Rodzaje pomocy

Jerzy Mellibruda zaznacza, że „pomaganie drugiemu człowiekowi to jedna z podstawowych, powszechnie uznawanych wartości, choć jej realizacja może nie jest równie powszechna w życiu codziennym”419. Zaznacza dalej, iż „pomagać drugiemu człowiekowi to znaczy przede wszystkim robić dla jego dobra to, czego on naprawdę potrzebuje”420.

Najogólniej w teorii i praktyce pomagania przyjmuje się, że osobie doznającej przemocy w rodzinie udzielana jest pomoc: psychologiczna, prawna, socjalna, medyczna i poradnictwo pedagogiczne⁴²¹. Nie jest to jednak jedyny i wyczerpujący podział. W literaturze przedmiotu można odnaleźć jeszcze inne typologie. W pracy skoncentrowano się tylko na wybranych.

Warto zaznaczyć, iż wzorcowy kanon zasad i warunków pomagania ofiarom przemocy został stworzony w Polsce przez zespół Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, działający w ramach Instytutu Psychologii

418 Tamże.

419 J. Mellibruda, Ja-ty-my. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów międzyludzkich, Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 2003, s. 237.

420 Tamże.

421 P. Antoniak, Praca poradni dla ofiar przemocy w rodzinie na przykładzie Poradni Pogotowia „Niebieska Linia”, http://www.niebieskalinia.pl/przewodnik_ustawa/poradnik_-_eksperci_radza/03._Piotr_Antoniak.pdf, [data dostępu: 04.01.2017; por.: A. Kargulowa, Problemy pomocy w perspektywie…, dz. cyt., s. 33.

Zdrowia PTP w Warszawie. Przez lata wypracowywane tam zasady ugruntowały się jako wzorcowe „dobre praktyki” na polskim gruncie przeciwdziałania przemocy w rodzinie i są realizowane do dziś. A realizowane przez Instytut Psychologii Zdrowia w Warszawie szkolenia z zakresu przeciwdziałania przemocy przyczyniły się w dużej mierze do ujednolicenia i upowszechnienia tych standardów pomagania w całej Polsce.

Piotr Antoniak uważa, że zanim rozpoczniemy jakiegokolwiek rodzaju pracę z dorosłą ofiarą przemocy w rodzinie, musimy pamiętać, że sposób jej funkcjonowania w sferze poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej jest wynikiem doznawanej przemocy. Efektem działania psychologicznych mechanizmów przemocy422. Bynajmniej nie chodzi o to, aby osobę krzywdzoną zgłaszającą się po pomoc skategoryzować, zaszufladkować – „ofiara przemocy”, wręcz przeciwnie. Chodzi o to, by rozpocząć myślenie o tej osobie z punktu: to jest osoba doznająca przemocy w rodzinie, więc może zachowywać się specyficznie, mówić chaotycznie, nieskładnie, emocjonalnie lub też nic nie mówić, tylko płakać. Sposób funkcjonowania ofiary wynika również z poziomu jej wiktymizacji.

W pomaganiu ofiarom przemocy stosowana jest zasada tzw. małych kroków423. Małe, ale dostępne dla osoby doświadczającej krzywdzenia kroki - zmiany, pozwalają jej doświadczyć własnego sprawstawa. Odbudować poczucie własnej wartości. Kroki te, przynajmniej na początku pracy psychologicznej, powinny być szczegółowo przedstawione, a po wprowadzeniu ich w życie omówione. Z osobą krzywdzoną należy pracować w oparciu o wspólnie ustalony plan. Plan też może być zmieniany, renegocjowany, ze względu na potrzeby klienta czy z inwencji udzielającego pomocy. Zmiany w planie uczą ofiarę elastyczności (versus sztywności, jaką wnosiła przemoc), oswajają ze zmianami, przyczyniają się do przeżycia doświadczenia korekcyjnego oraz rozwijają umiejętności komunikacyjne i negocjacyjne.

