W rodzinie, która funkcjonuje jako układ dwóch odmiennych pokoleń partycypujących na tej samej przestrzeni, sytuacji konfliktowych przy-bywa. To założenie wynika z wiedzy dotyczącej rozwoju człowieka i cech charakterystycznych dla poszczególnych okresów rozwojowych, w tym przypadku okresów adolescencji, jak i wieku dorosłego, a dokładniej kry-zysu wieku średniego. Sytuacje konfliktowe w toku życia rodzinnego inte-resowały wielu badaczy rodziny. Jednak „Pomimo prowadzonych od pół wieku intensywnych badań dotyczących relacji rodziców z dorastającymi dziećmi nie udało się badaczom sformułować jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy okres dorastania rzeczywiście jest czasem nieuchronnego konfliktowania się dzieci z rodzicami i tym samym destrukcji wzajemnych relacji w rodzinie”
27
. Taka sytuacja wynika z niejednoznacznego dookre-ślenia, czym jest sytuacja konfliktowa. Zazwyczaj w każdych badaniach była ona inaczej interpretowana przez badacza.25 Komunikacja rodzinna – uwarunkowania wieku dziecka. Por. B. Harwas-Napierała,
Komunikacja interpersonalna w rodzinie, Poznań 2008, s. 72–81.
26 Tamże, s. 82.
27 E. Gurba, Nieporozumienia z dorastającymi dziećmi w rodzinie. Uwarunkowania i wspomaganie,
W literaturze przedmiotu można spotkać różne definicje konfliktu, a różnice wynikają z akcentowania aspektu behawioralnego lub emocjo-nalnego związanego z osobami wchodzącymi w interakcje społeczne na przestrzeni życia rodzinnego. „Najogólniej konflikt interpersonalny bywa definiowany najczęściej jako stan występowania wzajemnie niezgod-nych, opozycyjnych zachowań (Hay, 1984) czy nieporozumień (Garvey, 1984). Zdaniem Shantza (1987) jest to przebiegające w czasie zakłócenie społecznego epizodu”
28
. W takim rozumieniu wystąpienie opozycyj-nych zachowań charakterystyczopozycyj-nych dla wieku dojrzewania i niezbęd-nych do określenia swojej tożsamości przez młodzież, traktowaniezbęd-nych jako norma rozwojowa, będą postrzegane jako sytuacja konfliktowa w rodzi-nie. Są to sytuacje, „(…) gdzie działania jednostek w rzeczywistości życia rodzinnego stają się bardziej wyraziste, bardziej wyróżniające, co decyduje o pojawieniu się takich strategii życiowych, które odróżniają poszczególne jednostki od siebie, tworzą wewnętrzne układy i frakcje. Sytuacja taka, często doprowadzająca do pojawienia się stanów kryzy-sowych w rodzinie, ma miejsce przede wszystkim w trzech przypadkach: 1) w okresach znacznej dynamizacji aktywności wewnątrzrodzinnej jed-nostek; 2) w okresach wzmacniania oddziaływań socjalizacyjnych; oraz 3) w okresach nasilania się oddziaływań kontrolnych”29
.Biorąc pod uwagę fakt, że rodzina z dorastającymi dziećmi uwzględ-nia wszystkie powyższe przypadki, można mówić o sytuacji konfliktu w rodzinie, wynikającego z nieporozumień, które odróżnia się od sytu-acji rywalizsytu-acji i dominsytu-acji, które mogą stanowić wynik konfliktu, ale nim samym nie są. Definiowanie konfliktu jako sytuacji nieporozu-mień, w której uczestniczą osoby reprezentujące przeciwne zachowania czy poglądy, pozwala wykluczyć zachowania polegające na wywieraniu wpływu i dominacji jednej osoby wobec drugiej
30
. Można zatem mówić o pojawianiu się nieporozumień młodych osób z rodzicami bez uwzględ-niania sytuacji dewiacyjnych zachowań w relacji dzieci–rodzice, ale uwzględniając tylko zachowania i reakcje wynikające z negocjowania rze-czywistości, mające na celu ukształtowanie swojej tożsamości społecznej i jednostkowej, wynikającej z największej pokoleniotwórczej aktywności dorastających dzieci. Uwzględnić należy fakt, że „(…) życiowe strategie28 Tamże, s. 41.
