UFK JAKO INTEGRALNA CZĘŚĆ INDYWIDUALNYCH I GRUPOWYCH UBEZPIECZEŃ TYPU UNIT-LINKED

Ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy, pomimo że jest wyraźnie wyodrębniony od ochronnej części produktu ubezpieczeniowego oraz odrębnie traktowany i administrowa-ny przez zakład ubezpieczeń, stanowi immanentną część ubezpieczenia typu unit-linked.

Należy podkreślić, że tak zwany fundusz kapitałowy w rozumieniu art. 2, pkt 13 ustawy o działalności ubezpieczeniowej jest to wydzielony fundusz aktywów, stanowiący rezerwę tworzoną ze składek ubezpieczeniowych, inwestowany w sposób określony w umowie ubezpieczenia¹⁷.

16 Bezpieczeństwo dzięki zapobiegliwości, KNUiFE, Warszawa 2002, s. 50.

17 Fundusze kapitałowe, zgodnie z dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich z dnia 20 grudnia 1985 r.

nr 85/611/EWG o koordynacji przepisów prawnych i prawno-administracyjnych, dotyczących określonych instytucji wspólnego inwestowania w papiery wartościowe (UCITS), zmienioną dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich nr 88/220/EWG, należą obok funduszy inwestycyjnych i funduszy emerytalnych do tzw. instytu-cji wspólnego inwestowania.

Ubezpieczenie na życie typu unit-linked jako forma… 99

W załączniku do ustawy o działalności ubezpieczeniowej precyzyjnie określono na-zwę grupy 3 działu I jako ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpie-czeniowym funduszem kapitałowym, co oznacza, że w akcie prawnym jednoznacznie wskazano miejsce i rolę, jaką mają odgrywać fundusze kapitałowe, poprzez przypisanie ich wyłącznie do jednego spośród wielu pozostałych, dostępnych produktów zakładów ubezpieczeń¹⁸. Stąd też istota ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych polega na tym, że nie działają one jako samodzielne podmioty, ale są integralną częścią ubezpieczeń typu unit-linked. Zatem UFK nie jest osobą prawną, co potwierdza brak wymogu uzyskiwania przez ubezpieczyciela zezwolenia na utworzenie takiego funduszu, a także brak rejestru funduszy kapitałowych¹⁹.

Poszczególne UFK mogą być tworzone jako fundusze wewnętrzne lub zewnętrzne.

Pierwszy sposób oznacza, że zakład ubezpieczeń sam tworzy fundusze służące inwesto-waniu środków pieniężnych uzyskiwanych ze składek ubezpieczeniowych. Drugi sposób polega natomiast na tym, że zakład ubezpieczeń zakupuje jednostki uczestnictwa w wy-specjalizowanych funduszach inwestycyjnych, przy czym możliwe są tutaj dwie sytuacje.

W pierwszej zakład ubezpieczeń traktowany jest jako klient określonych funduszy inwe-stycyjnych, ale sam rozlicza liczbę posiadanych przez poszczególnych ubezpieczających jednostek uczestnictwa, a w drugiej poszczególni ubezpieczający traktowani są jako klienci określonych funduszy, zaś liczba posiadanych przez nich jednostek uczestnictwa rozliczana jest przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych lub przy udziale agenta trans-ferowego²⁰.

Oferowane obecnie na rynku ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe, ze względu na konstrukcję i zawartość portfela aktywów, można zakwalifikować do następujących ty-pów modeli: klasycznego (zarządzanego aktywnie), pośredniego (zarządzanego aktywnie lub pasywnie) oraz modelu direct „1:1” (zarządzanego pasywnie). W modelu klasycznym aktywa lokowane są bezpośrednio w różne instrumenty finansowe składające się na port-fel funduszu, a ubezpieczyciel wycenia własne jednostki uczestnictwa będące wypadkową wartości aktywów netto oraz liczby wyemitowanych na dany dzień jednostek. W modelu pośrednim, nazywanym również funduszem funduszy, w portfelu lokat UFK znajdują się jednostki uczestnictwa zewnętrznych funduszy inwestycyjnych, które dokonują bezpo-średnich inwestycji w różne instrumenty finansowe, a ubezpieczyciel sam wycenia własne jednostki uczestnictwa. W modelu direct „1:1” aktywem ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego są w całości jednostki uczestnictwa zewnętrznego funduszu inwestycyjne-go, a ubezpieczyciel jest w takiej sytuacji jedynie podmiotem pośredniczącym w

18 P. Pisarewicz, Wybrane zagadnienia i charakterystyka produktów ubezpieczeniowo-inwestycyjnych (unit-linked life insurance), [w:] Ubezpieczenia wobec wyzwań XXI wieku, red. W. Ronka-Chmielowiec, Prace Na-ukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Nr 1197, Wrocław 2008, s. 353.