Równie ważną kwestią jest, by w procesie dokonywania zmian osoba doświadczająca przemocy miała zagwarantowane prawo do tzw. kroków wycofujących się, mimo pojawiających się u pomagającego frustracji i narastających wątpliwości. Zdaniem P. Antoniaka „w korzystaniu z udzielanej pomocy będzie to m. in. decydowało o lepszym lub gorszym radzeniu sobie z przemocą”424. Przyznanie takiego prawa ofierze jest też poniekąd egzemplifikacją akceptacji, szacunku, jakim darzyć ją powinna osoba

422 Tamże.

423 K. Michalska, D. Jaszczak-Kuźmińska, Przemoc w rodzinie…, dz. cyt., s. 28. 424 Tamże.

gotowa jej pomóc. A jeśli jeszcze przywołamy fakt, że przemoc poniża, upokarza, degraduje, rola akceptacji, szacunku, uznawania prawa do decydowania sobie ma jeszcze szerszą wymowę.

P. Antoniak podkreśla, że udzielanie pomocy osobom doświadczającym przemocy w rodzinie obejmuje zbiór oddziaływań (porad, konsultacji i zajęć grupowych), które mają na celu wsparcie ofiary w skutecznym zatrzymaniu przemocy. Podkreśla, że chodzi o objęcie osoby kompleksową pomocą: psychologiczną, prawną, socjalną i inną specjalistyczną. Jego zdaniem nie można zapominać o dzieciach osób doznających przemocy. Należy im oferować, o ile jest to możliwe, zajęcia socjoterapeutyczne. A rodzicowi, ofierze przemocy – konsultacje wychowawcze⁴²⁵.

Szczególną, bo powstałą w czasie uchwalenia pierwszej w Polsce ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, klasyfikację rodzajów pomocy przedstawia Hanna D. Sasal w nowatorskim, jak na tamte czasy (2005 rok) Przewodniku do procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie. Autorka wymienia następujące rodzaje pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie: interwencja, wsparcie (psychologiczne, duchowe, socjalne), poradnictwo, edukacja, pomoc specjalistyczna i terapia⁴²⁶.

Natomiast Sylwia Kluczyńska wyszczególnia pomoc ofiarom przemocy w postaci: informacji (co, gdzie, kto, kiedy?), edukacji (dlaczego tak się dzieje), porady (pokazywanie możliwości), wsparcia, interwencji (prywatnych osób, policji – procedura „Niebieskich Kart”), pomocy socjalnej, pomocy prawnej, pomocy psychologicznej, interwencji kryzysowej i psychoterapii⁴²⁷.

Agnieszka Dobrzyńska-Mesterhazy dzieli pomoc osobom dotkniętym przemocą na dwa rodzaje. Pomoc krótko- i długoterminową. Za pomoc krótkoterminową przyjęła interwencję kryzysową, która zajmuje się bezpośrednimi skutkami przemocy. Natomiast do pomocy długoterminowej zalicza psychoterapię kryzysową, skoncentrowaną na leczeniu odległych skutków urazu, grupy wsparcia oraz terapię rodzinną. Autorka wykazuje pewne wahanie, zaliczając tę formę w poczet działań pomocnych. Dziś coraz rzadziej mówi się o terapii rodzinnej, rodzin dotkniętych przemocą. Jest to forma możliwa do zrealizowania wyłącznie po uprzednim zatrzymaniu przemocy w danej rodzinie, zrealizowaniu przez sprawcę programu korekcyjno-edukacyjnego, zaś przez ofiarę

425 Tamże.

426 H. D. Sasal, Przewodnik do procedury interwencji…, dz. cyt., s. 154. 427 S. Kluczyńska, Psychologiczny portret ofiary przemocy…, dz. cyt.

programu terapeutycznego. Wskazany jest minimum 2-letni okres gruntowania się zmian uzyskanych w efekcie programów indywidualnych ofiary i sprawcy.

