Interesującą poznawczo grupą, dla której rodzina ma szczególne zna-czenie w kwestii wyborów zawodowych, są uczniowie z Zespołów Szkół
30 K. Musialska, Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości, Kraków 2010, s. 66–70.
31 D. Wiśniewski, Aspiracje młodzieży ponadgimnazjalnej w kontekście zmian społeczno-kulturo-wych, Toruń 2012, s. 136–155.
32 Patrz: B. Wojtasik, Warsztat doradcy…, dz. cyt.
33 G. Wieczorkowska, D. Król, G. Król, Wybrane czynniki wpływające na subiektywną łatwość zmiany zawodu i pracy, [w:] Organizacja, praca, bezrobocie, red. G. Kranas, Warszawa 1999, s. 60.
Zawodowych
34
. Sama społeczno-demograficzna charakterystyka bada-nej grupy młodzieży dostarcza istotnych kognitywnie informacji na temat oddziaływania jej środowiskowego kontekstu życia na podejmo-wane przez nią wybory zawodowe. Na podstawie kategorii „wykształ-cenie rodziców” uzyskano heterogeniczny obraz badanej zbiorowości. Najliczniejszą grupę, zarówno wśród ojców (45,5%), jak i matek (33,2%) adolescentów wypełniających kwestionariusz ankiety, stanowiły osoby legitymujące się wykształceniem zawodowym. Drugą co do wielkości zbiorowość pod względem poziomu wykształcenia tworzyli ojcowie (24,2%) i matki (29,3%) posiadający świadectwo ukończenia szkoły średniej. Uzyskane rozkłady procentowe wskazują, że matki badanej młodzieży z Zespołów Szkół Zawodowych wyróżniają się wyższym wykształceniem niż jej ojcowie. Jedynie 6,3% ojców badanych ma wykształcenie pomaturalne, podczas gdy w przypadku matek odse-tek ten wynosi 9,6%. Podobną prawidłowość można zaobserwować odnośnie do wykształcenia wyższego i licencjackiego, które również częściej charakteryzuje matki aniżeli ojców respondentów (matki: wykształcenie licencjackie – 4,3%, wyższe magisterskie – 14,6%; ojco-wie: wykształcenie licencjackie – 2,1%, wyższe magisterskie – 13,5%). Procentowo wyższy udział rodziców z wykształceniem podstawowym badanych był wśród matek (7,1%) niż wśród ojców (6,0%). Otrzymana struktura wykształcenia rodziców badanej młodzieży dowodzi istnienia zjawiska habitusu (kapitału społecznego), który określa nie tylkospo-34 Przez Zespoły Szkół Zawodowych rozumie się zasadnicze szkoły zawodowe oraz technika. Ich ukończenie uprawnia absolwentów do przystąpienia do klasyfikacyjnego egzaminu zawo-dowego, którego pomyślny wynik pozwala na podjęcie pracy w wyuczonym zawodzie. Badania własne zostały przeprowadzone na przełomie maja/czerwca 2015 r. w 11 wybranych Zespołach Szkół Zawodowych położonych na terenie województwa wielkopolskiego oraz kujawsko-po-morskiego. Próba badawcza liczyła 697 osób. Uczniowie reprezentowali pierwsze, drugie oraz trzecie klasy oraz legitymowali się wiekiem od 16 do 22 lat. Ze względu na szerokie możliwości eksploracyjne wybranej metody badawczej, pozwalające na zgromadzenie szerokiej wiedzy na temat cech określonego zagadnienia, poznanie jego dynamiki, rozpoznanie struktury i kierun-ków rozwoju – posłużono się sondażem diagnostycznym, w ramach którego zastosowano tech-nikę ankiety oraz narzędzie kwestionariusza ankiety. W organizowanym procesie badawczym wykorzystano schemat doboru celowo-losowego. Główny cel badań koncentrował się wokół rozpoznania i nakreślenia struktury orientacji zawodowych młodzieży uczęszczającej do szkół zawodowych, jednakże zastosowane zmienne różnicujące odpowiedzi badanych niosą ze sobą implikacje istotne z perspektywy rodziny, jako jednego z czynników determinujących wybory młodych ludzi. Dlatego też szczególną uwagę pozwolę sobie poświęcić trzem zmiennym, odno-szącym się do sfery ich życia rodzinnego, tj. wykształcenie rodziców, liczba dzieci w rodzinie, sytuacja materialna rodziny.
