Przestrzeń Internetu z kilku powodów wydaje się ciekawym przedmio-tem analizy procesów uczenia się. Po pierwsze, Internet stał się nie-odłącznym elementem naszego życia. W wielu sytuacjach życiowych korzystamy obecnie z komputerów oraz urządzeń mobilnych. Edukacja formalna i pozaformalna jest tutaj jedną z wiodących płaszczyzn. Rów-nież poszukując w Internecie informacji, zdobywając wiedzę od innych
15 H. Ostrowicka, Dyskurs pedagogiczny jako element urządzania młodzieży, „Teraźniejszość–
Człowiek–Edukacja” 2013, nr 2(26), s. 59.
16 Tamże.
użytkowników Internetu, włączamy się w proces (wzajemnego) uczenia się. Po drugie, Internet to jedna z ważniejszych obecnie przestrzeni komu-nikacji, zapewniającej różnorodne jej kanały oraz umożliwiającej kontakt zarówno ze znanymi z realnego życia, jak poznanymi wyłącznie wirtualnie użytkownikami. W ostatnich latach korzystanie z Internetu zrewolucjo-nizowały urządzenia mobilne, przenosząc dużą część aktywności do apli-kacji dostępnych dla smartfonów. Tym sposobem posiadacze smartfonów i tabletów mogą zabrać ze sobą Internet praktycznie wszędzie, będąc nie-ustannie online, w kontakcie ze swoją siecią. Można wreszcie postawić tezę, że Internet może być płaszczyzną komunikacji międzygeneracyjnej, łącząc użytkowników z różnych grup wiekowych oraz społecznych. Czy taką przestrzenią w analizowanym przeze mnie przypadku jest rzeczy-wiście, postaram się odpowiedzieć w niniejszym artykule.
Jak wskazują badania mediów, osoby w różnych grupach wiekowych korzystają z Internetu w różny sposób. Młodzież najchętniej korzysta z Facebooka, YouTube’a, Ask.Fm, Instagrama, Snapchata, NK.pl, Twittera, Fotka.pl, LinkedIn
18
. Dorośli użytkownicy chętniej korzystają z mediów informacyjnych (Onet), portali społecznościowych (Facebook), portalu aukcyjnego Allegro oraz serwisu YouTube19
.Jako pierwsze pokolenie wychowane z nowymi mediami określa się osoby urodzone w latach 80. oraz 90. XX wieku, a więc milenialsów. Dla nich technologie były już nieodłącznym elementem wychowania. Milenialsi to współcześnie również pokolenie młodych rodziców, którzy w Internecie poszukują informacji na temat metod wychowania, nowych strategii, a także wsparcia. Stąd też niezwykła popularność sieci rodziców w mediach społecznościowych. Tworzone są grupy w portalach społecz-nościowych, społeczności skupione wokół blogów czy też społeczności użytkowników forów dla rodziców, którzy wymieniają się informacjami, poradami oraz oferują sobie wzajemnie wsparcie.
Mechanizm ten nie jest jednak specyficzny jedynie dla tego pokolenia. Podobnie w Internecie zachowują się o kilka lat starsze osoby, będące często rodzicami nastoletnich już dzieci. Niezależnie od grupy wiekowej pokolenia użytkowników Internetu łączyć zaczyna jedno – bycie częścią
18 Mowa nienawiści w internecie. Materiał instruktażowy dla nauczycieli, Hejt Stop. Projekt Polska,
/news.hejtstop.pl/wp-content/uploads/2016/05/hejtstop-materialy-edukacyjne-dla-nauczy-cieli-Internet.pdf (dostęp: 20.06.2016).
19 Internet w Polsce I–III 2015,
kultury klikania, którą G. Stunża opisuje następująco: „Chcemy jeszcze więcej, jeszcze szybciej ściągnąć, zgromadzić kolekcje muzyki, filmów, domagamy się nowych informacji i właściwie jesteśmy od nich uzależ-nieni. I właśnie dla tej uzależnionej części z nas mobilność i dostęp do globalnych źródeł informacji jest obecnie przymusem”
20
. W najwięk-szym stopniu członkami kultury klikania jest młodzież, która, według słów G. Stunży, „potrafi skupić się jednocześnie na wielu rzeczach, wręcz domaga się wielu bodźców jednocześnie, ale nie potrafi przez dłuższy czas skupić się na jednym zajęciu”21
.Zupełnie inne zachowania cechują już jednak w Internecie młodzież, w kontekście nowych technologii określaną jako cyfrowi tubylcy. „Digi-talne nastolatki”, jak nazywa ich Z. Melosik
22
, dysponują nieograniczoną liczbą obrazów, odniesień i dźwięków, w których dryfują niczym rozbitek na morzu: „młodzież zdaje się być z jednej strony, przynajmniej z per-spektywy tradycyjnego «zdrowego rozsądku», wręcz skazana na wolne (bezwolne?) dryfowanie po współczesnej (pop)kulturze. Wydaje się być w niewoli wolności dokonywania nieustannych – choć pozbawio-nych dawnego brzemienia odpowiedzialności – wyborów. Znajduje się nieustannie w ruchu, bez zatrzymania i bez punktu dojścia. Nie ma też możliwości jakiegokolwiek «powrotu», bowiem niezależnie od swoich retrosentymentów kultura popularna entuzjastycznie porzuca dawne dyskursy – na rzecz nowych, nowszych, najnowszych”23
. Procesy te wpły-wają jednak na znaczące przesunięcia w obszarze tożsamości współcze-snej młodzieży. Pomimo bowiem beztroskiego surfowania po kulturze współczesnej i związanego z tym ciągłego redefiniowania własnej tożsa-mości, uzyskując, jak pisze Z. Melosik, mozaikową przyjemność, skazując młodego człowieka na nieustanne dryfowanie pomiędzy tożsamościami i stylami życia, bez stałego punktu oparcia24
.Procesy te związane są również ze zmianami dotyczącymi uczenia się. W odróżnieniu od rzeczywistości szkolnej w sieci definiowane są bowiem wciąż na nowo wzory, strategie, a także treści, których uczą się młodzi
20 G. D. Stunża, Złapani w sieć. Czy uzależnienie od nowoczesnych technologii to zło?, „!reVOLT”
2008, nr 1.
