Pojęcie przemocy w opinii badanych

Czym jest przemoc w rodzinie? Na to pytanie odnajdujemy odpowiedź w literaturze przedmiotu. W teoretycznej części pracy autorka niniejszej dysertacji przedstawiła wybrane ujęcia definicyjne. Opracowane przez badaczy wyjaśnienia terminologiczne znacznie ułatwiają rozumienie tego pojęcia jak i stanowią pewną podpowiedź jeśli chodzi o podejmowanie działań w zakresie rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie. Nadal jednak - rzec by można - a szczególnie gdy podejmuje się naukowe eksploracje, pozostaje ono otwarte na interpretacje. Oddając zaś głos tym, którzy z przemocą spotykali się „oko w oko” –można się dowiedzieć chyba najwięcej.

Nawiązując do przeprowadzonych badań własnych w sposób szczególny chcę podkreślić, że każda wypowiedź osoby badanej była ważna gdyż naznaczona została osobistymi doświadczeniami. Celem pytania otwartego, które brzmiało: Co Pani/Pan rozumie pod pojęciem „przemoc w rodzinie”? było poznanie opinii wynikających z doświadczenia i przekonania przekonań osób krzywdzonych odnośnie przemocy. Analiza otrzymanych odpowiedzi skłania do refleksji, że przemoc w rodzinie jest wielopostaciowa, jest aktem destrukcyjnym, który systematycznie odbiera doświadczającemu jej człowiekowi wolność osobistą, sprawczość, wolę życia. Powoduje u osoby nią dotkniętej ból i niezwykłe cierpienie. Uruchamia w ofierze strach, lęk, obawy, bezsilność, niemoc. Potwierdza to W. Sztander, która zaznacza, że przemoc, niezależnie od formy upośledza ostatecznie moc kogoś, kto jest jej obiektem. Czyni z człowieka istotę bezwolną585. J. L. Herman uważa, że „traumatyczne wydarzenia oddziałują w zasadniczy sposób nie tylko na psychologiczne struktury „ja”, lecz także na poczucie przywiązania i sensu, które tworzą pomost pomiędzy jednostką a społeczeństwem”586. Warto jest poznać postrzeganie przemocy przez jej ofiary.

585 W. Sztander, Na czym polega pomaganie..., dz. cyt., s. 18. 586 J. L. Herman, Przemoc. Uraz psychiczny..., dz. cyt., s. 62.

Duża grupa respondentów pojęcie przemocy w rodzinie utożsamiała z przemocą fizyczną, użyciem siły fizycznej względem kogoś bliskiego. Zdaniem ofiar przemoc to: znęcanie się, bicie (KA16, K, L.40, B)587, użycie siły (KA29, K, L.36, B), doświadczanie i nadużywanie siły (KA37, K, L.52, Ł), (KA104, K, L.40, Ł), bicie, szarpanie, ciąganie za włosy, bicie w różne części ciała (KA44, K, L.40, B), agresja wobec bliskich (KA69, K, L.32, B), stosowanie przemocy w formie fizycznej (KA77, K, L.30, B), bicie, kopanie, duszenie (KA105, K, L.60, Ł; KA107, K, L.50, Ł), bicie, szarpanie, plucie (KA122, K, L.38, S). Wiele osób podawało bicie, czyli ataki agresji na fizyczność człowieka, jako egzemplifikację przemocy. Mniej respondentów wskazywało na inne, rzadziej stosowane, ale równie dotkliwe formy przemocy fizycznej takie jak: kopanie (KA105, K, L.60, Ł; KA107, K, L.50, Ł), duszenie (KA107, K, L.50, Ł), plucie (KA122, K, L.38, S; KA140, K, L.41, S), ciąganie za włosy (KA44, K, L.40, B), czy zmuszanie do ciężkiej pracy (KA121, K, L.35, S).

W swoich wypowiedziach badani bardzo często łączyli dwie formy przemocy i rozumieli ją jako krzywdzenie fizyczne i psychiczne zarazem: znęcanie się psychiczne lub fizyczne (KA13, K, L.38, B), (KA14, K, L.43, B), przemoc fizyczna i psychiczna (KA15, K, L.28, B), agresja słowna i czynna wobec ofiary, wyrządzanie krzywdy psychicznej, uszkodzenie ciała – cierpienie (KA7, K, L.46, B), przemoc to nie tylko popchnięcia i siniaki, ale również poniżanie, gnębienie, dręczenie tej słabej jednostki przez agresora! Przemoc psychiczna niekiedy boli bardziej niż spoliczkowanie!!!! (KA8, K, L.35, B), psychiczne i fizyczne formy działań na rodzinę (KA35, K, L.30, Ł), krytykowanie, wtrącanie się w życie, przemoc fizyczna i psychiczna (KA46, K, L.34, B), to jak ktoś bije i krytykuje innych, żeby ich upokorzyć i być wyżej (KA63, K, L.56, B), przemoc w rodzinie kojarzy mi się z dręczeniem słownym, wpływaniem na kogoś psychikę, z biciem i szantażowaniem (KA136, K, L.25, S). Niektórzy badani swoje własne definicje odnosili do porządku formalnego-prawnego, norm moralnych. Tego typu określenia przemocy brzmią następująco: wszystko co wykracza poza granice normy. Wszystko co nie powinno się zdarzyć. Nadużywanie siły i zdrowia psychicznego. Zmuszanie się na siłę do czegoś (KA73, K, L.34, B), przekroczenie granic, praw osobistych i obowiązujących. Przewaga fizyczna lub psychiczna jednej osoby nad drugą (KA103, K, L.30, Ł), przemoc

