obłokiem przytomności swojej
[21] Anjoł Gabryjel mówił do Panny wtenczas, kiedy pytała, jako by sie to stać miało, aby ona Syna Bożego porodzić miała, mówiąc, iż Duch Święty przyjdzie na cię a możność Boska zasłoni nad tobą2. Przy których słowiech mógłby kto tak pytać, skąd sie takowa mowa niezwyczajna urodziła, a co to jest zasłona. Obyczaj tej mowy jest wzięt od onego obłoku, który zasłaniał lud izraelski od gorącości słonecznej we dnie, a w nocy tenże obłok świecił im w drogę, a nieprzyjacielo-wi drogę zasłaniał wtenczas, gdy z Egiptu uchodzili. Anjoł tedy za nieprzyjacielo-wiastując Pan-nie wielką łaskę miłego Boga powiedział jej, iż będziesz mieć przy sobie sprawę rozumowi barzo niepodobną, abowiem ciebie Bóg Wszechmogący nigdziej nie odstąpi, ale jako obłok on nad ludem izraelskiem, tak sie zawsze nad tobą będzie zawieszała wszechmocność miłościwa jego; ty jedno temu wiarę daj bezpiecznie, abowiem wszechmocności jego a co ma być kiedy niepodobnego?
[22] Dziwnieć to wielka pociecha Pannie była w onych kłopociech, tak docze-snych, jako i wiecznych. Dziwne też świadectwo było przytomności miłego Boga, obłok on nad ludem izraelskim. Tymże sposobem ludzie pobożni mają być ji-ści podobnej obrony, podobnej przytomnoji-ści nad sobą miłego Boga, przez któ-rą bywają zawsze sprawowani. Abowiem w nocy, to jest w ślepocie, a tam, gdzie rozumu nie staje w trudnościach niebezpiecznych, abo przy śmierci, ludziom wiernym tam podaje Pan Bóg Wszechmogący przytomnością swoją światłość,
Kazanie na dzień Zwiastowania Panny Maryjej
to jest radę, wyzwolenie, pociechę i potuchę pewną żywota a pewny żywot po śmierci. Gdzie też na wierne ludzi gorącość przypadnie, tam wtenczas Pan Bóg cieniem zasłania swoje, to jest aby przyrodzenie to mdłe nasze nie ustało, kiedy słyszy grozy okrutne za występki swoje, abo kiedy karanie cierpi, tedy Pan Bóg cieszy i ratuje. Abowiem gdyby nas wtenczas nie zasłaniał miłosierdziem wiel-kiem niezmiernym swoim abo nie wzbudzał upadłych myśli naszych, tedy by sie żaden pewnie z nas nie oparł przeciw srogości sądu Bożego, przeciw kaźni sprawiedliwej jego, jako o tym Mojżesz powiada w modleniu swoim, Psalm 89: „Panie, gdyby ty nieprawości nasze przed oczy swoje położyć miał, tedy my pew-nie przed gpew-niewem twoim ustapew-niemy”. Deut. 4. cap.: „Abowiem Pan Bóg jest jako ogień trawiący a pałający”. A na koniec żaden z nas nie może znieść sądu Bożego, jeśli nad nami miłosierdzie Boskie nie ożywi a nie uchowa umarłego sumnienia naszego.
[23] Nauczmyż sie stąd tego a wiedzmy o tym za pewne, iż Bóg Wszechmogą-cy jest zawsze swą osobą nad zebraniem swoim świętym nie inaczej, jedno jako obłok chodził nad ludem izraelskim, który swoim przebranym świeci w ciem-ności i zasłania w trudw ciem-ności, abowiem o tym tak zawsze ludzie święci trzymali i rozumieli. Bo Izajasz święty tak pisze w 4. cap., iż Pan Bóg obiecał stworzyć nad każdym miejscem (gdziekolwiek wzywają imienia jego ku pomocy swojej nad Górą Syjon) obłok we dnie świetny, płomień pałający w nocy, który cho-wać będzie zebranie Boskie w gorąco a zaszczyci ony przede dżdżem. Abo-wiem powiada Izajasz w 4. cap., zaszczycenie Boskie jest pomocniejsze niż któ-ra chwała doczesna.
