Rodzicielska rola w przygotowaniu młodego człowieka do dojrzałej autonomii powinna opierać się głównie na utwierdzaniu go w poczuciu własnej wartości i indywidualności, pomocy w poszerzaniu perspektywy wglądu w samego siebie. Najczęściej występującym błędem rodziciel-skiego postrzegania tej roli jest nieumiejętność zmiany autopercepcji związanej z doświadczaniem siebie jako czynnika wspierającego nasto-latka oraz przebudowy dotychczasowych relacji z nim, która winna się opierać na stworzeniu mu płaszczyzny do poczucia się jednostką autono-miczną, z jednoczesnym zachowaniem poczucia bliskości i więzi z rodzi-cami. „Proces ten zależy od intensywności dwu przeciwstawnych sił w rodzinie – dośrodkowych, które podtrzymują układ zależności i utrud-niają separację, oraz odśrodkowych, które stanowią o usamodzielnieniu się młodego człowieka”
26
i jego indywiduacji. Dorastanie dziecka stawia rodziców przed koniecznością redefinicji bliskości i dystansu oraz nowego ustanowienia granic międzypokoleniowych. Młodzi potrzebują granic wyznaczających przestrzeń niezbędną do rozwoju ich osobowości, mimo iż poszukują ich w sposób konfrontacyjny, buntowniczy, kontestacyjny, nierzadko bolesny dla rodziców. Mądrość rodzicielskiego ustosunkowa-nia się do czasu burzliwego dorastaustosunkowa-nia dążącego do ukonstytuowaustosunkowa-nia się tożsamości może stworzyć fundament zaufania dla rodzących się nowych relacji między rodzicami a dorosłymi już – autonomicznymi – dziećmi.Reasumując moje rozważania o trudach osiągania autonomii psy-chicznej przez młodzież w kontekście relacji z rodzicami, posłużę się słowami M. Fajkowskiej-Stanik: „Zdrowa rodzina to taka, w której
auto-25 Pojęcie habitus zaczerpnęłam z: P. Bourdieu, Szkic teorii praktyki poprzedzony trzema studiami na temat etnologii Kybalów, tłum. Wiesław Kroker, Kęty 2007, s. 79. Według P. Bourdieu habitus
oznacza nabyte umiejętności i kompetencje jednostki, które przyjmują postać trwałych dys-pozycji, takich jak sposoby postrzegania świata czy reguły działania i myślenia. Habitus nie jest
jednak zbiorem trwałych reguł i praw, przez co staje się on bardziej poręcznym i elastycznym narzędziem wskazującym właściwy sposób poruszania się w świecie.
nomia rozwija się poprzez jasność ekspresji, osobistą odpowiedzialność, szacunek dla pozostałych członków rodziny, otwartość na innych oraz radzenie sobie ze stratą i separacją. Jednocześnie zdrowa rodzina sprzyja rozwojowi bliskości, ujawniającej się poprzez zachęcanie członków rodziny do wyrażania szerokiej gamy uczuć, tworzenia ciepłej atmosfery w domu, radzenia sobie z konfliktami bez nadmiernego stresu, rozwijania empatii i zaufania dobrej ludzkiej naturze”
27
.Literatura
abramoWICz d., Dorosłe Dzieci z rodzin Dysfunkcyjnych – co oznacza termin DDD? http://
www.parkpsychologii.pl/artykuly/267-doros%C5%82e-dzieci-z-rodzin-dys-funkcyjnych-co-oznacza-termin-ddd [dostęp 5.05.2016].
bakIera l., Czy dorastanie musi być trudne?, Warszawa 2009.
błeSzyńSka k., Podmiotowość ludzi niepełnosprawnych, [w:] Edukacja osób niepełnosprawnych,
red. A. Hulek, Warszawa 1993.
bourdIeu p., Szkic teorii praktyki poprzedzony trzema studiami na temat etnologii Kybalów,
tłum. Wiesław Kroker, Kęty 2007.
brzezIńSka a., Trempała J., Wprowadzenie do psychologii rozwoju, [w:] Psychologia. Podręcz-nik akademicki, t. 1, red. J. Strelau, Gdańsk 2003.
FaJkoWSka-STanIk m., Polska adaptacja Skali Rodziny Pochodzenia, „Przegląd
Psycholo-giczny” 1999, t. 42, nr 3.
FIeld d., Osobowości rodzinne, Warszawa 1999.
Gurba e., Wczesna dorosłość, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. J. Trempała,
War-szawa 2011.
