Wspomaganie, wsparcie, pomoc – kluczowe ujęcia definicyjne

Wspomaganie, jako kategoria pojęciowa ma swój rodowód w pedagogice społecznej. Terminem tym, w kontekście wspomagania rozwoju jednostki, posługiwało się wielu znaczących pedagogów społecznych, między innymi: Helena Radlińska, Aleksander Kamiński, Ryszard Wroczyński, Stanisław Kawula, Mikołaj Winiarski, Ewa Marynowicz-Hetka, Tadeusz Frąckowiak a także inni²⁵³.

Anna Leszczyńska-Rejchert, eksplorując problematykę wspomagania człowieka starszego podkreśla, że wspomaganie, zwane inaczej pomocą w rozwoju, wspieraniem pomyślnego rozwoju bądź wspomaganiem rozwoju, używane jest często w literaturze pedagogicznej, ale ostatecznie nie doczekało się jednoznacznego zdefiniowania254. Również psychologowie podzielają ten pogląd. Barbara Kaja uważa, że termin wspomaganie nadal w literaturze pozostaje niedookreślony255. W związku z tym niezbędne staje się przeanalizowanie znaczeń tego pojęcia.

Podstawą analizy kategorii wspomaganie powinny stać się definicje słownikowe. W Słowniku języka polskiego słowo „wspomagać”, znaczy udzielać pomocy, dopomagać

253 H. Radlińska, Pedagogika społeczna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich-Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 281, 320, 368-369; A. Kamiński, Podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej w pracy socjalnej, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1976, s. 55; R. Wroczyński, Pedagogika społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979, s. 295, 310-311; S. Kawula, Czynniki i sieć wsparcia społecznego

w życiu człowieka, [w:] S. Kawula (red.), Pedagogika społeczna. Dokonania-aktualności-perspektywy,

Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2001, s. 124-133; M. Winiarski, Pedagogika społeczna humanistycznie

zorientowana, [w:] S. Kawula (red.), Pedagogika społeczna. Dokonania…, dz. cyt., s. 71-73: M. Winiarski, Wspomaganie rozwoju…, dz. cyt., s. 341-343; E. Marynowicz-Hetka (red.), Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 135; T. Frąckowiak, Przewidywania i propozycja socjopedagogiczna, [w:] Kształcenie, wychowanie i opieka w obliczu przemian, Poznań 1990, Raport

nr 3, za: A. Tabaczkiewicz, Problemy starości i starzenia się w perspektywie poznawczej pedagogiki społecznej, „Studia Edukacyjne” 1995, nr 1, s. 112.

254 A. Leszczyńska-Rejchert, Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2005, s. 114.

255 B. M. Kaja, Psychologia wspomagania rozwoju. Zrozumieć świat życia człowieka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne GWP, Sopot 2010, s. 28.

komuś w czymś256. Wspomagać można kogoś dobrą radą, jak też obdarzać kogoś datkiem czy udzielać komuś wsparcia, jałmużny257. Powyższe wyjaśnienie wskazuje na bliskoznaczność pojęć: wspomaganie i pomoc. Synonimiczność wymienionych terminów uznają również pedagodzy społeczni. M. Winiarski w swoich publikacjach zamiennie używa pojęć: wspomaganie i pomoc, rozumiejąc przez to działanie jednostki, określonej grupy społecznej czy też instytucji na rzecz drugiego człowieka, który znalazł się w sytuacji trudnej, problemowej, niepomyślnej258.

W literaturze przedmiotu można odnaleźć różne próby dookreślenia terminu wspomaganie. Zaproponowane przez autorów definicje potwierdzają bliskie związki znaczeniowe terminów: wspomaganie, pomoc i wsparcie259. I tak sięgając do ubiegłego stulecia, H. Radlińska wspomaganie rozumiała jako usprawnianie, uruchamianie sił tkwiących w człowieku, jako działania wyrównujące braki potrzebującego, by dzięki temu pomóc mu odzyskać jego własne siły i status260. W. Ciczkowski podkreśla, że H. Radlińska „przygotowywała jednostki i grupy do obrony przed warunkami środowiskowymi hamującymi, obniżającymi życie i rozwój człowieka, a także do zmiany tych warunków własnymi siłami”261. Znaczenie nadawała edukacji, która jej zdaniem ujawniała i aktywizowała wartości, siły jednostek i grup społecznych262.