[24] Patrzmy jedno pilnie a chciejmy obaczyć to, jeśli sie nie jaśnie okazuje przytomność miłego Boga nad zebraniem świętym zawsze od początku świa-ta. Abowiem ludzie wierni, aczkolwiek obrony żadnej nie mają na tym świecie, żadnej znikąd rady nie mają, ale zewsząd wielki ucisk, dziwne rozrywki od kace-rzów i od mordekace-rzów, od nieprzyjaciół słowa Bożego z poduszczenia szatańskie-go, a wszakże zebranie ono roście, a nie mogą go namożniejszy panowie wygubić na świecie. Nie baczymy tedy, aby skąd zinąd wierni ratunk abo zachowanie ze-brania swego mogli mieć, oprócz od wszechmocnej przytomności Boskiej. Abo-wiem tak Amos święty o tym pisze w 9. cap., mówiąc, iż oczy Pańskie zawsze są nad państwem grzesznym, aby było starto przed oblicznością wszystkiego świa-ta. A wszakże ja, mówi Pan Bóg, domu Jakubowego nie wygubię ani zetrę, jedno będę tak nimi toczył i będę je strząsał miedzy wszystkimi narody, jako piekarz strząsa pszenicę na przetaku, kiedy ją wyczynia, a nie wypadnie z niej namniej-sze ziarno na ziemię.
[25] Tak zawsze rozumieli ludzie święci, prorocy święci o przytomności miłego Boga i o zakonie jego nad sobą. A wszakże dostateczne a doskonałe zasłonienie to sie dopiero stanie w dzień sądny, gdzie tam będziemy oczywiście zasłonieni od gniewu Boskiego i od wiekuistych mąk szatańskich, i wszystkich ludzi potępionych;
tam na oko ujrzymy, jako nas obłok zasłoni Pan Jezus Chrystus, który nas i teraz zasłania niewidomie, aby nas gniew Boski wiekuiście nie niszczył. Abowiem won-czas już nas Bóg Wszechmogący wiecznymi dziedzicmi zczyni oczywiście żywo-ta wiecznego i państwa swojego w królestwie swoim.
[26] Prośmyż Boga Ojca Wszechmogącego, aby nas niewczasy docześnie nie przycisnęły ku niepobożnemu zachowaniu tak, jako wonczas Żydy, ale radszej aby nas nadzieja pewna zatrzymała przy pewnej łasce miłego Boga tak, jako tę Pannę. A wszakże przestrachy ludziom świętym zawsze na dobre wychodziły, a on nam obietnice pewnie ziścić raczy przez Syna swojego, a przez Ducha Świętego ujmie w nas swowolnego życia w zachowaniu, stan duchowny i świecki naprawi, złości nasze z nas omyje, serce krnąbrne skruszy, bojaźń onej śmierci wiecznej i rozpacz jakoby obłokiem niejakowym zasłoni, a tak, że nam i w szcześciu i nie-w-szcze-ściu szatan silen nie będzie przy namilszym Synu jego, który z Ojcem i z Duchem Świętym króluje Pan wiekuisty, a nam, słuchaczom słowa swojego, Pan miłościwy, tak jako jest miłościwy Pannie Maryjej, Matce swojej. Amen.
Podstawa wydania
Grzegorz Orszak, Postylla polska domowa, to jest Kazania na każdą niedzielę, wyd. Jan Seklu-cjan, Królewiec, druk. A. Augezdecki, 1556, s. 267–273.
Nota biograficzna
Grzegorz Orszak (ok. 1520–ok. 1567), pisarz i działacz reformacyjny, autor pierwszej pol-skiej postylli, tłumacz Pisma Świętego. Urodził się w rodzinie mieszczańpol-skiej, zapewne po-chodzenia węgierskiego, wczesne lata życia spędził w Oświęcimiu. Studiował na Uniwersyte-cie Krakowskim, gdzie uzyskał stopień bakałarza sztuk wyzwolonych. Prócz łaciny znał język grecki i hebrajski. W 1550 r. uczestniczył w pierwszym zjeździe kalwinistów w Pińczowie, tutaj też w 1551 r. doprowadził do założenia gimnazjum kalwińskiego, którego rektorem był do 1560 r. Utrzymywał kontakty z Henrykiem Bullingerem, sprowadził do Polski francu-skiego humanistę Piotra Statoriusa Starszego, z którym współpracował w reformie progra-mu nauczania pińczowskiego gimnazjum. W 1561 r. został przez synod kalwiński oficjalnie uznany za heretyka za propagowanie poglądów Franciszka Stankara na temat Trójcy Świętej i o ludzkim pośrednictwie Chrystusa. Osiadł wówczas w Dubiecku, gdzie przejął kierownic-two szkoły propagującej doktrynę Stankara, brał również udział w dysputach teologicznych z kalwinistami. Był jednym z tłumaczy tzw. Biblii brzeskiej, kalwińskiego przekładu Pisma Świętego z języków oryginalnych (wyd. 1563). Opracował wzorowaną m.in. na pismach Fi-lipa Melanchtona pierwszą polską postyllę, która ukazała się (jako dzieło Jana Seklucjana) w Królewcu w 1556 r. pt. Postylla polska domowa. Zdobyła ona spore uznanie, m.in. ze wzglę-du na walory literackie, i zaliczana jest do ważniejszych dzieł kaznodziejstwa protestanckie-go w Polsce. W Postylli znalazły się homilie na cztery święta NMP: Narodzenie, Zwiastowa-nie, Nawiedzenie i Wniebowzięcie.
