DO OCENY ROZWOJU REGIONÓW
3. ZASTOSOWANIE METODY ANALIZY KINETYCZNEJ PROCESÓW EKONOMICZNYCH DO PORÓWNANIA ROZWOJU W WOJEWÓDZTWIE
( ) 1
( M V M
L =
, czyli odwrotność szybkości, stąd zamiennie w pracy wykorzystuje się termin powolność. Skracanie lub wydłużanie się tego czasu oznacza, że decydenci coraz szybciej lub wolniej podejmują decyzje, na co wpływa wiele czynników ekonomicznych i rynkowych.Kolejnym użytecznym w analizach pojęciem jest popularność czy atrakcyjność pro-duktów, usług lub postępowania. Można ją obliczać ze wzoru (7)
F ( M ) = n ⋅ V ( M )
. Analizy popularności dokonuje się poprzez badanie zmian wartościV (M )
w określo-nym przedziale czasu. W przypadku wszystkich szeregów czasowych obliczono wartościP
K z wzoru:100 [%]
P K
K
x
P = x ⋅
, (16)gdzie
x
P− wartości początkowe miary w szeregu, ax
K − wartości końcowe miary.W przypadku szeregów F(M), gdy
F ( M
K)
jest większe od 100%, procesy typu aw, wówczas popularność rośnie w czasie. W procesach typu dw, gdzieF ( M
K)
jest mniej-sza od 100%, wówczas popularność ekonomicznych zdarzeń elementarnych zmniejmniej-sza się. Wskaźnik atrakcyjności jest szczególnie użyteczny przy porównywaniu ofert czy działań na rynku i doskonale uzupełnia wnioski z analizy strategii, taktyki i dynamiki procesów, potwierdzając słuszność przyjętych ocen.3. ZASTOSOWANIE METODY ANALIZY KINETYCZNEJ PROCESÓW EKONOMICZNYCH DO PORÓWNANIA ROZWOJU W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM I WIELKOPOLSKIM
Jest wiele mierników ekonomicznych, za pomocą których ocenia się poziom rozwoju regionu, a ich zmiany są podstawą do wyznaczania kierunków przemian. Analizie podda-no procesy wyrażone w wartościach finansowych: nakłady inwestycyjne, przychody z całokształtu działalności podmiotów gospodarczych, koszty uzyskania przychodów oraz wyniki finansowe brutto. W tabeli 3.1. i 3.2. przedstawiono dane wyjściowe do obliczeń analizowanych procesów i przydzielono im symbole.
Z analizy danych, zawartych w tabelach 3.1. i 3.2. wynika, że poziom rozwoju woje-wództwa wielkopolskiego jest znacznie wyższy od wojewoje-wództwa podkarpackiego. Przy-chody generowane przez podmioty gospodarcze w województwie wielkopolskim osiągnę-ły poziom 191022,3 mln zł w 2008 r. i wzrososiągnę-ły do 203964,9 mln zł w roku 2009, tj.
o 6,8%. Natomiast w województwie podkarpackim zmniejszyły się o 2,3% z 48755,4 mln zł w 2008 r. do 47641,4 mln w roku 2009. Wynik finansowy netto w obydwu wojewódz-twach rósł w badanym okresie ale jego poziom był wyższy w województwie wielkopol-skim, gdzie wzrastał z 6373,6 do 10296,2 mln zł o 61,5 %, a w województwie podkarpac-kim z 1276,9 do 2138,9 mln zł, o 67,5%. W obydwu województwach zmniejszały się nakłady inwestycyjne. W województwie wielkopolskim z 8983,3 do 6466,8 mln zł o 28%, a w województwie podkarpackim z 2800,7 do 1945,2 mln zł o 30,5%, w przeciągu roku.
136 B. Sieńko
Tab. 3.1. Wartości wybranych procesów gospodarczych w województwie wielkopolskim w latach 2008–2010, w mln zł.
Źródło: Finanse, podmioty gospodarcze, [online] http://www.stat.gov.pl/poznan/38 odczyt z dnia 10.09.2010 r.
Tab. 3.2. Wartości wybranych procesów gospodarczych w województwie podkarpackim w latach 2008–2010, w mln zł.
Źródło: Przychody, koszty i wyniki finansowe według wybranych sekcji, [online]
http://www.stat.gov.pl/rzesz/69 odczyt z dnia 10.09.2010 r.
Analizując wyniki półrocza 2010 r. do wyników półrocza z 2009 r. należy stwierdzić, że w województwie wielkopolskim obserwuje się nadal spadek nakładów inwestycyjnych, wzrost przychodów i kosztów ich pozyskania, ale następuje spadek wyniku finansowego netto z 4740,9 na 4499,6 mln zł o 5,1%. Natomiast w województwie podkarpackim rośnie poziom nakładów inwestycyjnych, podobnie jak przychody i koszty ich uzyskania, ale spada poziom wyniku finansowego netto z 1074,9 do 970,9 mln zł o 9,7%.
Analiza, przeprowadzona z wykorzystaniem tradycyjnych wskaźników dynamiki, po-kazuje zachodzące zmiany. Dane kwartalne pozwalają wskazać zmiany, które w skumu-lowanych danych rocznych zacierają zmienność falową. Jednak nie pozwalają na dokona-nie porównania przebiegu procesów ekonomicznych pomiędzy województwami, główdokona-nie ze względy na zupełnie inne poziomy ich rozwoju.
Wyniki analizy kinetycznej badanych procesów w województwie wielkopolskim i podkarpackim zaprezentowano w tabeli 3.3. podając wielkość bazową każdego procesu M0 oraz n opisujące typ równania, a także wni równania opisujące poszczególne procesy.