Hall C. S., lIndzey G., Teorie osobowości, Warszawa 2002.
HarWaS-napIerała I., Przygotowanie młodzieży do dorosłości: niektóre uwarunkowania rodzinne, „Człowiek i Społeczeństwo” 1996, nr 13.
Hay J., Analiza transakcyjna dla trenerów, tłum. E. Wójcik, Kraków 2010.
JezIerSka b., Autonomia, [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. I: A–F, red. T. Pilch,
Warszawa 2003.
kaTra G., Autonomia i aktywność prospektywna jako wyznaczniki podmiotowego i kreatyw-nego funkcjonowania w okresie dorastania, [w:] Rozważania o rozwoju i wychowaniu,
red. M. Czerwińska-Jasiewicz, E. Dryll, Warszawa 2007. kupISIeWICz C., kupISIeWICz m., Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009.
27 M. Fajkowska-Stanik, Polska adaptacja Skali Rodziny Pochodzenia, „Przegląd Psychologiczny”
opozda d., Wychowawcza funkcja rodziców w rozwoju tożsamości młodzieży, „Przegląd
Peda-gogiczny” 2007, nr 1.
Pedagogika. Leksykon PWN, red. B. Milerski, B. Śliwerski, Warszawa 2000.
ryŚ m., Relacje wewnątrzrodzinne w świetle badań psychologicznych, [w]: Oblicze współczesnej rodziny polskiej, red. B. Mierzwiński, E. Dybowska, Kraków 2003.
ryŚ m., Systemy rodzinne, Warszawa 2001.
SIWek z., Autonomia adolescentów w świetle ich przywiązania i relacji rodzinnych,
„Psycholo-gia Rozwojowa” 2012, t. 17, nr 3.
SzaFrańSka I., Autonomia emocjonalna oraz rozumienie i doświadczanie bliskości przez młodzież,
„Psychologia Rozwojowa” 2008, t. 13, nr 3.
TermIńSka k., Rodzina i Ty. Fenomenologia wiązania, Warszawa 2008.
(Nie)osiąganie autonomii psychicznej u młodzieży w kontekście relacji z rodzicami
W niniejszym artykule podejmuję rozważania wokół jednego z ważnych zadań roz-wojowych okresu młodości, wpisującego się w znaczące dla życia jednostki procesy tożsamościowe, jakim jest osiągnięcie autonomii psychicznej. Efektywność procesu osiągania autonomii zależy od intensywności dwu przeciwstawnych sił w rodzinie – dośrodkowych, które podtrzymują układ zależności, oraz odśrodkowych, które stwa-rzają szansę usamodzielnienia się młodego człowieka i jego indywiduację. Odwołując się do różnorodnych nurtów naukowych, uzasadniam znaczenie rozwojowe osiągnię-cia autonomii psychicznej u młodzieży, ale głównie koncentruję się na prezentacji ty-pów rodzin dysfunkcyjnych, w których dominują specyficzne układy sił dośrodkowych, destabilizujące ten proces i będące jednocześnie egzemplifikacją patologii w syste-mie rodzinnym. Podejmuję próbę eksplikacji czynników zaburzających granice w rela-cji „rodzic–dziecko” (symbiotyczna więź naznaczona uwikłaniem, parentyfikacją czy koluzjami, postawa nadmiernej opiekuńczości rodziców, styl wychowania chaotycz-ny lub/i autokratyczchaotycz-ny), które potencjalnie stanowią poważną barierę w kreowaniu przez młodzież poczucia swojej indywidualności, odrębności i samostanowienia.
(Not) achieving psychic autonomy among the youth in the context of their relations with parents
The aim of my paper is to analyse one of the important developmental tasks in the period of youth and part of the identity processes significant for life of an individual,
which is achieving psychic autonomy. The effectiveness of the process depends on intensity of two opposing forces in a family – centripetal, which support the system of dependency, and centrifugal, which creates opportunity for independence and indi-vidualisation of a young individual. Referring to various researches I argue for devel-opmental significance of the psychic autonomy of the youth. I focus on presentation of types of dysfunctional families with dominating specific systems of centripetal forces, which destabilise the process, and which are also an exemplification of pathology in the family system. I try to explicate factors disrupting boundaries in the parent-child relation (a symbiotic relationship marked by entanglement, parentification or collu-sions, the attitude of excessive protectiveness of parents, parenting style chaotic and / or autocratic), which potentially constitute a serious barrier to the creation of a sense of individuality, autonomy and self-determination.