Wybrana bibliografia: PSB 24, s. 260–263 (H. Barycz); EK 14, szp. 831 (S. Baczewski); J. T. Maciuszko, Ewangelicka postyllografia polska XVI–XVIII wieku. Charakterystyka ‒ analiza
porównawcza ‒ recepcja, Warszawa 1987; W. Urban, Grzegorz Orszak oświęcimianinem,
„Od-rodzenie i Reformacja w Polsce” 46 (2002), s. 165–166.
Objaśnienia
Tytuł: Kazanie na dzień Zwiastowania Panny Maryjej – święto Zwiastowania NMP obcho-dzone było w tradycji rzymskiej i bizantyńskiej w dniu 25 marca już w IV w.; na temat histo-rii i teologii święta Zwiastowania NMP zob. KOPEĆ, s. 64–79.
Temat: Ewanjelija święta… – Łk 1, 26–38.
[1] po poczęciu Elżbiety… – wtrącenie autora (por. Łk 1, 36).
Wykład na Ewanjeliją – charakterystyczny dla kaznodziejstwa ewangelickiego typ
homi-lii, komentującej Pismo Święte w kontekście historii zbawienia, z uwzględnieniem aktu-alnej sytuacji politycznej, społecznej i religijnej, z nauką moralną dla wiernych.
102
członek trzeci wiary krześcijańskiej – trzeci artykuł Wyznania wiary.
[2] aby nas nie uwodziła myśl ślepa… – sens: aby prawdziwi chrześcijanie nie ulegali pokusie
tworzenia tajnych związków skierowanych przeciw panującym.
Żydowie naonczas mieli u siebie Heroda królem – królem Judei był w l. 40–44 przed Chr.
Herod Wielki, syn Antypatra Idumejczyka i księżniczki natabejskiej Kypros.
w Żydowstwie – w państwie żydowskim.
panowie świeccy z biskupy […] nie byli mu przychylni – starszyzna żydowska traktowała
Heroda z wrogością i nieufnością, zarzucając mu m.in. nieżydowskie pochodzenie, krwa-we rządy, uległość wobec Rzymu i bałwochwalstwo.
z domu Juda król był obiecany – zob. Rdz 49, 8–10.
cieleśnie obietnicę wykładali – rozumieli proroctwo o Mesjaszu dosłownie, w znaczeniu
historyczno-politycznym.
Heroda jako cudzoziemca od siebie zbywali – Herod nie był Żydem, lecz Idumejczykiem,
dlatego Żydzi nie uznawali go za prawowitego króla żydowskiego.
Herod król […] wygubił – jeszcze jako namiestnik wojskowy Galilei Herod krwawo
tłu-mił bunty Żydów przeciw Rzymowi, a także pozbywał się wszystkich zagrażających je-go władzy, m.in. w ostatnich latach panowania krwawo rozprawił się z potomkami ży-dowskiej dynastii Hasmonejczyków.
w nadzieję łaski Antonijusza – po śmierci Cezara (44 przed Chr.) Herod zyskał
wzglę-dy Marka Antoniusza (ok. 83–30 przed Chr.), rzymskiego wodza, konsula i triumwira, dzięki któremu został tetrarchą Judei, a później królem żydowskim.
mało nie przednim panem – po zamordowaniu Cezara w 44 p.n.e Marek Antoniusz
usi-łował zdobyć władzę dyktatorską; wraz z Oktawianem i Lepidusem stworzył tzw. dru-gi triumwirat.
słowa Jakubowe z Ducha Świętego napisane – błogosławieństwo Jakuba dla dwunastu
ple-mion izraelskich; zob. Rdz 49, 10: „Sceptrum od Judy odjęte nie będzie, ani panujący z łona jego, aż przyjdzie Siloh, do którego sie ludzie zgromadzą” (Biblia brzeska; marg. „To słowo Syloch znamionuje szczęście, to jest mesyjasza”).
[3] licemiernicy <i> sadukowie – faryzeusze i saduceusze. Faryzeusze – ugrupowanie
religij-no-polityczne skupiające Żydów utożsamiających pobożność z pedantycznym przestrze-ganiem przepisów Tory oraz tradycji przodków; faryzeusze wierzyli w zmartwychwsta-nie ciał, w przyjście Mesjasza i zjednoczew zmartwychwsta-nie Izraela na końcu czasów. Ich przeciwnikami byli saduceusze, konserwatywna frakcja religijno-polityczna, uznająca jedynie Pięcioksiąg Mojżesza i odrzucająca wiarę w życie pozagrobowe. Staropolska nazwa licemiernik jest zarazem synonimem obłudy i fałszu.
