Instytucje realizujące wspomaganie

Pomoc instytucjonalna ofiarom przemocy w rodzinie powinna być łatwo dostępna i bezpłatna. Najlepiej, aby była umiejscowiona w środowisku lokalnym, najbliżej miejsca zamieszkania osoby potrzebującej pomocy, choć jak wiadomo spełnienie tego warunku w przypadku małych wsi, oddalonych kolonii jest bardzo trudne. Dobrze by było, aby pomoc ta była dostępna całodobowo. Pożądanym stanem rzeczy jest, aby lokalizacja tych miejsc była dla potencjalnych odbiorców dobrze znana. Choć w początkowym okresie rozwoju instytucjonalnej pomocy ofiarom przemocy domowej, placówki te działały w sposób dyskretny.

W Polsce pomoc osobom dorosłym doznającym przemocy w rodzinie świadczą przede wszystkim instytucje: policja, prokuratura, sąd, miejskie/gminne ośrodki pomocy społecznej, miejskie/gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, placówki służby zdrowia, placówki oświatowe, ośrodki interwencji kryzysowej, specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, punkty konsultacyjne dla ofiar przemocy w rodzinie, powiatowe centra pomocy rodzinie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz organizacje pozarządowe. Nie można również zapomnieć o telefonach zaufania, które od lat realizują pomoc zdalną, ale niemniej ważną, oraz o pomocy on-line, która debiutuje w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Policja

Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa obywateli i mienia oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Policja obok prokuratury jest organem ścigania. W Polsce policja funkcjonuje od 1919 roku. Do podstawowych zadań policji należą:

 ochrona życia i zdrowia obywateli oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra;

 ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego;

 inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z zainteresowanymi organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi;

 oraz współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów360.

Na straży bezpieczeństwa wszystkich obywateli oraz porządku publicznego w państwie stoi Komendant Główny Policji, którego bezpośrednim zwierzchnikiem jest Minister Spraw Wewnętrznych. Komendant Główny Policji jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy policji, zwanych policjantami³⁶¹. Policjanci mają prawo do legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, zatrzymywania osób w trybie i w przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw, zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także mienia, przeszukiwania osób i pomieszczeń, dokonywania kontroli osobistej oraz żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, jak też organizacji społecznych362.

Policja jest fundamentalną instytucją w procesie rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie, bo to właśnie policjanci najczęściej jako pierwsi docierają do osób, które są krzywdzone. Są obecni w kluczowych dla zatrzymania przemocy domowej sytuacjach, tuż po ataku sprawcy w miejscu zamieszkania ofiary, rozmawiają z osobą krzywdzoną, która przestraszona, bezsilna, ale szuka pomocy, zgłasza się na komisariat, rozmawiają telefonicznie z osobami doświadczającymi przemocy, które z zaufaniem zwracają się po wsparcie do funkcjonariuszy. Od profesjonalizmu policjantów, szczególnie w momencie pierwszego kontaktu, zależy skuteczność dalszego wspomagania osoby dorosłej pokrzywdzonej przemocą. I koniecznie trzeba ten fakt sobie uświadamiać. Do podstawowych działań policji, podejmowanych na rzecz ofiar przemocy w rodzinie, zaliczyć należy:

 interwencję w środowisku zamieszkania osoby pokrzywdzonej przemocą;  sporządzenie dokładnego opisu zdarzenia (notatka urzędowa);

 zatrzymanie sprawców przemocy w rodzinie stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, a także mienia;

 zatrzymanie osoby podejrzanej, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie

360 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Dz. U. 1990 nr 30, poz. 179, http://prawo.sejm.gov.pl/isap. nsf/download.xsp/WDU19900300179/O/D19900179.pdf, [data dostępu: 20.04.2017].

361 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji…, art. 5., dz. cyt. [data dostępu: 20.04.2017]. 362 Tamże, art. 15.

zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi363;

 wszczęcie postępowania przygotowawczego przeciwko sprawcy przemocy w przypadku zgłoszenia lub stwierdzenia popełnienia przestępstwa;

 zabezpieczenie dowodów popełnienia przestępstwa;

 -podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy przemocy;

 -udzielenie informacji ofiarom przemocy o możliwości uzyskania pomocy364. Warto podkreślić, że osoby pokrzywdzone przemocą, wzywające policję mają prawo do:

 uzyskania od policjantów zapewnienia doraźnego bezpieczeństwa;

 uzyskania informacji kto przyjechał na interwencję – numer identyfikacyjny policjantów, nazwa i siedziba jednostki;

 wykorzystania dokumentacji z interwencji policyjnej, jako dowodów w sprawie karnej przeciw sprawcy przemocy;

 zgłoszenia interweniujących policjantów na świadków w sprawie sądowej365. Interwencja funkcjonariuszy policji wobec przemocy w rodzinie powinna być oparta o najwyższe standardy, gdyż jak powyżej zaznaczono interweniujący policjanci swoim zachowaniem, reakcją na przemoc, wypowiadanymi słowami, postawą wobec ofiary i sprawcy albo będą uruchamiać i uwiarygadniać wspomaganie, albo, w przypadku nieprofesjonalnego zachowania, będą zniechęcać osoby pokrzywdzone do szukania pomocy dla siebie i dla swoich małoletnich dzieci.

Powszechnie wiadomo, że interwencja domowa rozpoczyna się od odebrania telefonicznego zgłoszenia zdarzenia przemocy, po którym na wskazane miejsce jest wysyłany patrol interwencyjny. Jeśli policjanci będący na miejscu zdarzenia stwierdzą zaistnienie przemocy domowej, wówczas powinni wypełnić formularz „Niebieska Karta-A”, który niezwłocznie, ale nie później niż w ciągu siedmiu dni musi zostać dostarczony przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W czasie interwencji funkcjonariusze osobie dotkniętej przemocą powinni

363 Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu…, art. 6., [data dostępu: 20.04.2017]. 364 P. R. Salber, E. Talliaferro, O przemocy domowej…, dz. cyt., s. 126-127; M. Lakowska, W. Paszkiewicz,

A. Wiechcińska, Wyprawa PoMoc. Poradnik dla osób doznających przemocy w rodzinie, Stowarzyszenie „Niebieska Linia”, Warszawa 2008, s. 38; Zadania służb, policja, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, http://www.niebieskalinia.info/index.php/ zadania-sluzb/57-policja [data dostępu: 20.04.2017]. 365 Tamże.

zapewnić bezpieczeństwo i wsparcie oraz przekazać „Niebieską Kartę-B” zawierającą informacje na temat przemocy w rodzinie oraz adresy instytucji udzielających pomocy ofiarom. Sprawca, od interweniujących policjantów, powinien otrzymać konkretne informacje na temat jego sytuacji prawnej. Powinien zostać pouczony o konsekwencjach prawnych, jeśli nie zaniecha swoich przemocowych zachowań.

Na interwencji nie kończy się kontakt osoby dorosłej doznającej przemocy z policją. Wszczęta, poprzez wypełnienie formularza „Niebieska Karta-A” (NK-A), procedura implikuje powołanie przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie (ZI) grupy roboczej dla rodziny osoby dotkniętej przemocą, wymienionej w formularzu NK-A. W skład grupy roboczej zawsze jest powoływany funkcjonariusz policji, najczęściej jest nim dzielnicowy, gdyż z racji pełnionej funkcji będzie miał największą sposobność odwiedzać rodzinę i tym samym monitorować problem przemocy domowej. Procedura „Niebieskie Karty” została opracowana i wprowadzona po to, aby uruchamiać proces trwałej zmiany w kierunku zatrzymania problemu przemocy, z wykorzystaniem służb o różnych kompetencjach³⁶⁶.

Warto podkreślić, iż wzorem krajów europejskich, od stycznia 2014 roku policjanci podczas interwencji domowej mają możliwość skorzystania z wystandaryzowanego narzędzia, jakim jest kwestionariusz szacowania ryzyka367. Wymienione narzędzie nie jest narzędziem obligatoryjnym. Może zaś być stosowane w sytuacjach gdy funkcjonariusz interweniujący ma wątpliwości, czy zasadne jest zatrzymanie osoby stosującej przemoc³⁶⁸.

Prokuratura

Osoby doznające przemocy w rodzinie, a także świadkowie krzywdzenia mają prawo złożyć w prokuraturze lub na policji zawiadomienie o przestępstwie. Według ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie również osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym policję lub prokuratora369. W przypadku

366 Zadania służb, policja, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar…, dz. cyt.

367 Kwestionariusz szacowania ryzyka, Wydział Prewencji KSP, http://wprewencji.policja.waw.pl/wp/porady /przemoc-w-rodzinie/narzedzia-szacowania-ry/47030,Narzedzia-szacowania-ryzyka.html, [data dostępu: 21.01. 2017]; M. Halicka, J. Halicki, A. Szafranek, E. Kramkowska, Kobiety doświadczające przemocy w rodzinie i ich

ochrona. Aspekty prawne i społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2017, s. 27-28.

368 Praktyczny podręcznik dla policjantów. Szacowanie ryzyka związanego z indywidualnymi przypadkami przemocy

w rodzinie, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Warszawa 2013, s. 4.

uzasadnionego podejrzenia, że popełniono przestępstwo, prokuratura wspólnie z policją ma obowiązek:

 wszcząć postępowanie przygotowawcze mające na celu sprawdzenie czy faktycznie popełniono przestępstwo;

 wyjaśnić okoliczności popełnionego czynu;  zebrać i zabezpieczyć dowody;

 doprowadzić do ujęcia sprawcy przestępczego czynu;

 w uzasadnionym przypadku zastosować środek zapobiegawczy wobec sprawcy przemocy najczęściej w postaci: dozoru policyjnego lub tymczaso-wego aresztowania370.

W zależności od oceny zebranego materiału dowodowego postępowanie może prokurator zakończyć skierowaniem aktu oskarżenia do sądu, umorzeniem dochodzenia lub warunkowym umorzeniem³⁷¹. Prokurator w toku postępowania przygotowawczego, a sąd aż do momentu wydania wyroku w sprawie, mają prawo do zastosowania następujących środków zapobiegawczych wobec sprawcy przemocy w rodzinie:

 tymczasowe aresztowanie (stosuje wyłącznie sąd, na wniosek prokuratora) – art. 250 kpk i nast.;

 oddanie pod dozór policji z obowiązkiem stosowania się do wymagań w postaci:

 zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu,

 zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu,  zawiadamiania organu dozorującego o zamierzonym wyjeździe oraz

o terminie powrotu,

 zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonymi lub innymi osobami,  zakazu przebywania w określonych miejscach,

 innych ograniczeń swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru,

 oddany pod dozór policji ma obowiązek stawienia się we wskazanej jednostce organizacyjnej policji z dokumentem stwierdzającym tożsamość, wykonywania poleceń mających na celu dokumentowanie przebiegu dozoru oraz udzielania informacji koniecznych dla ustalenia, czy

370 P. R. Salber, E. Talliaferro, O przemocy domowej…, dz. cyt., s.127. 371 Tamże.

stosuje się on do wymagań nałożonych w postanowieniu sądu lub prokuratora; w celu uzyskania takich informacji można wzywać sprawcę do stawiennictwa w wyznaczonym terminie – art. 275§1, 2 i 4 kpk;  oddanie sprawcy pod dozór policji zamiast zastosowania tymczasowego

aresztowania, pod warunkiem że sprawca w wyznaczonym terminie opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym oraz określi miejsce swojego pobytu – art. 275§ 3 kpk;

 nakazanie sprawcy opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym – jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że sprawca ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził – art. 275a kpk;

 zakaz opuszczania przez sprawcę kraju, który może być połączony z zatrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo zakaz wydania takiego dokumentu – w razie uzasadnionej obawy ucieczki sprawcy – art. 277 kpk.

Postanowienia w przedmiocie wyżej wymienionych środków zapobiegawczych wydane przez prokuratora bądź sąd w postępowaniu przygotowawczym są wykonalne z chwilą wydania. Zgodnie z treścią art. 462§1 kpk w zw. z art. 465§1 kpk, zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia prokuratora372.

Przedstawione powyżej sankcje wobec sprawcy przemocy, są bezsprzecznie pomocne dla osoby doznającej przemocy. Konsekwencje prawne jasno określają, kto odpowiada za przemoc. Najtrudniejsze do przyjęcia dla dorosłych ofiar przemocy jest umorzenie dochodzenia w sprawie przemocy w rodzinie. Niestety nie są to rzadkie przypadki. Pomimo tego, że przemoc w rodzinie nadal trwa, do rąk osoby doświadczającej przemocy dociera dokument o umorzeniu postępowania. Z praktyki pomagania dotkniętym przemocy wiadomo, że jest to moment przełomowy, osoba pokrzywdzona traci wiarę w sprawiedliwe rozwiązanie toczącego się w ich rodzinie problemu. Jeśli jednak osoba, która otrzymała postanowienie o umorzeniu dochodzenia korzysta z pomocy instytucjonalnej lub ma rozsądne wsparcie w bliskich, może ten trudny moment przeżyć, przeanalizować i zrozumieć, że ten fakt prawny, nie powinien powstrzymywać jej starań o odzyskanie własnej równowagi i praw.

Sąd

Sąd to państwowy organ wymiaru sprawiedliwości373. Podstawową jednostką sądownictwa powszechnego w Polsce jest sąd rejonowy. W każdym sądzie rejonowym funkcjonuje wydział karny i wydział cywilny oraz zespoły kuratorskiej służby sądowej (ZKSS) wykonujące orzeczenia karne oraz ZKSS wykonujące orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich³⁷⁴. Jarosław Polanowski zaznacza, że we wszystkich sprawach dotyczących przemocy właściwym sądem jest wyspecjalizowany sąd cywilny: sąd rejonowy, wydział rodzinny i nieletnich, właściwy terenowo miejscem faktycznego zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek lub pozew, z wyjątkiem m.in. spraw o rozwód lub separację, które w I instancji rozpatrywane są przez sąd okręgowy właściwy terytorialnie dla miejsca ostatniego wspólnego zamieszkiwania małżonków³⁷⁵.

Do Sądu Rejonowego Wydział Rodzinny i Nieletnich można składać następujące wnioski:

 wniosek o wgląd w sytuację dziecka;

 pozew o zasądzenie alimentów na małoletnie dziecko;  pozew o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny;  wniosek o uregulowanie sposobu kontaktowania się z dziećmi;  wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej;

 wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej;  wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej;  wniosek o zakaz osobistej styczności z dziećmi;

 wniosek o rozstrzygnięcie istotnych spraw dotyczących dziecka;  wniosek o wydanie dziecka;

 wniosek o przysposobienie376.

Natomiast do Sądu Rejonowego, Wydział Cywilny, kierować można:  pozew o zniesienie małżeńskiej wspólności majątkowej;  wniosek o podział majątku wspólnego oraz

 pozew o eksmisję377.

373 M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego…, dz. cyt., s. 183.

374 A. Prusinowska-Marek, Sądy i kuratorska służba sądowa, http://www.niebieskalinia.pl/pismo/wydania/dostepne-artykuly/4967-sady-i-kuratorska-sluzba-sadowa, [data dostępu: 17.12.2016].

375 J. Polanowski, Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Prawo i praktyka, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2008, s. 33.

376 M. Lakowska, W. Paszkiewicz, A. Wiechcińska, Wyprawa PoMoc…, dz. cyt., s. 41. 377 Tamże.

Na podstawie wieloletnich doświadczeń w obszarze wspomagania ofiar przemocy domowej J. Polanowski uważa, że najmniej wartościową formą pomocy prawnej jest natychmiastowa realizacja najczęstszych „życzeń” dotyczących sporządzenia pozwu o rozwód lub separację. Zupełnie niedopuszczalne według autora jest angażowanie się profesjonalistów w sprawy majątkowe ofiar przemocy (pozwy o zniesienie współwłasności). Zadaniem prawnika czy innego specjalisty jest przede wszystkim udzielać osobie pokrzywdzonej informacji prawnej, czy porady prawnej i wspierać emocjonalnie.

Ośrodki Pomocy Społecznej

Ośrodki pomocy społecznej są najważniejszymi jednostkami wykonującymi zadania socjalne w gminach. Beata Krajewska zaznacza, że miejskie, gminne lub miejsko-gminne ośrodki pomocy społecznej są najczęściej pierwszym i zasadniczym miejscem, do którego zwracają się o pomoc osoby będące w trudnej sytuacji życiowej378. Zdaniem D. Smykowskiej Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej pomagają potrzebującym w sposób kompleksowy379. Działalnością ośrodka kieruje dyrektor, a pracownicy socjalni stanowią wysoko wykwalifikowaną kadrę ośrodka realizującą wszystkie ważniejsze zadania związane z prowadzeniem programów socjalnych, poradnictwem i terapią indywidualną380. D. Smykowska podkreśla, że „skuteczne, fachowe i trafne udzielenie pomocy rodzinom w dużej mierze zależy od właściwej diagnozy, opracowanej zarówno na podstawie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego, jak i odpowiednich dokumentów złożonych przez starających się o wsparcie³⁸¹ Celem ośrodków pomocy społecznej jest udzielanie wsparcia jednostkom, rodzinom i środowiskom społecznym, które są dotknięte różnego rodzaju problemami społecznymi382. Zdaniem W. Ciczkowskiego wsparcie jest najczęściej realizowane w sytuacjach takich jak: alkoholizm, bezdomność, bezrobocie, choroba, niezaradność życiowa, sieroctwo, ubóstwo383, jak też w sytuacji przemocy w rodzinie. Ośrodki Pomocy Społecznej funkcjonują przede wszystkim na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004

378 B. Krajewska, Instytucje wsparcia dziecka i rodziny. Zagadnienia podstawowe, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009, s. 89.

379 D. Smykowska, Instytucje wsparcia społecznego…, dz. cyt., s. 75. 380 Tamże.

381 Tamże.

382 B. Krajewska, Instytucje wsparcia dziecka…, dz. cyt., s. 89.

383 W. Ciczkowski, Pomoc społeczna, [w:] D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki…, dz. cyt. s. 195-197.

roku o pomocy społecznej384. Realizują zadania pomocy społecznej należące do gmin oraz zadania zlecone przez administrację rządową. Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy przede wszystkim: opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej, a także udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, zasiłków celowych, zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego oraz na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne, w tym w formie biletu kredytowanego oraz opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania bezpośredniej osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem. Zadaniami własnymi gminy są: praca socjalna, organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania. Do zadań własnych gminy należy również: przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych oraz pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze, a także prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki385. Ośrodek pomocy społecznej, wykonując zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej kieruje się zaleceniami wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Natomiast realizując zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, uwzględnia ustalenia przekazane przez wojewodę386.

Świadczenia z pomocy społecznej mogą być przyznawane w formie pieniężnej, do których głównie należy zasiłek stały, okresowy, celowy, specjalny zasiłek celowy, oraz niepieniężne jak: praca socjalna, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne czy społeczne, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, mieszkania chronione, schronienie, posiłek. Ostatnie wymienione nierzadko są świadczone osobom dorosłym doznającym przemocy w rodzinie. Podstawę jednak stanowi praca socjalna realizowana z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności.

384 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz. U. 2004 Nr 64, poz. 593, http://www.mpips. gov.pl/prawo/obowiazujace-prawo/pomoc-spoleczna/, [data dostępu: 02.02.2017].

385 B. Krajewska, Instytucje wsparcia dziecka…, dz. cyt., s. 89. 386 Tamże.

Miejskie/Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (MKRPA/GKRPA)

Miejskie lub Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych funkcjonują na podstawie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, są komisją społeczną. Tworzy je grupa specjalistów różnych profesji: pracownik Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, policjant, lekarz, lekarz psychiatra, certyfikowany specjalista psychoterapii uzależnień, duchowny, pedagog itp. Komisje udzielają również pomocy ofiarom przemocy, które są członkami rodzin osób uzależnionych od alkoholu. Pracownicy komisji udzielają wsparcia emocjonalnego osobom krzywdzonym, przekazują im informację o innych, specjalistycznych miejscach pomocy, motywują do korzystania z pomocy w celu wyjścia z sytuacji przemocy w rodzinie, informują w przypadku, gdy sprawca jest uzależniony od alkoholu o możliwości sądowego zobowiązania go do leczenia. Pracownicy MKRPA mają prawo, a nawet obowiązek wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” w sytuacji podejrzenia występowania przemocy w rodzinie, czyli wypełnienia formularza „Niebieska Karta-A”.

Placówki służby zdrowia

Podstawowym zadaniem służby zdrowia jest ochrona pacjenta. Jeśli chodzi o pomoc osobom doznającym przemocy w rodzinie to głównymi zadaniami przedstawicieli służby zdrowia są: po pierwsze w nagłych wypadkach udzielenie pierwszej pomocy medycznej, po drugie przy osobistym zgłoszeniu się do przychodni dokładne badanie, umiejętne przeprowadzenie rozmowy umożliwiającej rozpoznanie przemocy w rodzinie i co najważniejsze przekierowanie osoby krzywdzonej do miejsc, gdzie może uzyskać pomoc387. W aktualnym systemie prawnym do obowiązków lekarza pierwszego kontaktu należy również wydanie ofierze przemocy zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego obecność doznanych przez nią obrażeń. Ustawodawca przygotował odpowiedni wzór, celem usprawnienia wydawania owych zaświadczeń388. Dodać należy, że praktyka dokumentowania obrażeń ciała ofiary przemocy jest jednak przez lekarzy rzadko stosowana. Podkreślić warto, że zaświadczenie takie oraz obdukcja mogą stanowić materiał dowodowy w sprawach karnych związanych z uszkodzeniem

387 M. Lakowska, W. Paszkiewicz, A. Wiechcińska, Wyprawa PoMoc…, dz. cyt., s. 45.

388 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego

o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie, http://www.niebieskalinia.

ciała, dokonanym przez sprawcę przemocy. Pracownik służby zdrowia (lekarz, pielęgniarka, ratownik medyczny, czy terapeuta) wedle obowiązującej ustawy ma prawo, a nawet obowiązek wszczęcia procedury „Niebieskie Karty” w przypadku podejrzenia lub zdiagnozowania u pacjenta doświadczania przemocy w rodzinie.

Ośrodki Interwencji Kryzysowej (OIK)

Ośrodki Interwencji Kryzysowej funkcjonują w Polsce od 1991 roku389. Realizują specjalistyczną, bezpłatną pomoc osobom znajdującym się zarówno w sytuacji kryzysu nagłego lub też przewlekłego. Ośrodki Interwencji Kryzysowej udzielają pomocy zarówno: ofiarom wypadków, katastrof, gwałtów, napadów, osobom przeżywającym kryzys w związku ze zmianą sytuacji życiowej, rodzicom mającym problemy wychowawcze. Jeśli chodzi o osoby doznające przemocy, były pierwszymi tego typu specjalistycznymi instytucjami udzielającymi pomocy ofiarom. Po dzień dzisiejszy są ważnym miejscem, w którym osoba dotknięta przemocą może otrzymać specjalistyczną i kompleksową pomoc. Co istotne, jak sama nazwa wskazuje, jednostki te udzielają