21 Tamże.
22 Z. Melosik, Pedagogika i konstrukcje tożsamości młodzieży w „kulturze kontroli” i „kulturze rozpro-szenia, „Studia Edukacyjne” 2014, nr 31, s. 21.
23 Tamże, s. 8.
ludzie. Umiejętności i wiedza szybko nadbudowywane są na poprzednio już zdobytych, a te dotychczasowe szybko się dezaktualizują.
Tworzone są również nowe społeczności. Grupy użytkowników Inter-netu spotykają się na chwilę przyciągnięci wspólnym zainteresowaniem czy też interesem, wymieniając się informacjami lub też współtworząc coś. W ten sposób powstają wspólnoty nawet globalne, odległość w tego typu procesie tworzenia społeczności nie ma bowiem znaczenia. Ważne są spo-tkanie w sieci, szybka wymiana informacji, wspólnotowość zainteresowań. Jak pokażę, wątek ten będzie bardzo istotny dla kontekstu mojej analizy.
Metodologia
Analizie poddane zostały media internetowe skierowane do i prowadzone przez rodziców nastolatków oraz analogiczne media skierowane do mło-dzieży. Zastosowano metodę analizy dyskursu, która, w odróżnieniu od krytycznej analizy dyskursu, rozumiana jest jako metoda analizy treści pozwalająca zrekonstruować artykułowane w analizowanych przekazach medialnych znaczenia.
Moja analiza będzie zatem analizą dyskursów na temat uczenia się, jakie artykułują nastolatki oraz ich rodzice w wybranych mediach internetowych. W głównych założeniach bazuje ona na innej, wykonanej przeze mnie, dotyczącej znaczeń nadawanych uczeniu się przez polskich emigrantów
25
. Interesują mnie zatem konceptualizacje uczenia się wyra-żone w mediach internetowych, związane nie tylko z dosłownym rozu-mieniem tego procesu, ale również konceptualizacje tego procesu arty-kułowane przez użytkowników Internetu (na przykład koncepcja rozwoju, wychowania do uczenia się, nauczania). Interesować mnie będą również specyficzne koncepcje uczenia się dotyczące wzajemnych relacji rodziców i młodzieży, ich stosunku do wspólnych doświadczeń oraz rzeczywistości, na przykład szkoły.Próbę badawczą stanowiły trzy losowo wybrane media (blog, portal, forum) skierowane do rodziców oraz trzy media skierowane do młodzieży. Z uwagi na odmienny sposób korzystania z Internetu przez młodzież (mniejsza popularność forów) z grupy mediów skierowanych do mło-dzieży wybrano jeden portal społecznościowy i dwa blogi.
25 M. Popow, The Meanings of Learning as Described by Polish Migrant Bloggers, „Australian
Do analizy wytypowano następujące media internetowe skiero-wane do rodziców – portal Mądrzy Rodzice, forum Nastolatki w portalu familie.pl oraz blog mama-trojki.pl. W przypadku mediów skierowa-nych do młodzieży analizie poddane zostały losowo wybrane profile w portalu społecznościowym Ask.fm oraz dwa losowo wybrane blogi prowadzone przez nastolatki – milionioliwka.blogspot.com oraz normalbutdidnot.blogspot.com. Dodatkowo, co istotne w kontekście specyfiki Internetu, gdzie treści współtworzone są przez użytkowników, wybrane media poddane zostały analizie całej dostępnej publicznie treści, uwzględnione zostały też odnośniki, hasztagi i komentarze pod wpisami na blogach. W cytowanych fragmentach zachowana została oryginalna pisownia.
Zastosowana została metoda analizy przekazów medialnych według schematu G. Gerbnera, uwzględniająca pojawianie się lub brak pewnych problemów i tematów, nadawanie priorytetu pewnym tematom, przypi-sywanie określonych wartości, kontekst strukturalny wypowiedzi
26
.Poniżej przedstawię rekonstrukcję oraz analizę koncepcji uczenia się artykułowanych przez młodzież oraz rodziców.