Kazanie na dzień Zwiastowania Panny Maryjej
[4] licemiernicy i sadukowie – tu przenośnie: katolicy rzymscy.
jeśli nas Syn wyzwoli… – por. Ga 5, 1: „Stójcie tedy w wolności, którą nas Krystus
wy-zwolił, ani bądźcie znowu uwikłani jarzmem niewolej” (przekłady biblijne w objaśnie-niach podajemy za Biblią brzeską).
[5] Zacharyjasz, Elżbieta – rodzice Jana Chrzciciela (zob. Łk 1, 57–66).
Symeon i Anna – starzec Symeon i prorokini Anna, świadkowie ofiarowania Jezusa
(Łk 2, 22–38).
[7] ja, Bóg, mieszkam w niskiem a w skruszonym sercu […] przed pogrozkami moimi – zob. Iz 66, 2.
ten Pan w piekło zepchnąwszy, z piekła wywodzi – zob. Tb 13, 2. „Pan Bóg sie pysznym sprzeciwia…” – 1 P 5, 5; por. Prz 3, 34.
[8] „Nie bój sie, Maryja…” – Łk 1, 30.
„Mów ty sam z nami […] byśmy od strachu nie pomarli” – Wj 20, 19. „Miła bracia, nie bójcie sie […] żebyście nie grzeszyli” – Wj 20, 20.
[9] co sie jaśnie okazało na królu Dawidzie i na Pawle świętem… – zob. 2 Sm 12, 7–14; Dz 9, 3–7.
[11] Biernart święty […] powiedział… – zob. s. Bernardus, In Annuntiatione B.V. Mariae, PL
183, 383A–B.
wiara czyni ludzi sprawiedliwe przed Bogiem – zob. Rz 3, 28: „My tedy dowodzimy, iż
człowiek bywa usprawiedliwion przez wiarę, oprócz uczynków zakonu”. W interpreta-cji Marcina Lutra werset ten stał się punktem wyjścia do sformułowania zasady sola
fi-de – „tylko wiara” (por. też Rz 4, 1–6; 5, 1–2).
[14] do Józefa tak anioł mówił… – zob. Mt 1, 19–21.
„Ja, śmierć, stanę się śmiercią twoją” – Oz 13, 14 (w Biblii brzeskiej: „Będę zginieniem
twym, o śmierci”).
„Nowe prawo z nimi uczynię…” – Jr 31, 31–33.
[15] z pisma prorockiego, które często sobie rozmyślała – wedle opowieści apokryficznych
Ma-ryja często rozważała proroctwa mesjańskie, zwłaszcza proroctwo Izajasza o Emanu-elu (Iz 7, 14).
Zacharyjasz […] jaśnie to powtórzył… – zob. Łk 1, 67–79 (kantyk Zachariasza).
pismo Izajasza proroka… – por. Iz 7, 14
.
[18] plemię niewieście, które miało wężowi głowę potrzeć… – potomek niewiasty, Chrystus;
zgod-nie z Rdz 3, 15: „Położę też zgod-nieprzyjaźni miedzy tobą i miedzy zgod-niewiastą, miedzy nasie-niem twym i nasienasie-niem jej; to potrze głowę twą, a ty potrzesz piętę jego”.
z zmieszanego plemięnia – tu: z połączenia nasienia mężczyzny i kobiety. Paweł święty do Galatów pisze… – zob. Ga 4, 4–5.
[19] kiedy mu bronią słowa Bożego – aluzja do niechęci Kościoła katolickiego wobec
głoszone-go przez protestantów postulatu powszechnej dostępności Pisma Świętegłoszone-go.
[21] „Duch Święty przyjdzie na cię…” – Łk 1, 35.
od onego obłoku […] gdy z Egiptu uchodzili – zoWb. Wj 13, 21–22; 14, 19–20.
[22] jiści – pewni.
Mojżesz powiada w modleniu swoim… – zob. Ps 89, 8–9 (Modlitwa Mojżesza). „Abowiem Pan Bóg jest jako ogień trawiący a pałający” – Pwt 4, 24.
[23] Pan Bóg obiecał stworzyć […] zaszczyci ony przede dżdżem – zob. Iz 4, 5–6.
W komenta-rzu do tego wersetu w Biblii brzeskiej: „To sie ściąga ku obłokowi i słupowi ognistemu, który był dan ludowi naonczas na pustyni, gdy wyszli z Egiptu”.
[24] „oczy Pańskie zawsze są nad państwem grzesznym […] namniejsze ziarno na ziemię” – zob.