29 W. Wrzesień, Rodzina jako sposób bycia dwóch pokoleń w świecie życia codziennego, [w:] Rodzina w czasach szybkich przemian, red. Z. Tyszka, Poznań 2002, s. 72.
obu pokoleń: pokolenia rodziców i pokolenia dzieci, tak znacznie się różnią, że tworzą dwa oddzielne sposoby bycia, symbolicznie dzielące rzeczywistość świata codziennego w rodzinie. Tworzą dwa współwystę-pujące style życia”
31
. Młodzi ludzie będący u progu swojej pokoleniotwór-czej aktywności podejmują działania zmierzające do wyodrębnienia się z przestrzeni życia rodzinnego, nie chcąc tworzyć jednolitego z nią konstruktu. Zmusza to młode osoby do spostrzegania życia rodzinnego w innym świetle, do podważania istniejących norm i nadawania innych znaczeń stałym, powtarzającym się rytuałom życia rodzinnego. Pojawia się potrzeba wytwarzania własnych rytuałów i nadawania im symbo-licznego znaczenia, a przestrzeń życia rówieśniczego dostarcza takich możliwości, w których doświadczanie siebie jako innej niż do tej pory osoby staje się nie tylko możliwe, ale i konieczne. Dlatego też „(…) ze względu na zwiększanie się aktywności w ramach grup rówieśniczych rodzina pozostaje niejako w tle (…), stanowiąc nadal istotną grupę odniesienia (pozytywny i negatywny układ odniesienia), zdolną do modyfikowania procesu kształtowania tożsamości społecznej zarówno w skali indywidualnej (jednostka), jak i globalnej (pokolenie)”32
. Doro-śli natomiast charakteryzują się tendencją do konsolidacji, umocnienia i usztywnienia perspektywy postrzegania rodziny, co niejednokrotnie jest wynikiem i odpowiedzią na zachowania młodych osób wobec rodziny, co powoduje zaostrzenie i rygorystyczne przestrzeganie zasad wprowadza-nych w domu, wobec czego młodzi buntują się jeszcze bardziej. Rodzice w takich okolicznościach zmuszeni są do porzucenia swoich młodzień-czych ideałów, wartości, o które walczyli jako pokolenie, i rozpoczyna się proces „usuwania z pamięci” i „wymazywania” z tożsamości społecznej pokolenia rodziców tych wartości, norm i zachowań, „(…) które odpowie-dzialne były w przeszłości (młodości) za dystansowanie się od powszech-nie aprobowanych wzorców życia rodzinnego. «Zapomniane» (wypierane ze świadomości) są też podejmowane w młodości próby kształtowania własnych, alternatywnych wobec pokolenia rodziców norm, wartości i wzorów zachowań. W konsekwencji w obydwu pokoleniach zmieniają się sposoby definiowania rzeczywistości świata codziennego”33
. Postrze-ganie nieporozumień młodych osób z ich rodzicami w świetle normy roz-wojowej pozwala z jednej strony na niebagatelizowanie problemu, gdyż31 W. Wrzesień, Rodzina…, dz. cyt., Poznań 2002, s. 73.
32 Tamże.
bez odpowiedniej dynamiki zmian w relacjach młodzi – rodzice nie doszłoby do stworzenia przestrzeni do wyodrębnienia pokolenia i stwo-rzenia nowych, odmiennych, czyli rozwojowych norm w ujęciu socjologii rodziny, a z drugiej strony stawia badacza w świetle dystansowania się od konstruktu konfliktu jako pejoratywnego zjawiska w relacjach młodych z rodzicami, a raczej nadaje mu znaczenie. Powyższe aspekty charakte-ryzują relacje między pokoleniem rodziców a ich dorastającymi dziećmi. Rodzice są zazwyczaj w fazie konfrontacji z osiągnięciami i poniesionymi stratami w życiu, a dzieci w fazie kształtowania się tożsamości społecznej pokolenia