Niezwiązane bezpośrednio z produkcją mleka koszty prowadzenia

2011 roku (F3)

Trzeci z kolei czynnik wyjaśniał 23,94% zmienności wspólnej. Po analizie składowych czynnika postanowiono, że zawarte w nim cechy można określić jako niezwiązane bezpośrednio z produkcją mleka koszty prowadzenia gospodarstw z makroregionów z przewagą intensywnej produkcji mleka w 2011 roku. Spośród cech tworzących czynnik F3

największy wpływ na niezwiązane bezpośrednio z produkcją mleka koszty prowadzenia gospodarstw mlecznych w makroregionach z przewagą intensywnej produkcji wywierały zobowiązania krótkoterminowe, zaciągnięte na okres nieprzekraczający roku i służące głównie finansowaniu działalności operacyjnej. Znaczący wpływ odgrywały także płatności „decoupled”, czyli jednolite płatności na gospodarstwo odłączone od produkcji, co może

174 oznaczać, że nawet w gospodarstwach o intensywnej produkcji dopłaty mają istotny wpływ na poziom kosztów. Należy zauważyć, że na wielkość kosztów niezwiązanych bezpośrednio z produkcją mleka znaczący wpływ miało utrzymywanie pozostałego bydła z wyłączeniem krów mlecznych oraz wpływy ze sprzedaży żywca wołowego (por. tab. 27).

Dużą wagę przy ustalaniu niezwiązanych bezpośrednio z produkcją mleka kosztów prowadzenia gospodarstw z przewagą intensywnej produkcji mleka w 2011 roku miały także pozostałe koszty ogólnogospodarcze, obejmujące wodę, ubezpieczenia (bez ubezpieczeń budynków i wypadków przy pracy, odpowiedzialności cywilnej) oraz inne koszty ogólnogospodarcze powstałe w ramach działalności operacyjnej gospodarstwa rolnego, takie jak: opłaty za prowadzenie księgowości, opłaty telefoniczne, amortyzacja, a także usługi, rozumiane jako koszty pracy wykonanej w ramach usług i koszt wynajmu maszyn oraz czynsze za dodzierżawę ziemi, budynków i koszty opłat dzierżawnych (por. tab. 27).

Tabela 27 Niezwiązane bezpośrednio z produkcją mleka koszty prowadzenia gospodarstw mlecznych z regionów Unii Europejskiej z przewagą intensywnej produkcji 2011

(konstrukcja czynnika F3)

Lp. Nazwa cechy Ładunek czynnikowy

1. Pozostałe bydło (SE090) 0,796507

2. Żywiec wołowy (SE220) 0,706733

3. Usługi (SE350) 0,758656

4. Pozostałe koszty ogólnogospodarcze (SE356) 0,839008

5. Amortyzacja (SE360) 0,799758

6. Czynsze (SE375) 0,742905

7. Zobowiązania krótkoterminowe (SE495) 0,843822

8. Płatności „decoupled” (SE630) 0,841233

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://ec.europa.eu/agriculture/rica/database/database_en.cfm /

Wzorem dwóch pierwszych czynników regiony uporządkowano zaczynając od tych o najwyższych niezwiązanych bezpośrednio z produkcją mleka kosztach prowadzenia gospodarstw mlecznych z regionów Unii Europejskiej z przewagą intensywnej produkcji, kończąc na najniższych. Najwyższe koszty niezwiązane bezpośrednio z produkcją mleka w regionach Unii Europejskiej z przewagą intensywnej produkcji odnotowano w Danii, Holandii, szwedzkich regionach Slattbygdslan i Skogs-och mel oraz hiszpańskiej Katalonii. Są to regiony z przewagą chowu alkierzowego ze względu na brak naturalnych pastwisk, co

175 sprawia, że utrzymanie bydła rzeźnego jest mało opłacalne. Ponadto, są to regiony w krajach o stosunkowo wysokich kosztach usług zewnętrznych, które dodatkowo pogarszają relacje opłacalności. Najniższe koszty zaobserwowano natomiast w regionach francuskich (Lorraine, Champagne-Ardenne, Bourgone, Picardie, Bretagne i Franche-Comté) oraz we włoskiej Umbrii. Podobnie jak w przypadku czynnika drugiego, pod średnią znalazła się zdecydowana większość badanych regionów (41). Oznacza to, że wartości uzyskane przez wymienione regiony o najwyższych niezwiązanych z produkcją mleka kosztach prowadzenia gospodarstw mlecznych w regionach z przewagą produkcji intensywnej znacznie odbiegają od pozostałych.