Szczegółowy katalog rodzajów pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie określa ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i niektórych innych ustaw, wedle której ofierze przemocy udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie: poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego, rodzinnego, interwencji kryzysowej, wsparcia, ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazania kontaktowania się i zbliżania do osoby pokrzywdzonej. Zapewnia się także osobie dotkniętej przemocą bezpieczne schronienie w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy. Dostępne jest również bezpłatne badanie lekarskie w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała oraz wydanie w tym przedmiocie bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego428.

Z całą pewnością podstawowym rodzajem pomocy adresowanym do ofiar przemocy w rodzinie jest interwencja kryzysowa. W tym miejscu należy jednak dokonać pewnego ważnego rozróżnienia. Otóż generalnie są dwa rodzaje interwencji, ale cel w obu przypadkach jest zawsze ten sam –zatrzymać przemoc. Pierwszym rodzajem, jak zaznacza H. D. Sasal, jest interwencja do środowiska życia rodziny znajdującej się w sytuacji przemocy. Będą to głównie działania funkcjonariuszy policji429. Cechą interwencji jest jej arbitralność i urzędowy charakter: jest zagrożone życie i zdrowie – wkraczają służy, które są uprawnione do ochrony i zapewnienia bezpieczeństwa430. Do rodziny, w której dzieje się przemoc interweniują również pracownicy socjalni, kuratorzy sądowi, członkowie zespołu interdyscyplinarnego, nauczyciele, jak też sąsiedzi, bliscy, znajomi oraz coraz częściej media. Interweniują wówczas, gdy są bezpośrednimi świadkami lub dowiadują się o powtarzających się aktach przemocy. Interwencja pracowników socjalnych i kuratorów sądowych polega na przeprowadzeniu w środowisku osób krzywdzonych wywiadu i zbadaniu sytuacji po to, aby podjąć odpowiednie działania chroniące osoby doznające przemocy.

428 Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych

innych ustaw…, dz. cyt.

429 Funkcjonariusze policji, którzy wkraczają w niebezpieczną sytuację rodzinną za cel przyjmują przywrócenie porządku i bezpieczeństwa zagrożonym członkom rodziny, H. D. Sasal, Przewodnik do procedury interwencji…, dz. cyt., s. 154.

Warto zaznaczyć, że niejednokrotnie interwencja świadków, szczególnie bliskich i sąsiadów, odbywa się z narażeniem dobra własnego, gdyż sprawca, bojąc się ujawnienia przemocy i kroków formalnoprawnych, zastrasza świadków groźbą odwetu431. Jednak pomimo gróźb ze strony sprawcy nie należy rezygnować z interwencji. Interweniowanie świadków przemocy nierzadko ratuje życie osobom krzywdzonym.

Drugą odmianą interwencji są działania określane mianem interwencji kryzysowej. Interwencja kryzysowa jest rodzajem pomocy psychologicznej dla ofiar przemocy domowej. Najczęściej jest realizowana w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej, Specjalistycznych Ośrodkach Wsparcia dla ofiar Przemocy w Rodzinie, niekiedy w Punktach Interwencyjno-Konsultacyjnych oraz innych miejscach, w których udzielana jest profesjonalna pomoc psychologiczna dla osób pokrzywdzonych przemocą. Elżbieta Leśniak podkreśla, że w literaturze, jak i praktyce interwencji kryzysowej spotyka się dwa rozumienia interwencji – szerokie i wąskie. Szerokie ujęcie interwencji kryzysowej przedstawia ją jako złożoną działalność przebiegającą w płaszczyźnie psychologicznej, medycznej i środowiskowej. W wąskim rozumieniu interwencja utożsamiana jest z krótkoterminową psychoterapią, skoncentrowaną na przeżyciach psychicznych osoby w kryzysie wywołanych wydarzeniem, które ten kryzys spowodowało. Interwencja jest ograniczona do kilku lub kilkunastu spotkań, realizowanych na przestrzeni krótkiego czasu (4-6 tygodni)432.

Według ustawy o pomocy społecznej interwencja kryzysowa stanowi „zespół interdyscyplinarnych działań, podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu. Celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej”433. W ramach interwencji kryzysowej udziela się natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej, a w zależności od potrzeb – poradnictwa socjalnego lub prawnego, w sytuacjach uzasadnionych – schronienia do 3 miesięcy”⁴³⁴.

