wydatków funduszu FEOGA poniesionych na regulacje rynku mleka (około 1,5 mld EUR w skali roku). Unia Europejska stosowała w latach 2004-2009 refundacje w eksporcie prawie wszystkich produktów mleczarskich. Ich celem jest wyrównanie różnicy między cenami wewnątrzwspólnotowymi i cenami rynku światowego. Uruchamiane nieobligatoryjnie na mocy Rozporządzenia Komisji 174/1999 refundacje są jednakowe dla wszystkich krajów członkowskich, a ich wysokość ustala Komisja we współpracy z Komitetem Zarządzającym ds. Mleka co najmniej raz na 4 tygodnie [Rozporządzenie Komisji 174/1999]. Dopuszcza się jednakże możliwość częstszych zmian na wniosek Komisji lub kraju członkowskiego lub też brak jakichkolwiek zmian przez dłuższy okres w wyniku niezmienności sytuacji na rynku światowym. Od listopada 2009 r. stawki refundacji do wszystkich produktów wynoszą 0 euro/100 kg.

Eksporterowi przysługuje refundacja według stawki obowiązującej w dniu złożenia wniosku o licencję eksportową do ilości towarów w niej określonych. W Unii Europejskiej stosuje się dwa rodzaje refundacji eksportowych do produktów mleczarskich:

• refundacje eksportowe zróżnicowane, których wysokość zmienia się w zależności od kraju docelowego eksportowanych przetworów mlecznych (stosowane wyłącznie do serów),

• refundacje eksportowe niezróżnicowane, stosowane niezależnie od kraju przeznaczenia eksportu wszystkich produktów mlecznych z wyjątkiem serów.

102 Warunkiem uzyskania owej refundacji jest opuszczenie przez towar granic Unii Europejskiej w ciągu 60 dni od daty zaakceptowania deklaracji eksportowej przez służby celne. W przypadku ubiegania się o subwencję zróżnicowaną wymaga się także przedstawienia przez firmę handlową wystawionego przez służby celne kraju importującego dokumentu importowego, potwierdzającego dotarcie towaru do kraju przeznaczenia.

Przy eksporcie subsydiowanych towarów konieczne jest posiadanie przez firmę handlową licencji eksportowej. Wyjątek od tej reguły stanowi sytuacja, kiedy wartość dopłat nie przekracza 60 EUR, a eksport produktów mlecznych 150 kg masy netto lub gdy są to dostawy specjalne do sił zbrojnych, na statki lub samoloty, do stanowisk wiertniczych ropy czy gazu, organizacji międzynarodowych oraz magazynów zaopatrzeniowych. Bez licencji eksportowych może się również odbywać eksport przetworów mlecznych do krajów trzecich bez subwencji eksportowych [Kalinowska 2009, s. 31 – 36]. Wnioski o licencje eksportowe składa się w agencjach interwencyjnych (w Polsce w ARR). Jeden wniosek może dotyczyć tylko jednego przetworu mlecznego oznaczonego dwunastoznakowym kodem, który jest rozszerzeniem dziewięcioznakowego kodu CN, stosowanego przy wypłatach subwencji eksportowych. Owe trzy dodatkowe znaki służą do określenia jakości oraz identyfikacji produktu uprawnionego do otrzymania refundacji. Podobnie jak w przypadku licencji importowych, wnioski o licencje eksportowe są przyjmowane i rozpatrywane pod warunkiem złożenia zabezpieczenia finansowego, którego wysokość różni się w zależności od rodzaju produktu i licencji. Licencje eksportowe wydaje się piątego dnia roboczego po złożeniu wniosku, jeśli Komisja Europejska nie podjęła decyzji o zastosowaniu instrumentów specjalnych. Komisja, w zależności od sytuacji rynkowej i od stopnia wykorzystania zobowiązań zawartych w liście koncesyjnej WTO, ma prawo odrzucić część lub nawet wszystkie nierozstrzygnięte wnioski, zawiesić wydawanie licencji, a także zastosować współczynnik redukcji, dotyczący wnioskowanych ilości przetworów mlecznych. Licencje eksportowe posiadają czteromiesięczny okres ważności liczony od zakończenia miesiąca, w którym zostały wydane.

Refundacje eksportowe były w latach 2004-2011 bardzo popularne wśród handlowców unijnych, o czym może świadczyć fakt, że ich systemem objęto około 12% ogólnej produkcji OMP, 10% ogólnej produkcji masła oraz 6,5% rocznej produkcji serów w Unii Europejskiej. Reforma WPR z 2004 roku utrzymała niezmieniony system regulacji handlu zagranicznego, który dzięki stosowaniu stosunkowo wysokich ceł i administracyjnemu systemowi licencji importowych i eksportowych utrzymywał w latach 2004-2011 ceny wewnątrzwspólnotowe znacznie powyżej poziomu światowego.

103