19 M. Szczepańska, Wybrane aspekty umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitało-wym, „Prawo Asekuracyjne” 3 (2008), s. 25.

20 A. Ostrowska-Dankiewicz, Funkcjonowanie ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych jako integralnej części ubezpieczeń typu unit-linked, [w:] Inwestycje finansowe i ubezpieczenia – tendencje światowe a polski rynek, red. K. Jajuga, W. Ronka-Chmielowiec, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Nr 60, Wrocław 2009, s. 363.

100 A. Ostrowska-Dankiewicz, S. Pieńkowska-Kamieniecka

bucji dla towarzystw inwestycyjnych, w związku z czym nie wycenia własnych jednostek uczestnictwa tylko podaje cenę wskazaną przez agenta transferowego²¹.

Zasady funkcjonowania UFK określają ich regulaminy poprzez definiowanie strategii inwestycyjnej, ograniczeń lokacyjnych oraz sposobów wyceny itp. Regulaminy te są zazwyczaj załącznikiem do ogólnych warunków ubezpieczeń i dlatego też należy je inter-pretować łącznie z tym dokumentem. Strategia lokacyjna UFK określa w szczególności²²: a) charakterystykę aktywów – wskazanie rodzaju aktywów, w które fundusz będzie

inwestował;

b) zasady dywersyfikacji aktywów – relację pomiędzy przyjętą strukturą aktywów;

c) ograniczenia inwestycyjne – maksymalny poziom zaangażowania w dany rodzaj aktywów.

Fundusz kapitałowy powstaje z alokowanej części składek ubezpieczeniowych, a war-tość jego aktywów powiększana jest z tytułu wpłat składek regularnych, wpłat składek dodatkowych oraz przychodów z lokat środków funduszu. Pomniejszana jest z kolei o kwoty wypłaconych świadczeń, opłaty pobierane przez ubezpieczyciela oraz o należno-ści podatkowe. Aktywa w nim zgromadzone stanowią wyłączną własność ubezpieczycie-la, w związku z tym to on decyduje o formach, kierunkach i sposobach inwestowania środków. Ubezpieczający ma jedynie prawo do dokonania wyboru określonego funduszu, bez możliwości wpływania na jego politykę inwestycyjną. Jednakże, zgodnie z art. 153 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do loko-wania środków finansowych w taki sposób, aby uwzględniając rodzaj i strukturę prowa-dzonych ubezpieczeń, osiągnąć jak największy stopień bezpieczeństwa i rentowności przy jednoczesnym zachowaniu płynności środków. Przyjmuje się więc, że celem funduszu kapitałowego jest ochrona realnej wartości aktywów funduszu, osiąganie przychodów z lokat netto funduszu oraz wzrost wartości aktywów funduszu w wyniku wzrostu warto-ści lokat. Z uwagi na ryzyko, związane z działalnowarto-ścią UFK, zakłady ubezpieczeń za-strzegają w swoich regulaminach, że nie gwarantują osiągnięcia wskazanego celu inwe-stycyjnego, czego konsekwencją jest prowadzenie działalności lokacyjnej funduszu na rachunek i ryzyko ubezpieczonego²³.

W ramach każdego z ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych zakład ubezpieczeń tworzy, dla każdego z ubezpieczonych, indywidualny rachunek, na którym ewidencjono-wane są jednostki nabyte, za wpłacone składki, jednostki rozrachunkowe. Nabyta liczba jednostek funduszu jest równa ilorazowi kwoty przekazanej do aktywów funduszu i war-tości jednostki funduszu w danym dniu.

Wysokość otrzymanego w przyszłości świadczenia uzależniona jest od efektywności funduszy kapitałowych, która w głównej mierze zależy od przyjętej polityki inwestycyjnej przyjętej dla danego funduszu. Do oceny efektywności ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych stosuje się metodę obliczania stopy zwrotu, którą wyraża się jako procento-wą zmianę wartości jednostki uczestnictwa w określonym czasie.

21 P. Pisarewicz, Modele ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych a obowiązek korzystania z doradztwa inwe-stycyjnego przez zakłady ubezpieczeń, [w:] Studia ubezpieczeniowe, red. J. Handschke, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2009, s. 685.

22 M. Szczepańska, op. cit., s. 31–33.

23M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie – aspekty prawne, Oficyna Wolters Kluwer Business, Warszawa 2008, s. 270-273.

Ubezpieczenie na życie typu unit-linked jako forma… 101

6. STAN RYNKU UBEZPIECZENIOWYCH FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH