ZRÓŻNICOWANIE BADANYCH POD WZGLĘDEM CECH SPOŁECZNO- SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNYCH

W pierwszej kolejności zaprezentowana zostanie struktura demograficzna badanej próby, która pozwoli w dalszej części analiz uchwycić kontekst omawianych zjawisk.

Wśród przebadanych osób znalazło się nieznacznie więcej kobiet niż mężczyzn (52%).

Ponad połowa badanych natomiast legitymowała się wykształceniem zawodowym. Do tej kategorii należy zaliczyć osoby z wykształceniem średnim zawodowym (32% badanych) i zasadniczym zawodowym (25%). Trzecią pod względem liczebności kategorią

4Badanie osób przekraczających granicę polsko-ukraińską w celach przemytniczo-zarobkowych było jednym z kilku badań, jakie zostały zrealizowane w ramach projektu Mroczna strona granicy. Zostało ono przeprowadzone w formie indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych w okresie od 1 grudnia 2008 r.

do 11 lutego 2009r. Dobór próby miał charakter celowy, N=475.

5Przed przystąpieniem do właściwej analizy sprawdzona została jakość danych. Braki danych w wynikowym zbiorze nie występowały często – spośród wybranych do analizy zmiennych, największym odsetkiem brakujących wartości odznaczały się kolejno zmienne: ^M#9#2-ile razy przeciętnie w miesiącu przekracza granicę po 1 grudnia 2008 r. (8,4% braków danych), P#13#8-jakie warunki musi spełniać praca – taka, w której sam(a) będę decydować o tym, jak i co należy robić (6,9%) i P#13#9-jakie warunki musi spełniać praca – dająca możliwość podróżowania (6,9%). Mimo, że braki danych nie były szczególnie częste, nie występowały one całkowicie losowo. W tej sytuacji zdecydowano się na przeprowadzenie imputacji braków danych za pomocą modeli regresyjnych (liniowych i logistycznych), pozwalających na przewidywanie wartości brakujących w oparciu o liniową kombinację pozostałych, niebrakujących, wartości zmiennych.

Ekonomiczne postawy osób przekraczających granicę… 109

kształcenia były osoby o wykształceniu średnim ogólnokształcącym. Należy podkreślić, że podobny odsetek osób deklarował wykształcenie gimnazjalne lub niższe (12%) i po-maturalne lub wyższe (12%). Wśród przebadanych osób dominowały również osoby zamężne i żonate (55%).

Znając rozkład poszczególnych cech respondentów w przebadanej próbie, interesującą kwestią staje się to, czy poszczególne kategorie mają tendencję do współwystępowania, dając nam jednocześnie możliwość wyszczególnienia pewnych segmentów wśród przeba-danej grupy. Do wyróżnienia tych segmentów posłużyły nam 4 zmienne: wykształcenie (gimnazjalne lub niższe, średnie ogólnokształcące lub wyższe, średnie zawodowe i zasad-nicze zawodowe), płeć, wiek (podany w latach) i liczba posiadanych dzieci. W oparciu o te cztery zmienne udało się wyszczególnić trzy segmenty osób o stosunkowo zbliżonych do siebie liczebności⁶.

Najliczniejszy, bo liczący 144 obserwacje, segment, zidentyfikowany wśród osób ba-danych, można nazwać dobrze wykształconymi kobietami. Składają się nań kobiety o średniej wieku 34 lata, a rozkład wieku jest zbliżony do tego, który można zaobserwo-wać w całej próbie badanych. Większość kobiet zaliczonych do tej grupy deklaruje wy-kształcenie zasadnicze zawodowe (54%), pozostałe jednak wskazują na wywy-kształcenie średnie ogólnokształcące lub wyższe (46% tej grupy). Należy zaznaczyć, że wśród wszystkich osób legitymujących się tą drugą kategorią wykształcenia, prawie trzy czwarte (72%) należy właśnie do tego segmentu. W tej grupie, badane przeważnie posiadają dzie-ci, lecz rzadko zdarza się, by miały ich więcej niż dwójkę.