A. Kamiński wprowadził do literatury przedmiotu określenie pomoc wspomagająca263, przez którą rozumiał wszelkie działania wspierające pomyślny rozwój człowieka. Odbiorcami tego typu działań, w myśl autora, miałyby być wszystkie osoby, nie tylko zagrożone w rozwoju²⁶⁴. Natomiast T. Frąckowiak stosuje pojęcie działanie wspomagające, które jest według niego przychodzeniem z pomocą niezbędną i konieczną, a jego istotą jest zetknięcie się z oczekiwaniem człowieka potrzebującego²⁶⁵.

256 E. Sobol (red.), Nowy słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 1149. 257 M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 3…, dz. cyt., s. 766; „wspomóc”, „wspomagać” oznacza

udzielanie komuś pomocy materialnej lub moralnej, popieranie czyjegoś działania, udzielanie komuś wsparcia, pomóc jeden drugiemu, wesprzeć się wzajemnie.

258 M. Winiarski, Pedagogika społeczna humanistycznie…, dz. cyt., s. 71; por. M. Winiarski, Wspomaganie

rozwoju…, dz. cyt., s. 342.

259 M. Winiarski, Przestrzeń opiekuńczo-socjalna w pedagogice społecznej – propozycje do siatki pojęciowej, [w:] W. Theiss, M. Winiarski (red.), Wielowymiarowość przestrzeni i środowisk wychowawczych, Pedagogium Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Warszawie, Pedagogika Społeczna Rok X 2011, Nr 3-4 (41-42), s. 234- -240.

260 H. Radlińska, Pedagogika społeczna…, dz. cyt., s. 281; por. A. Olubiński, Zasady aktywizacji sił społecznych

w pracy socjalno-wychowawczej, [w:] S. Kawula (red.), Pedagogika społeczna. Dokonania-aktualności-perspektywy, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2001, s. 173, 177.

261 W. Ciczkowski, Ewolucja zadań polskiej pedagogiki społecznej, [w:] S. Kawula (red.), Pedagogika społeczna.

Dokonania-aktualności-perspektywy, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2001, s. 51.

262 Tamże, s. 50.

263 A. Kamiński, Podstawowe pojęcia pedagogiki…, dz. cyt., s. 61. 264 M. Winiarski, Przestrzeń opiekuńczo-socjalna…, dz. cyt., s. 224.

M. Winiarski odnosi wspomaganie do różnych sytuacji i potrzeb człowieka. W pierwszym znaczeniu wspomaganie określa jako działanie jednostki, określonej grupy społecznej czy też instytucji na rzecz drugiego człowieka, który znalazł się w sytuacji trudnej, problemowej, przełomowej, niepomyślnej, stresogennej i nie jest w stanie samodzielnie przezwyciężyć napotkanych trudności i normalnie funkcjonować. Drugie znaczenie odnosi do człowieka, który przewiduje rychłe pojawienie się sytuacji trudnej, problemowej, której nie będzie w stanie własnymi siłami zapobiec i przezwyciężyć. Ostatnie znaczenie znajduje swoje zastosowanie do osoby znajdującej się w sytuacji normalnej, ale pragnie ją zmienić, ulepszyć, zoptymalizować266.

Na gruncie psychologii termin wspomaganie zdefiniowała między innymi B. Kaja, która, podobnie jak pedagodzy, odnosi to pojęcie do wspomagania rozwoju człowieka. Autorka rozumie wspomaganie jako „specjalny rodzaj interakcji międzyludzkich (człowieka z człowiekiem, człowieka z ludźmi czy też ludzi z ludźmi)”²⁶⁷, polegający na wywieraniu wpływu na wspomaganego, przy jego przyzwoleniu²⁶⁸. Wywieranie wpływu może być intencjonalne i nieintencjonalne, profesjonalne lub nieprofesjonalne, pozytywne lub negatywne, w zależności od przyjętych wartości. Zdaniem B. Kai nie ma wspomagania bez wywierania wpływu. Ale wspomaganie wyklucza presję i przymus. Wspomaganie jest zdaniem autorki jakby podnoszeniem drugiego człowieka, pomaganiem mu „wschodzić” do granicy wyznaczonej „sensem tego wszystkiego”269. O granicy wspomagania decyduje wyłącznie osoba odbierająca ten akt. Autorka, pisząc o wspomaganiu, posługuje się metaforą wschodzenia słońca: „przedwczesne i zbyt późne wywoływanie wschodu słońca jest tym, co nie sprzyja „wspinaniu się” lub też „zwalnia czas”, wydłużając bądź też nigdy nie doprowadzając do metaforycznie tu podjętego „południa”²⁷⁰. Wspomaganie winno być podjęte we właściwym czasie. B. Kaja pisze: „położenie tego, kogo chcemy wspomagać w rozwoju lub jego antycypacja tego położenia i zawarta w niej informacja, że człowiek nie poradzi sobie sam ze stawianymi mu wymaganiami czy oczekiwaniami w stosunku do siebie samego, jest istotnym momentem do podjęcia decyzji o wspomaganiu rozwoju”271. Niezbędna jest przy tym zgoda osoby, w stosunku do której działania te będą

266 M. Winiarski, Wspomaganie rozwoju…, dz. cyt., s. 342. 267 B. M. Kaja, Psychologia wspomagania rozwoju…, dz. cyt., s. 28.

268 A. Leszczyńska-Rejchert, Człowiek starszy i jego wspomaganie…, dz. cyt., s. 114.

269 B. Kaja, Wspomaganie rozwoju – „sens tego wszystkiego”, [w:] B. Kaja (red.), Wspomaganie rozwoju.

Psychostymulacja i psychokorekcja, t. 2, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2000,

s. 19. 270 Tamże. 271 Tamże.

podjęte. Z powyższego wynika, że w pewnych sytuacjach, gdy dostrzegamy szczególnie niekorzystne położenie osoby, udzielający może zainicjować pomoc sam. Ale aby ta pomoc była kontynuowana, wspomagany powinien wyrazić na nią zgodę.

Natomiast według Barbary Harwas-Napierały wspomaganie to „wszelkie zabiegi (mniej lub bardziej świadome) przejawiane zarówno przez jednostkę (wobec siebie – autokreacja, samokształcenie, samowychowanie) bądź przez innych ludzi wobec niej, mające na celu ułatwienie dokonującego się w niej procesu rozwojowego”272. Wspomaganie jest rodzajem ułatwiania korzystania z potencjalnych możliwości rozwojowych jednostki, które, jak donosi psychologia rozwojowa, są w znacznym stopniu przez człowieka niewykorzystane. Autorka powołuje się na koncepcję Roberta J. Havighursta, który proponuje, by okresy życia ujmować w związku z zadaniami, które człowiek powinien realizować, aby przechodzić na wyższy etap rozwoju273.

A. Leszczyńska-Rejchert, zważając na stanowiska wyżej wymienionych autorów, za wspomaganie przyjmuje takie działania podejmowane na rzecz jednostki, których celem jest umożliwienie jej pełnego rozwoju. Uważa, że interpretacje pojęcia wspomaganie zaproponowane przez B. Kaję i B. Harwas-Napierałę mieszczą się w nurcie psychologii humanistycznej. „Akcentują one bowiem podmiotowość osoby wspomaganej, ponadto traktują ją jako jednostkę twórczą, świadomie aktywną, dokonującą samodzielnych wyborów, posiadającą i kierującą się własnymi wartościami”274. Powyższe definicje, ukazują progresywny charakter procesu wspomagania. A. Leszczyńska-Rejchert uważa, że wspomaganie mieści w sobie szeroki zakres działań podobnych, m.in. kompensację, wsparcie społeczne, pomoc, opiekę, ratownictwo, rehabilitację, terapię, poradnictwo275.

Autorka niniejszej dysertacji przyjmuje również, że terminami pokrewnymi dla wspomagania są: pomoc, wsparcie społeczne, podtrzymywanie, oparcie, ratownictwo, pomoc międzyludzka, choć fundamentalnym pojęciem pozostaje termin wspomaganie. Użycie słowa wspomaganie w niniejszej pracy było uzasadnione, gdyż szeroki jest wachlarz, zróżnicowanych działań uruchamianych przez instytucje, jak też i przez poszczególne osoby, na rzecz „ratowania” osoby doznającej przemocy w rodzinie, a termin wspomaganie jest pojęciem jakby „spinającym” w całość tę wielość działań.

272 B. Harwas-Napierała, Wybrane aspekty wspomagania rozwoju dorosłych, [w:] B. Kaja (red.), Wspomaganie

rozwoju…, dz. cyt. s. 56.

273 Tamże, s. 56-57.

274 A. Leszczyńska-Rejchert, Człowiek starszy i jego wspomaganie…, dz. cyt., s. 115. 275 Tamże, s. 115-116.

Pojęcie wsparcia społecznego na gruncie pedagogiki społecznej jako pierwszy zdefiniował S. Kawula. Desygnat tego terminu autor umiejscawia w kontekście aktualnego wielowymiarowego życia ludzkiego w różnych ramach społeczno-przestrzennych, odnosi do różnych sytuacji, układów życiowych, różnych faz życia ludzkiego. S. Kawula wyróżnił dwa znaczenia tego terminu. W pierwszym znaczeniu, poprzez „wsparcie społeczne” rozumie pomoc dostępną jednostce lub grupie w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych, których bez wsparcia innych nie są oni w stanie przezwyciężyć276. Definicja ta koresponduje z terminem wspomaganie zaproponowanym przez M. Winiarskiego²⁷⁷. W drugim znaczeniu wsparcie społeczne S. Kawula określa jako: „rodzaj interakcji społecznej podjętej przez jedną lub dwie strony w sytuacji problemowej, w której dochodzi do wymiany informacji, emocjonalnej lub instrumentalnej. Wymiana ta może być jedno lub dwustronna, może być stała lub zmieniać się”278. M. Winiarski, powołując się na powyższe definicje zaproponowane przez S. Kawulę, za konstytutywne właściwości wsparcia społecznego uznaje:

1. określone działanie (kompleks czynności), postępowanie, zachowanie jednych ludzi (jednostek, grup) wobec innych;

2. działanie to może być świadome lub nieświadome, zamierzone lub niezamierzone, najczęściej niesformalizowane i nieprofesjonalne ( z dobrych chęci, pobudek moralnych i religijnych, powinności ludzkich, społecznych; podmiotami świadczącymi mogą być: sąsiedzi, koledzy, znajomi, ktoś z rodziny, ksiądz, tzw. społeczne grupy wsparcia…);

3. ukierunkowane, zorientowane na osoby (jednostki), grupy społeczne (określone zbiorowości), które znalazły się w sytuacji problemowej, trudnej stresogennej (uwarunkowanej czynnikami immanentnymi lub zewnętrzny-mi);

4. najczęściej przybiera postać interakcji społecznej (stosunku społecznego) zainicjowanej przez jedną ze stron lub obie strony (podmioty);

5. charakteryzuje się tym, że świadczenia jednostronne lub dwustronne przejawiają się najczęściej w przekazywaniu informacji, uczuć, usług, instrumentów działania, dóbr materialnych, a także w więzi społecznej, wspólnym działaniu (współpracy);

276 S. Kawula, Wsparcie społeczne – kluczowy wymiar pedagogiki społecznej, „Problemy Opiekuńczo-Wycho-wawcze” 1996, nr 1, s. 6.

277 Por. M. Winiarski, Wspomaganie rozwoju…, dz. cyt., s. 342. 278 S. Kawula, Wsparcie społeczne – kluczowy wymiar.., dz. cyt., s. 6-7.