587 Wypowiedzi badanych będą sygnowane za pomocą następujących symboli: KA – jako oznaczenie kwestionariusza ankiety i jego numer, płeć (kobieta-K, mężczyzna-M), wiek np. L. 32 oraz miejsce zamieszkania respondenta (Białystok – B, Łomża – Ł, Suwałki – S).

jest celowym naruszeniem godności, cielesności, duchowości wbrew prawu (KA118, K, L.34, Ł).

Innymi przykładowymi wypowiedziami osób dorosłych doznających przemocy eksponującymi obie kategorie mogą być: przemoc w rodzinie występuje wtedy kiedy ktoś z członków rodziny: ubliża, poniża, bije i wygania z domu (KA2, K, L.52, B), poniżanie, obzywanie mnie, popychanie, wyśmiewanie, ignorowanie mnie będącej w gościach, uważanie mnie za nienormalną (KA1, K, L.57, B), przemoc to nie tylko popchnięcia i siniaki, ale również poniżanie, gnębienie, dręczenie tej słabej jednostki przez agresora! Przemoc psychiczna niekiedy boli bardziej niż spoliczkowanie!!!! (KA8, K, L.35, B), to uwłaczanie czujejś godności, naruszenie nietykalności osobistej i cielesnej (KA126, K, L.35, S).

Niektóre wypowiedzi respondentów ujawniały sprawstwo przemocy w rodzinie pod wpływem alkoholu: pod wpływem alkoholu krzyczy, znęca się psychicznie, popycha, a potem nie pamięta, bo nie chce pamiętać (KA90, K, L.47, B), to picie alkoholu, wyzwiska, wmawianie nam różnych rzeczy, bicie, chodzenie po nocy i nękanie (KA123, K, L.36, S), że jestem beznadziejna, oskarżenia, poniżanie, bicie gdy on jest pod wpływem alkoholu (KA134, K, L.46, S).

Dość duża grupa osób badanych utożsamiała przemoc w rodzinie z więcej niż tylko dwoma jej przejawami: zakazanie spełniania się, rozwoju osobistego, bicie, znęcanie finansowe, psychiczne, ciągłe sprawdzanie, brak swobody, odcięcie od rodziny, przyjaciół, zmuszanie do seksu (KA30, K, L.37, B), bicie, wyzywanie, wymuszanie posłuszeństwa i pieniędzy (KA40, K, L.45, Ł), awantury, popychanie, wyzwiska, niełożenie na utrzymanie, obelgi, alkoholizm, znęcanie się psychiczne (KA41, K, L.54, B).

Jedna z osób, 46 letnia kobieta, matka 2-letniego dziecka, krzywdzona przez męża, w odpowiedzi na tak zadane pytanie, podaje właściwie kwintesencję przemocy, rozumiejąc ją jako: koszmar w życiu codziennym, a raczej życia brak (KA78, K, L.46, B). Przemoc, a właściwie czyniący ją sprawca przenika całe funkcjonowanie ofiary. Inna, 47 letnia kobieta odpowiedziała podobnie: koszmar, w którym się żyje na co dzień, w zamknięciu, w czterech ścianach, bez wyjścia, który otacza cię z każdej strony (KA81, K, L.47, B). Jeszcze inne osoby tak opisywały swoje doświadczenie: przemoc to takie działanie sprawcy, że z czasem ciebie już tak naprawdę nie ma (KA24, K, L.29, B), systematyczne niszczenie drugiej osoby, odebranie jej wolności, praw. Życie w ciągłym strachu (KA119, K, L.31, Ł), coś na co nie wiesz jak reagować, boisz się panicznie,

pobicie, poniżenie i ciągły strach (KA120, K, L.41, Ł). Wydaje się niewiarygodne, że – dom, rodzina, która winna być miejscem bezpiecznym – staje się, jak mówią same ofiary: koszmarem, miejscem bez wyjścia, zamknięciem. Relacja z bliską osobą – mężem, żoną, partnerem, partnerką, zamiast dawać akceptację i sprzyjać rozwojowi osobistemu człowieka – wręcz przeciwnie powodują jego jakby: znikanie, obumieranie, z czasem ciebie już tak naprawdę nie ma. Słysząc takie słowa, chyba nikt nie powinien mieć już wahania, oporu, czy interweniować w sytuacji przemocy w rodzinie.