Drugi pod względem liczebności wyróżniony segment (135 osób) to badani, których ogólnie można nazwać młodymi mężczyznami. Przeciętnie są oni gorzej wykształceni od opisywanych powyżej osób – mimo, że w tej grupie również najczęściej spotykaną kategorią wykształcenia jest zasadnicze zawodowe (54% osób w tym segmencie), to dru-gą najliczniejszą grupą są osoby o wykształceniu gimnazjalnym lub niższym (28%). Co ciekawe, w żadnym innym wyróżnionym segmencie nie znajdziemy osób o najniższym poziomie wykształcenia, a wśród wszystkich badanych segment młodych mężczyzn za-wiera 64% osób o tym poziomie wykształcenia. Wśród młodych mężczyzn średnia wieku wynosi 24 lata, jednocześnie 75% z nich nie przekroczyło 36 roku życia. Trzech na pięciu badanych zaklasyfikowanych do tego segmentu nie posiada również dzieci. Wśród wy-różnionych segmentów jest to kategoria osób najczęściej deklarująca brak potomstwa.

Trzeci segment to badani, którzy są przeciętnie starsi niż osoby zaklasyfikowane do pozostałych grup – nazwijmy je starszymi ustatkowanymi. Zaliczono do niego 117 badanych. Tworzą ją zarówno mężczyźni (56%) i kobiety (44%). Grupa była bardziej jednolita niż pozostałe pod kątem poziomu wykształcenia (tworzyły ją osoby jedynie o wykształceniu średnim zawodowym). Średnia wieku w tej grupie wynosi 40 lat, jedno-cześnie należy podkreślić, że 50% osób w tej grupie jest w wieku od 32 do 50 lat (I i III kwartyl). Osoby budujące tę grupę posiadają przeciętnie dwoje dzieci, lecz w przypadku tej grupy prawdopodobieństwo nieposiadania dziecka, a także posiadania czworga jest równie duże, co jest sytuacją niespotykaną w pozostałych segmentach, ponieważ w nich wielodzietność jest dużo rzadziej spotykana niż brak dzieci.

6 W celu wyłonienia opisywanych segmentów posłużono się techniką dwustopniowego grupowania. Miara Sihouette dla opisywanego modelu wynosi 0,3.

110 A. Polakiewicz, K. Kusch

Podsumowując przeprowadzoną segmentację badanych pod względem cech demogra-ficznych, należy przypomnieć, że wśród badanych wyróżniono trzy podstawowe grupy, których cechy można streścić następująco:

Tab. 1. Segmentacja badanych.

SEGMENT CECHY

Młodzi mężczyźni Młodzi (24 lata), bez dzieci, o niskim wykształceniu Dobrze wykształcone kobiety Starsze niż młodzi mężczyźni (34 lata), dobrze

wy-kształcone, przeważnie z jednym lub dwójką dzieci Starsi ustatkowani Zarówno kobiety i mężczyźni, starsi niż pozostałe

dwa segmenty (40 lat), wykształcenie średnie zawo-dowe, przeważnie z dwójką dzieci, stosunkowo rzad-ko bezdzietni

Źródło: Opracowanie własne.

W percepcji badanych na granicy pracują głównie osoby, dla których praca ta stanowi główne źródło dochodu (43,3%). Odmiennego zdania jest 27,2% respondentów, którzy uważają, że z granicy korzystają osoby, dla których jest to praca dodatkowa do pracy rejestrowanej lub działalności gospodarczej.

Rys. 1. Dochody z przemytu w budżetach badanych.

Źródło: Opracowanie własne.

Podstawowa decyzja, związana z podjęciem „pracy” na granicy nastąpiła z własnej inicjatywy (52,5%). Na taką decyzję nie bez znaczenia miała wpływ również namowa przez rodzinę i znajomych (28,5%). Niespełna co piąty badany podjął ją z braku możli-wości innego wyboru, ponieważ tylko to zajęcie mogło dać mu dochód.

Ekonomiczne postawy osób przekraczających granicę… 111

Rys. 2. Determinanty podjęcia decyzji o „pracy” na granicy.

Źródło: Opracowanie własne.

3. ZRÓŻNICOWANIE BADANYCH POD WZGLĘDEM STYLÓW