Zdaniem Agnieszki Dobrzyńskiej-Mesterhazy interwencja kryzysowa skierowana do osób doznających przemocy w rodzinie powinna trwać od 6 do 12 tygodni.

431 H. D. Sasal, Przewodnik do procedury interwencji…, dz. cyt., s. 154.

432 S. L. Garfield, A. E. Bergin (red.), Psychoterapia i zmiana zachowania, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 1990, za: E. Leśniak, Interwencja kryzysowa, [w:] W. Badura-Madej (red.), Wybrane zagadnienia

interwencji kryzysowej. Poradnik dla pracowników socjalnych, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1999, s. 57-58.

433 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001 i Nr 273, poz. 2703 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565 i Nr 94, poz. 778, art. 47, https://politykaspoleczna.um.warszawa.pl/sites /politykaspoleczna.um...pl/.../92.pdf/, [data dostępu:02.02.2017].

W pracy z ofiarą, niezależnie od czasu trwania przemocy, należy przede wszystkim skoncentrować się na aktualnej sytuacji kryzysowej. Działania podejmowane czasie w interwencji kryzysowej mają na celu: zapewnienie bezpieczeństwa ofierze (rodzaj podejmowanych działań zależy od oceny stopnia zagrożenia życia ze strony partnera-sprawcy oraz od oceny jej stanu fizycznego i psychicznego), zrozumienie reakcji ofiary, przywrócenie jej poczucia kontroli, uruchomienie zasobów oraz ułożenie planów działań zmierzających do zmiany435.

Warto zaznaczyć, że interwencja kryzysowa stosowana do osób doświadczających kryzysu przemocy w rodzinie opiera się na sześcioetapowym modelu stworzonym przez Richarda K. Jamesa i Burla E. Gillilanda. Autorzy zalecają, aby w pracy osobą w kryzysie kłaść nacisk na bieżące, aktywne, asertywne, intencjonalne i ciągłe ocenianie, wysłuchiwanie i działanie, których celem jest systematyczne udzielanie pomocy klientowi w odzyskaniu takiego stopnia przedkryzysowej równowagi, zdolności do działania i autonomii, jaki tylko jest możliwy do osiągnięcia. Wyróżniają dwa kluczowe dla interwencji terminy: równowaga i zdolność do działania oraz ich antonimy: brak równowagi i niezdolność do działania. Są to kryteria powszechnie stosowane do zdefiniowania stanu, w jakim klient się znajduje oraz jego zdolności do radzenia sobie z trudnościami436.

Zdaniem E. Leśniak „interwencja kryzysowa wymaga rozległej specjalistycznej wiedzy, dotyczącej mechanizmów działania człowieka, znajomości ogólnych wzorów reakcji na życiowe sytuacje oraz na sytuacje o szczególnym znaczeniu. W każdym przypadku interwencja musi być wysoce zindywidualizowana. Wymaga wielu działań, współpracy z osobą w kryzysie i jej otoczeniem, nierzadko współdziałania z kilkoma instytucjami”437.

Natomiast Krzysztof Sarzała uważa, że interwencja kryzysowa w przypadkach przemocy w rodzinie powinna mieć charakter natychmiastowy (tzw. tryb emergency), odznaczać się dyspozycyjnością interwenta, dużą intensywnością kontaktów w krótkim czasie, mieć charakter relacji wsparcia społecznego, pozwalać na tzw. buforowanie, jak również zawierać diagnozę kryzysu. Interwent powinien utrzymywać koncentrację na

435 A. Dobrzyńska-Mestrhazy, Przemoc w rodzinie: diagnoza i interwencja kryzysowa, [w:] W. Badura-Madej (red.),

Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Poradnik dla pracowników socjalnych, Wydawnictwo „Śląsk”,

Katowice 1999, s. 124.