4.2 Determinanty produkcji mleka w regionach Unii Europejskiej z przewagą ekstensywnej produkcji mleka

Aby określić jakie cechy miały największy wpływ na produkcję mleka w regionach z przewagą ekstensywnego typu produkcji pwykorzystano procedurę analogiczną do wykonanej w przypadku gospodarstw w regionach Unii Europejskiej z przewagą intensywnej produkcji. Przeprowadzono analizę czynnikową (składowych głównych) dla 2011 roku, poprzedzoną analizą korelacji w celu stwierdzenia istnienia struktur zmiennych. Podobnie jak dla gospodarstw z regionów z przewagą intensywnej produkcji punktem wyjścia analizy regionów z przewagą produkcji ekstensywnej było stworzenie macierzy obserwacji, którą stanowił zaczerpnięty z FADNu zbiór 59 wskaźników, ilustrujących różnorodne cechy gospodarstw mlecznych w makroregionach Unii Europejskiej z przewagą ekstensywnej produkcji mleka w 2011 roku. Macierz tę poddano standaryzacji celem przygotowania wybranych cech gospodarstw w regionach z przewagą ekstensywnej produkcji do dalszych procedur. Analiza korelacji zmiennych ukazała, że istnieją między nimi istotne związki, charakteryzujące się wysoką złożonością (por aneks zał. 12). W przypadku badanej zbiorowości regionów Unii Europejskiej z przewagą ekstensywnej produkcji wartość krytyczna przy α=0,01 wynosiła 0,415549 (dla N=42), wobec czego wszystkie -0,415549 ≤ r ≤ 0,415549 można uznać za nieistotne ze względu na cele analizy. Jak w przypadku gospodarstw z regionów z przewagą intensywnej produkcji również w tutaj zastosowano metodę grupowania zmiennych opartą na kryterium maksymalnej korelacji. W ujęciu analizy czynnikowej determinanty produkcji mleka w makroregionach Unii Europejskiej z przewagą produkcji ekstensywnej w 2011 roku wyznaczono za pomocą 39 cech wybranych spośród 59 analizowanych wskaźników, spełniając warunek wielkości macierzy w ramach analizy czynnikowej. Na podstawie kryterium wystarczającej proporcji (powyżej 75% wyjaśnianej wariancji) oraz analizy wykresu osypiska (por. rys. 19), podobnie jak w przypadku gospodarstw

176 z regionów z przewagą intensywnej produkcji w ramach analizy czynnikowej gospodarstw z regionów z przewagą ekstensywnej produkcji wyodrębniono 3 niezależne od siebie czynniki, wyjaśniające ponad 80% zasobu zmienności wspólnej (skumulowanej) (por tab. 28). Celem zawężenia zakresu czynników oraz ujednolicenia ich charakteru, a także uzyskania porównywalności z poprzednimi analizami, rozwiązanie poddano procedurze rotacji, wykorzystując do dalszych badań rozwiązanie uzyskane za pomocą metody analitycznej Varimax w wersji surowej.

Rys. 19 Zasób zmienności wspólnej wyjaśniany przez poszczególne czynniki w gospodarstwach mlecznych z regionów Unii Europejskiej z przewagą ekstensywnej produkcji mleka w 2011 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FADN

Tabela 28 Rozwiązanie czynnikowe dla regionów z przewagą ekstensywnej produkcji mleka

Czynnik ^{Wartość własna}

macierzy korelacji

Udział w wykorzystaniu zmienności (w %)

wspólnej skumulowanej

F1 15,82 40,58 40,58

F2 9,62 24,69 65,27

F3 7,18 18,43 83,70

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych z wykorzystaniem danych FADN dla typu produkcyjnego krowy mleczne w przekroju regionalnym dla 2011 roku

177 Wiodącym, wyjaśniającym największy zasób badanej zmienności wspólnej (40,58%), był czynnik pierwszy (F1). Drugi czynnik posiadał 24,69% udziału w wykorzystaniu zmienności wspólnej. Natomiast trzeci czynnik (F3) wyjaśniał najmniejszy spośród wyróżnionych trzech czynników zasób zmienności wspólnej, co oznacza, że warunkował on produkcję w najmniejszym stopniu. Należy jednak uznać, że jego udział w wyjaśnianiu wariancji produkcji był znaczący i wynosił 18,43% (por tab. 28). Szczegółowe rozwiązanie czynnikowe z podziałem na wszystkie 39 cech poddanych analizie zostało zamieszczone w aneksie do poniższej rozprawy (por. aneks zał. 13).

Przechodząc do interpretacji uzyskanych wyników uznano, że ze względu na cechy w nim zawarte czynnik pierwszy można określić jako sytuację finansową gospodarstw z regionów z przewagą ekstensywnej produkcji mleka w 2011 roku. Po analizie wskaźników wchodzących w skład czynnika drugiego (F2) stwierdzono, że przedstawia on zmienne dotyczące kosztów działalności operacyjnej gospodarstw mlecznych z regionów z przewagą ekstensywnej produkcji w 2011 roku. Składowe trzeciego czynnika (F3) można natomiast określić jako warunki aktywności produkcyjno-gospodarczej w wymienionych gospodarstwach.

4.2.1 Sytuacja finansowa gospodarstw z regionów z przewagą ekstensywnej produkcji