6. cechuje dobrowolność w zakresie świadczenia (działania) jednej strony na rzecz drugiej i korzystania z tych świadczeń ze strony odbiorcy;

7. może mieć charakter stały (występować przez dłuższy okres, nawet przez całe życie) lub też okresowy (krótszy);

8. cechuje się przede wszystkim tym, że osoba (grupa społeczna) wspierająca nie bierze odpowiedzialności za osobę (osoby) wspieraną – przez cały czas pozostaje ona podmiotem autonomicznym;

9. odznacza się tym, że nie występuje w tej relacji interpersonalnej znacząca, wyraźna asymetryczność między wspierającym a wspieranym;

10. znamionuje je także to, że w altruistycznym działaniu postępowaniu, interakcji społecznej odgrywa szczególną rolę aspekt psychiczny, subiektywny, znajdujący się zarówno w odczytaniu zapotrzebowania na tego rodzaju działanie, jak też w samym charakterze oddziaływania, jego odbudowie emocjonalnej²⁷⁹.

Według M. Winiarskiego „działalność wspomagająca i wspierająca jest kategorią o szczególnych walorach humanitarnych i edukacyjnych”280. Ma chronić człowieka przed upadkiem, zagubieniem, degradacją godności, poniżeniem. Jego zdaniem walor działania wspomagająco - wspierającego zawiera się w tym, że zmierza ono do zapewnienia człowiekowi/ludziom korzystnych warunków egzystencji, sprawnego, normalnego funkcjonowania i rozwoju biosocjokulturalnego poprzez zapobieganie „narastaniu” czynników utrudniających, hamujących, zaburzających pomyślny bieg życia i rozwoju oraz tworzenie warunków (sytuacji) sprzyjających, stymulujących – na drodze wyzwalania i ukierunkowywania „sił ludzkich” w imię wartości humanistycznych281.

Z perspektywy psychologicznej Helena Sęk wsparcie społeczne określa jako rodzaj interakcji charakteryzującej się tym, że:

1. zostaje podjęta w sytuacji problemowej lub trudnej;

2. jest ukierunkowana na zbliżenie jednego lub obu uczestników do rozwiązania problemu;

3. kierunek relacji może być wspierający- wspierany, stały bądź zmienny; 4. skuteczność tej wymiany społecznej zależy od stopnia zgodności między

wsparciem oczekiwanym a uzyskanym;

279 M. Winiarski, Pedagogika społeczna humanistycznie…, dz. cyt., s. 72-73. 280 Tamże, s. 73.

5. w jej toku zachodzi wymiana emocji (wsparcie emocjonalne), informacji (wsparcie informacyjne), instrumentów działania (wsparcie instrumentalne) oraz dóbr materialnych (wsparcie rzeczowe)282.

Krystyna Kmiecik-Baran wyróżnia następujące rodzaje wsparcia społecznego: wsparcie emocjonalne (inne osoby okazują potrzebującemu swoje emocje i uczucia), wsparcie instrumentalne (pomoc od innych w postaci materialnej), wsparcie informacyjne (uzyskanie potrzebnych informacji czy rad), wsparcie wartościujące (otrzymanie od innych osób informacji, które pozwalają lepiej myśleć o sobie)283.

Takiego rodzaju wsparcie może być realizowane, przez profesjonalistów jak też przez osoby bliskie, rodzinę, przyjaciół czy znajomych. Zdaniem Wioletty Danilewicz, rodzina może obdarzyć człowieka wyjątkowym wsparciem, takim jakiego on nie otrzyma ze strony innych grup czy środowisk284. Autorka do funkcji opiekuńczo-zabezpieczającej rodziny zalicza świadczenie różnorakiej pomocy bliższym, bądź dalszym członkom rodziny, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej, a do funkcji legalizacyjno-kontrolnej, regulację i nadzorowanie postępowania członka rodziny przez pozostałych jej członków w celu eliminacji zachowań niepożądanych oraz przywołania niesubordynowanych jej członków do porządku285.

Pomoc w pedagogice, podobnie jak w psychologii, najczęściej jest określana jako „kategoria zachowań prospołecznych, które mają na celu polepszenie czyjejś sytuacji albo zapobieżenie pogorszeniu się zaistniałego stanu”286. Pomoc jest działaniem nastawionym na dobro innych osób, grup czy instytucji. Jeżeli celem działań pomocnych jest korzyść pojedynczego człowieka, będziemy mieć do czynienia z zachowaniami allocentrycznymi, natomiast jeżeli pomoc ma przynieść korzyść grupie, z zachowaniami socjocentrycznymi.

Według H. Radlińskiej pomoc „dostarcza podniet i materiałów rozwojowi jednostek i grup oraz wzrostowi wszystkiego, co zostało uznane za dobro. Liczy się ze współpracą pomagających i korzystających z pomocy, w pełni za siebie odpowie-dzialnych. W samopomocy zrzesza świadomych, ufających w swe siły”287.

282 H. Sęk, Wsparcie społeczne - co zrobić, aby stało się pojęciem naukowym?, „Przegląd Psychologiczny” 1986, nr 29, s. 791-800.

283 K. Kmiecik-Baran, Skala wsparcia społecznego. Teoria i właściwości psychometryczne, „Przegląd Psychologiczny 1995, nr 38, s. 201-214.

284 W. T. Danilewicz, Rodzina jako środowisko życia, [w:] W. T. Danilewicz, J. Izdebska, B. Krzesińska-Żach (red.),

Pomoc dziecku i rodzinie w środowisku lokalnym. Materiały pomocnicze dla studentów studiów pedagogicznych,

Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, Białystok 1999, s. 60. 285 Tamże, s. 53-55.

286 B. Hajduk, Pomoc…, dz. cyt., s. 623.

Zdaniem W. Ciczkowskiego pomoc ma być dopomożeniem podopiecznemu w uruchomieniu jego własnych, potencjalnych możliwości (sił ludzkich), z których istnienia człowiek nie zawsze może zdawać sobie sprawę288. Autor, podobnie jak H. Radlińska, zaznacza, że problematykę pomocy można rozpatrywać z dwóch perspektyw: z perspektywy „dawcy” oraz z perspektywy „odbiorcy”. Przy czym, o ile pomoc z perspektywy dawcy zwykle jest oceniana pozytywnie, bez względu na sytuację i konsekwencje podjętych działań pomocnych, o tyle perspektywa „odbiorcy” pozwala poznać rzeczywiste walory pomocy: adekwatność, skuteczność, atmosferę udzielanej pomocy²⁸⁹.

Alicja Kargulowa, powołując się na wyjaśnienie słownikowe, określa pomoc jako wspieranie kogoś fizycznie lub moralnie, pomaganie komuś; wsparcie, ratunek. Według autorki warunkiem zaistnienia pomocy jest wystąpienie wspomaganego i wspomaga-jącego. „Pomocą zatem jest rodzaj czynności, działań, zachowań wyodrębnionych ze względu na cel, do którego zmierza wspomagający, a nie ze względu na ich wykonanie, organizację czy przebieg”290. A. Karulowa wyróżnia: pomoc socjalną, pomoc psychologiczną, pedagogiczną i prawną291. Podział ten funkcjonuje jako powszechny, znajduje on również zastosowanie w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

W psychologii pojęcie pomocy zostało zdefiniowane w latach osiemdziesiątych, w związku z powstawaniem nowych form praktycznego działania psychologów. Według Jana Cz. Czabały i H. Sęk zakres oddziaływań psychologicznych będących pomocą jest szeroki. Obejmuje takie działania jak:

1. działania ukierunkowane na rozwój jednostki – wspieranie samorealizacji; 2. działania nastawione na rozwój takich podmiotowych cech i właściwości

środowiska, które sprzyjają kształtowaniu i zachowaniu zdrowia – promocja zdrowia;

3. zapobieganie patologii – prewencja;

4. pomoc w rozwiązywaniu kryzysów rozwojowych – poradnictwo psycholo-giczne;

5. pomoc w rozwiązywaniu sytuacji traumatycznych i kryzysowych – inter-wencje kryzysowe;

288 W. Ciczkowski, Pomoc społeczna [w:] D. Lalak, T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej

i pracy socjalnej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1999, s. 196.

289 Tamże.

290 A. Kargulowa, Problemy pomocy w perspektywie poradoznawczej, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1978, nr 1878, s. 33.

6. pomoc w zmniejszeniu i usunięciu zaburzeń – psychoterapia, rehabilitacja, resocjalizacja292.