436 R. K. James, B.E. Gilliland, Strategie interwencji kryzysowej. Pomoc psychologiczna poprzedzająca terapię, Wydawnictwo Edukacyjne PARPA, Warszawa 2005, s. 62.

problemie centralnym, ochraniać i wzmacniać „Ja” klienta oraz stosować krótko-terminowe techniki terapeutyczne438.

Kolejną formą pomocy dla osób dorosłych doświadczających przemocy jest pomoc psychologiczna. Według H. Sęk pomoc psychologiczna jest szczególnym rodzajem interakcji między osobą pomagającą i wspomaganą439. B. Okun określa tę pomoc – relacją pomagania⁴⁴⁰. K. Otrębska-Popiołek zaznacza, że pomoc jest interakcją niewymuszoną441. Celem pomocy psychologicznej jest korzyść drugiego człowieka, zaspokojenie jego potrzeb, jego dobro. Pomoc ta powinna spowodować zmianę w kierunku korzystnym dla tego człowieka442.

Istotą pomocy psychologicznej jest działanie prospołeczne, które jest uwarunkowane motywacją empatyczno-autoteliczną. Zdaniem H. Sęk w pomocy psychologicznej wykorzystuje się wiedzę psychologiczną, aby w interakcji z drugim, potrzebującym człowiekiem zmierzać do rozwiązania problemów życiowych osoby wspomaganej, do przezwyciężania jej trudności, do zapobiegania zaburzeniom i usuwania ich⁴⁴³. W pomaganiu osobie chodzi o optymalizację funkcjonowania jednostki i jej otoczenia oraz relacji między nimi.

Pomaganie osobom doznającym przemocy domowej należy traktować jako działanie zmierzające do wywołania korzystnej zmiany – odbudowania u ofiar osobistej mocy, poczucia bezpieczeństwa, poczucia ich własnej godności. Sylwia Kluczyńska pisze: „efektywność pomocy ofiarom można mierzyć poprzez ich zmiany wewnętrzne, które warunkują skuteczne, konstruktywne działanie i pożądane zmiany życiowe”444. Pomoc psychologiczna udzielana ofierze przemocy ma jej pomóc w:

 uznaniu istnienia przemocy bez obwiniania się za nią;

 zrozumieniu, że doznawanie przemocy nie dotyczy wyłącznie jej;  zapewnieniu bezpieczeństwa;

 dostrzeżeniu alternatywnych rozwiązań problemu przemocy oraz w zbadaniu swoich możliwości w tym zakresie;

 uznaniu ważności swoich uczuć, myśli i wyborów;

438 K. Sarzała, Interwencja kryzysowa w przypadkach przemocy w rodzinie, http://www.niebieskalinia.pl/ przewod nik_ustawa/poradnik_-_eksperci_radza/05._Krzysztof_Sarzala.pdf, [data dostępu: 02.02.2017].

439 H. Sęk, Społeczno-kliniczne podstawy teoretyczne różnych form pomocy psychologicznej, [w:] H. Sęk (red.),

Społeczna psychologia kliniczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 365

440 B. Okun, Skuteczna pomoc psychologiczna…, dz. cyt., s. 27. 441 K. Otrębska-Popiołek, Człowiek w sytuacji pomocy…, dz. cyt., s. 9. 442 H. Sęk, Społeczno-kliniczne podstawy teoretyczne…, dz. cyt., s. 366. 443 Tamże, s. 368.

 podejmowaniu własnych decyzji i wyborów;  przezwyciężaniu skutków przemocy;

 ponownym nawiązaniu wspierających związków interpersonalnych445. Według S. Kluczyńskiej pracę psychologiczną z ofiarami można podzielić na trzy etapy:

 diagnoza problemu;

 stworzenie i wprowadzenie w życie planu bezpieczeństwa;  praca nad skutkami446.

Zdaniem P. Antoniaka etapy pracy z osobami doznającymi przemocy przebiegają następująco:

1. Diagnoza sytuacji klienta (psychologiczna, prawna, socjalna, medyczna). 2. Wspólne z klientem określenie jego oczekiwań i potrzeb wynikających

z dokonanej diagnozy jego sytuacji.