sób funkcjonowania podmiotu w świecie, ale także jego preferencje za- wodowe
35
.Zależność ta jest szczególnie widoczna w odniesieniu do wykształ-cenia rodziców (χ
2
= 19,481; df = 6; p = 0,00336
w przypadku ojców bada-nych; χ2
= 50,747; df = 6; p ≤ 0,001 w przypadku matek respondentów)badanej młodzieży i rodzaju wybieranej przez nią szkoły. Najliczniej-szą grupę ojców (48,8%) i matek (41,3%) z wykształceniem zawo-dowym stanowią rodzice młodzieży uczącej się w szkole zawodowej. Rodzice uczniów technikum posiadają przede wszystkim wykształ-cenie zawodowe w przypadku ojców (42,5%) i średnie w przypadku matek (34,7%). Uzyskane wyniki badań dowodzą istotnej roli rodziny w kształtowaniu aspiracji edukacyjno-zawodowych jej członków. Sta-nowi ona instytucję społeczną transmitującą wartości, styl życia, spo-sób zachowania tudzież myślenia. Ponadto, jak zauważa A. Sokołow-ska, „uczuciowe związanie z rodzicami może, niezależnie od sugestii czy nacisku z ich strony, wpłynąć na chęć naśladowania ich drogi życio-wej, co najczęściej obserwuje się w kontynuowaniu przez dzieci pracy zawodowej rodziców na tym samym lub wyższym poziomie”
37
. Zależność pomiędzy wykształceniem rodziców respondentów a miejscem zamieszkania odsłania kolejne właściwości odnośnie do badanej grupy młodzieży. Najwyższy udział procentowy w przypadku osób zamieszkujących na wsi mają ojcowie legitymujący się wykształ-ceniem zawodowym (51,0%) lub średnim (23,9%). Podobny stan rzeczy utrzymuje się w przypadku badanych matek mieszkających na wsi, które także najczęściej posiadają wykształcenie średnie (33,2%) lub zawodowe (32,9%). Warto zauważyć, że im większe pod względem liczby miesz-kańców miejsce zamieszkania, tym większy odsetek zarówno ojców, jak i matek respondentów z wykształceniem wyższym. Zależność ta jest wyraźnie widoczna w wykształceniu osób ze wsi (ojcowie – 9,8%, matki – 11,3%) w porównaniu z rodzicami badanej młodzieży z dużych miast (ojcowie – 22,7%, matki –24,5%). Odwrotną relację obserwujemy wśród ojców respondentów w przypadku wykształcenia zawodowego, gdzie im mniejsze pod względem liczby mieszkańców miejscezamiesz-35 Patrz: P. Bourdieu, J. C. Passeron, Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, Warszawa
2006.
36 Do wykazania tej zależności pomiędzy zmiennymi zastosowano test chi-kwadrat, okre-ślono poziom istotności statystycznej o wartości p ≤ 0,05.
kania, tym większy ich procentowy udział w strukturze wykształcenia rodziców badanej populacji (wieś – 51,0%, duża aglomeracja – 33,3%).
Warunki materialne rodzin osób badanych, analizowane na pod-stawie ich własnej oceny sytuacji bytowej w rodzinie, przez większość respondentów zostały zdefiniowane jako „dobre” (45,2%), co oznacza, że środki finansowe, jakimi dysponuje rodzina, umożliwiają zaspoko-jenie niezbędnych potrzeb jej członków oraz takich, które przyczyniają się do ich rozwoju. Udział badanej młodzieży oceniającej warunki mate-rialne rodziny jako „bardzo dobre” wynosił 27,1%, co należy rozumieć, że zasoby finansowe rodziny pozwalają na realizację potrzeb nie tylko o egzystencjalnym charakterze, ale także każdej innej natury oraz, co więcej, wciąż są pomnażane. Sytuacja materialna zezwalająca na urze-czywistnianie wyłącznie podstawowych pragnień członków rodziny deklarowana jest przez 22,3% badanych, zaś jako złą, czyli uniemożli-wiającą spełnianie zasadniczych potrzeb, uważa ją 5,5% respondentów. Okazuje się także, że wśród badanej grupy młodzieży oceniającej swoje warunki bytowe jako „bardzo dobre” zdecydowanie najczęściej znajdują się uczniowie, których ojcowie (52,5%) i matki (49,0%) legitymują się wykształceniem wyższym, zaś jej najmniejszy odsetek stanowi młodzież, której ojcowie (19,7%) i matki (18,3%) posiadają wykształcenie zawo-dowe. Na „dobre” usytuowanie finansowe zazwyczaj wskazują ucznio-wie, których rodzice mają wykształcenie pomaturalne (ojcowie – 60,5%, matki – 50,0%), średnie (ojcowie – 50,9%, matki – 55,3%) lub licen-cjackie (ojcowie – 57,1%, matki – 48,3%), natomiast jako „przeciętną” oraz „złą” sytuację materialną wskazuje badana młodzież posiadająca ojców („przeciętna” – 31,7%, „zła” – 14,6%) i matki („przeciętna” – 32,6%, „zła” – 8,7%) z wykształceniem podstawowym. Można zatem stwierdzić, że poziom wykształcenia rodziców generuje stopień materialno-byto-wego uposażenia rodziny.
Kolejną zmienną niezależną pozwalającą na sporządzenie charaktery-styki środowiska rodzinnego osób badanych jest „liczba dzieci w rodzinie”. Zdecydowanie najliczniejszą grupę badanych stanowiła młodzież posia-dająca jedno rodzeństwo (40,4%). Co czwarty badany (26,1%) wskazywał na troje dzieci w rodzinie, z kolei co piąty (22,6%) na „czworo i więcej”. Z kolei odsetek jedynaków oraz jedynaczek respondentów wynosił 10,9%. Z rodzin o większej liczbie członków (powyżej trojga dzieci) częściej pochodziły dziewczęta (trzy – 27,5%, cztery i więcej – 28,3%) niż chłopcy (trzy – 25,3%, cztery i więcej – 19,6%), którzy stanowią liczniejszą zbio-rowość jedynaków (12,7%, zaś dziewczęta – 7,5%).