Według zaś Katarzyny Otrębskiej-Popiołek pomoc jest „niewymuszoną interakcją, zorientowaną na przyniesienie korzyści jednej ze stron, przy czym obie strony zgadzają się co do tego, która z nich ma odnieść korzyści”293. Według autorki, określając pomoc należy koncentrować się na różnych jej aspektach. Jednym z aspektów są obserwowalne zachowania, które mają charakter pomocny (jednak sporządzenie takiej listy zachowań pomocnych według autorki nastręcza pewne trudności). Edna Foa zaznacza, że określając zachowania pomocne, mamy na myśli realnie czynione wysiłki na rzecz drugiej osoby, tj. przekazywanie jej różnymi drogami jakichkolwiek własnych zasobów (informacji, dóbr, usług). Obok włożonego wysiłku należy rozpatrywać trafność zastosowanych środków (trafność zastosowanych sposobów działania dla osiągnięcia celu może być jednak potwierdzeniem kompetencji i sprawności pomagającego). Motywacja podejmowania działań pomocnych należy również do ważnych aspektów pomagania człowiekowi potrzebującemu. Należy podkreślić, że pomoc zachodzi najczęściej w relacji interpersonalnej, poprzez nawiązanie interakcji między pomagającym a potrzebującym pomocy. Dla skuteczności relacji pomocy ważna jest dobrowolność uczestnictwa w tej relacji. K. Otrębska-Popiołek wyróżnia aspekt temporalny pomocy. „Otóż byt pomocy ściśle łączy się z chwilą o jej istnieniu, a nie z chwilą pojawienia się pewnego zdarzenia (zachowania pomocnego) w rzeczy-wistości”294. Według autorki jedynym kryterium, na podstawie którego możemy wyróżnić sytuację pomocy spośród innych, jest fakt nadania jej takiego znaczenia przez człowieka w niej uczestniczącego295.

Zdzisław Dąbrowski podkreśla, że pomoc, jako działanie prospołeczne, altruistyczne, na rzecz drugiego człowieka, powinna być stosowana przede wszystkim w sytuacjach życiowych trudnych296. Według niego „pomoc polega na określonym zasilaniu podmiotów sytuacji trudnych, niezbędnym do zapobieżenia im albo przezwyciężenia a także ułatwiania sytuacji z pogranicza trudności „napiętych”

292 J. Cz. Czabała, H. Sęk, Pomoc psychologiczna, [w:] J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki.

Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, t. 3, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,

Gdańsk 2003, s. 605.

293 K. Otrębska-Popiołek, Człowiek w sytuacji pomocy…, dz. cyt., s. 9. 294 Tamże, s. 16.

295 Tamże, s. 17.

296 Z. Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2006, s. 71.

i względnie normalnych, aż do granic ich pełnej normalności, „komfortu”297. Z. Dąbrowski wyróżnia trzy rodzaje pomocy:

 obiektywnie uzasadnioną sytuacją trudną, niemożliwą do samodzielnego przezwyciężenia przez jej podmiot;

 wskazaną, chociaż niekonieczną w sytuacjach z pogranicza trudności, możliwych do znormalizowania odpowiednio zwiększonym wysiłkiem ich podmiotu;

 subiektywnie motywowaną celem ułatwiania, udogadniania, osiągania komfortu sytuacji względnie normalnych²⁹⁸.

Pomoc dorosłym osobom doznającym przemocy w rodzinie należy zaliczyć do kategorii pierwszej, gdyż jest pomocą obiektywnie uzasadnioną, a nawet, nawiązując do definicji wspomagania T. Frąckowiaka, konieczną, gdyż najczęściej ofiary nie potrafią przemocy samodzielnie przezwyciężyć. W przeciwnym razie, nieudzielenie pomocy ofierze nasila kryzys, powoduje zagrożenie zdrowia i życia osoby krzywdzonej.

Oprócz powyżej przedstawionego podziału Z. Dąbrowski dychotomicznie dzieli pomoc również na:

 na pomoc kreatywną, aktualizującą potencjalne zdolności podmiotów sytuacji trudnych do względnie samodzielnego radzenia sobie z nimi i prowadzącą w efekcie do ich usamodzielnienia życiowego;

 pomoc pasywną, zachowawczą, paliatywną w postaci różnych zasiłków,