3. Opracowanie planu pomocy, po uprzednim zaakceptowaniu przez klienta celów pomocy.

4. Realizacja planu pomocy.

5. Obserwacja czy udzielana klientowi kompleksowa pomoc przynosi pozytywne rezultaty. Czy klient pod jej wpływem nabiera wystarczającej siły, która pozwala mu na podejmowanie konstruktywnych działań, a tym samym na zatrzymanie przemocy w rodzinie.

6. W przypadku niektórych klientów, przekierowanie ich do specjalistycznych ośrodków terapeutycznych, w których praca nad sobą pozwoli klientowi na dalsze poprawianie jakości swojego życia447.

Celem pomocy psychologicznej jest: poznanie potrzeb klienta, jego oczekiwań co do otrzymywanej pomocy, zrozumienie zgłaszanego przez osobę problemu, rozpoznanie „zasobów” klienta, ważne jest również planowanie wspólnie z klientem, kroków, które będą zwiększać jego umiejętności radzenia sobie w sytuacji przemocy w rodzinie, które w konsekwencji pozwolą zatrzymać cykl przemocy w rodzinie, co zaznaczono już we wstępie rozdziału. Zasobami klienta będą np. umiejętności radzenia sobie we wcześniejszych sytuacjach kryzysowych. Ważnymi zasobami zewnętrznymi klienta są

445 Tamże. 446 Tamże.

447 P. Antoniak, Praca poradni dla ofiar przemocy w rodzinie na przykładzie Poradni Pogotowia „Niebieska Linia”, http://www.niebieskalinia.pl/przewodnik_ustawa/poradnik_-_eksperci_radza/03._Piotr_Antoniak.pdf, [data dostępu: 04.01.2016].

bliskie osoby, które są naturalnym wsparciem w przezwyciężeniu doświadczanego kryzysu, jakim jest przemoc.

Naturalnego wsparcia, jakim jest np. rozumienie sytuacji ofiary, towarzyszenie jej, rozmowa z nią, pożyczka pieniędzy czy zaoferowanie schronienia mogą ofierze udzielić jej rodzice, krewni czy przyjaciele. Stałym elementem pomocy psychologicznej w sytuacji przemocy w rodzinie jest wspieranie klienta, wspomaganie go w poradzeniu sobie z jego trudną aktualną sytuacją życiową, aby uruchomić wewnętrzne siły osoby do przezwyciężenia kryzysu. Pomoc psychologiczna może być udzielona jednorazowo, ale doświadczenie wskazuje, iż dla ofiar przemocy szczególnie korzystna jest psychologiczna pomoc długofalowa, rozłożona w czasie.

Pomoc może także przebiegać w naturalnych grupach odniesienia, wówczas ma charakter nieprofesjonalnego wsparcia. Najważniejszymi naturalnymi grupami odniesienia są:

 rodzina: rodzice, rodzeństwo, dzieci, partnerzy związku małżeńskiego, przedstawiciele rodziny dwupokoleniowej, dziadkowie itp.;

 szkoła: nauczyciele, pedagodzy, administratorzy szkoły;

 grupy rówieśnicze lub towarzyskie, sformalizowane lub nieformalne;

 grupy zawodowe: współpracownicy i przełożeni lub podwładni, czyli społeczna struktura środowiska pracy448.

Pojęcie wsparcia społecznego należy do kategorii terminów wieloznacznych. Według Sarason’a wsparcie społeczne jest pomocą dostępną jednostce w sytuacji trudnej⁴⁴⁹. Tak sformułowana definicja zrównuje wsparcie z pomocą. Wielokrotnie w literaturze przedmiotu te kategorie używane są zamiennie. Renata Kleszcz-Szczyrba oponuje przed zrównywaniem tych pojęć. Przytacza trafną definicję wsparcia, którą proponuje Wanda Badura-Madej, w której wsparcie to „otrzymywanie pomocy ze strony znaczących bliskich osób lub instytucji, w formie emocjonalnego oparcia, praktycznej pomocy, rady czy informacji”. R. Kleszcz-Szczyrba oponuje przed zrównywaniem pojęć pomocy i wsparcia. Podkreśla, iż istotnie są one zamiennie stosowane, jednak w sensie psychologicznym różnicuje je jeden ważny czynnik. Według autorki „relacja wsparcia jest relacją symetryczną, w której zachodzi, często rozłożona w czasie, wymiana oparta na wzajemności. Z kolei relacja pomocy jest relacją niesymetryczną”.

448 H. Sęk, Społeczno-kliniczne podstawy teoretyczne…, dz. cyt., s. 373-374. 449 Tamże, s. 147.

Pomoc prawna udzielana osobom doznającym przemocy to najczęściej „skonkretyzowana informacja, mająca zastosowanie w konkretnej sprawie, oparta na danych i materiałach przekazanych przez klienta, udzielona przez prawnika. Porada prawna może polegać na sporządzeniu projektu pisma prawnego, w tym procesowego oraz na wspieraniu klienta w jego postępowaniu przed organem administracji lub sądem”450. Pomoc prawna jest szerszym działaniem na rzecz klienta aniżeli informacja prawna, której celem jest przekazanie klientowi ogólnych informacji o powszechnie obowiązującym w Polsce prawie lub też praktyce jego stosowania. Informacja prawna realizowana jest przez: „podanie i omówienie odpowiednich przepisów, przekazanie wzorów pism prawnych, wręczenie ulotki lub broszury informacyjnej”451. Zdecydowanie pomoc prawna ofiarom przemocy nie może być mylona z biurem pisania podań i pozwów452. Najpierw powinna być udzielona pomoc psychologiczna ofierze przemocy, która przywróci jej decyzyjność, równowagę, pozwoli ustalić ważne cele życiowe w jej aktualnej sytuacji. Pomoc prawna winna być uruchamiana tuż po tym fakcie bądź równolegle. Wyjątkiem są sytuacje, gdy toczy się jakieś postępowanie sądowe lub gdy sytuacja osobista ofiary jest niekorzystna i konieczne jest wszczęcie procedur prawnych. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż prawnik udzielający pomocy ofiarom przemocy powinien posiadać podstawową wiedzę na temat specyfiki przemocy, form i cyklu przemocy, a szczególnie mechanizmów rządzących zachowaniem ofiary przemocy w rodzinie, skutków przemocy, ponieważ wiedza w tym zakresie będzie pomocna w pracy z osobami krzywdzonymi. J. Polanowski podkreśla, że „posiadanie takiej wiedzy i umiejętności przez prawników pomagających ofiarom przemocy – jest warunkiem sine qua non skutecznego działania”⁴⁵³.

Pomoc socjalna jest nieodłącznym elementem pomocy udzielanej osobom krzywdzonym. Badania przeprowadzone przez J. Mazur wskazują, że sytuacja materialna osób doznających przemocy jest nienajlepsza. Ponad połowa, 54,1% objętych badaniami respondentów oceniło swoją sytuację jako przeciętną, chociaż wcześniej stwierdzali, że nie stać ich na utrzymanie mieszkania454. Zła sytuacja ekonomiczna, brak pracy, zależność finansowa od sprawcy przemocy uniemożliwiają skuteczne zatrzymanie

450 Materiały szkoleniowe: Standardy i procedury rekomendowane przy tworzeniu systemu przeciwdziałania

przemocy w rodzinie na terenie m. st. Warszawy, Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 2008, s. 65.

451 Tamże, s. 66.

452 J. Polanowski, Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie…,dz. cyt., s. 92. 453 Tamże, s. 90.

przemocy. Najczęściej powstrzymują ofiarę od podejmowania jakichkolwiek kroków w kierunku wyzwolenia się z sytuacji przemocy.

Osoby doświadczające przemocy w rodzinie mogą ubiegać ubiegać się o wszelkie oferowane przez pomoc społeczną świadczenia, w szczególności: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy. Mogą zgłaszać się po świadczenia pieniężne z pomocy społecznej na takich samych zasadach jak wszystkie