Jak wynika z opisu kinetycznego analizowanych procesów najdynamiczniejszy rosn ą-cy przebieg miał proces IIA – nakładów inwestyą-cyjnych w województwie podkarpackim o n = 0,27aw. W dalszej kolejności pod względem rosnącej dynamiki znalazły się proce-sy: IA – nakłady inwestycyjne w woj. wielkopolskim n=0,255aw,IIC – koszty uzyskania przychodów w woj. Podkarpackim, IB – przychody z całokształtu działalności w woj.
wiel-Wykorzystanie metody analizy dynamiki kinetycznej… 137
kopolskim n = 0,05aw, IC – koszty pozyskania przychodów w woj. wielkopolskim n = 0,05aw, IIB – przychody z całokształtu działalności w woj. podkarpackim n = 0,018aw.
Procesami o malejącej dynamice były: ID – wynik finansowy netto w woj. wielkopolskim n = 0,23dw oraz IID – wynik finansowy netto w woj. podkarpackim n = 0,37dw.
Tab. 3.3. Wyniki analizy kinetycznej badanych procesów w województwie wielkopolskim i podkar-packim w latach 2008–2010.
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych zawartych w tabeli 3.1. i 3.2. oraz z wykorzysta-niem równań ruch 8 i 13 typu aw i dw.
Tendencje w przebiegu analizowanych procesów pozwalają stwierdzić, że warunki rozwojowe są trudne i związane z ogólna sytuacją w Polsce, a nawet globalnymi wpły-wami światowymi – wpływem kryzysu finansowo-gospodarczego. Analizowane procesy dotyczą sytuacji finansowej podmiotów gospodarczych, a wzrost nakładów na inwestycje można utożsamiać z koniunkturą na rynku z jednej strony i potrzebą przyspieszenia roz-woju – z drugiej.
138 B. Sieńko
Poziom rozwoju województwa wielkopolskiego jest znacznie wyższy od wojewódz-twa podkarpackiego, co potwierdzają wszystkie wielkości analizowanych procesów. Stąd porównanie tych województw jest trudne. Jednak, wykorzystując obliczone dynamiki, można stwierdzić, że jedynie dzięki nakładom inwestycyjnym województwo podkarpac-kie próbuje nadrobić opóźnienia.
Analizując przychody i koszty w województwie wielkopolskim, procesy IB i IC, nale-ży stwierdzić, że ich dynamiki są bardzo bliskie, gdyż ich n = 0,05aw, a różnią się tylko stałymi wn. Przychody w podmiotach gospodarczych wielkopolski rosną tylko z nie-znacznie wyższą dynamiką wzrostu niż koszty ich pozyskania.
Zupełnie inna jest sytuacja w województwie podkarpackim, gdzie przychody, proces IIB, rosły z dynamiką n = 0,018aw. Natomiast koszty ich pozyskania, proces IIC z dyna-miką n = 0,13aw, czyli narastały szybciej. Taka sytuacja jest niewłaściwa i świadczy o zmniejszeniu efektywności gospodarowania oraz zjawiskach niekorzystnych z punktu widzenia sprawności działania. Porównując procesy przychodów i kosztów ogółem w badanych województwach należy stwierdzić, że z największą dynamiką rosły koszt w województwie podkarpackim, a z najniższą dynamiką przychody z ogółu działalności w podmiotach gospodarczych tego województwa.
Tab. 3.4. Wartości wskaźnika agresywność ekonomiczna
A ˆ M ( )
badanych procesów (oznaczo-nych symbolami) w województwach wielkopolskim i podkarpackim w kwartałach 2009 i 2010 r.Kwartały T
Symbole procesów
IA IB IC ID IIA IIB IIC IID
0 0,1572 0,0417 0,0510 0,420 0,163 0,0172 0,1170 0,7962 0,25 0,1411 0,0413 0,0405 0,269 0,147 0,0139 0,0978 0,4583 0,5 0,1232 0,0345 0,0340 0,190 0,133 0,0117 0,0840 0,3218 0,75 0,1169 0,0296 0,0293 0,157 0,122 0,0101 0,0736 0,2479 1 0,1077 0,0259 0,0257 0,129 0,113 0,0089 0,0654 0,2016 1,25 0,0998 0,0231 0,0229 0,110 0,105 0,00793 0,0590 0,1699 1,5 0,0930 0,0208 0,0207 0,096 0,098 0,00716 0,0537 0,1469
Pk % 59 50 41 23 60 42 46 18
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych zawartych w tabeli 3.1. i 3.2. oraz z wykorzysta-niem równań 5 i 12.
Spadek dynamiki w wartościach wyników finansowych netto w obu województwach potwierdzają rzędy n i krzywe typu dw. Jak wynika z porównania gasnąca dynamika wzrostu wyniku finansowego w województwie podkarpackim była wyższa od również gasnącej dynamiki w województwie wielkopolskim. Potwierdzają to rzędy n = 0,37dw na Podkarpaciu wyższe od n = 0,23dw w Wielkopolsce. Taka sytuacja jest niekorzystna.
Dzięki zastosowaniu wskaźników dynamiki kinetycznej takie porównanie i ocena jest możliwa.
W Tabeli 3.4. zaprezentowano wartości wskaźnika agresywność ekonomiczna poli-czone dla poszczególnych procesów i wartości kwartalnych. Charakterystyczne jest to, że te wskaźniki we wszystkich procesach maleją w czasie z różnym nasileniem. Najmniej, bo do poziomu 60% i 59%, nastąpiły spadki tego wskaźnika w procesach o symbolach IIA nakłady inwestycyjne w województwie podkarpackim i IA nakłady inwestycyjne w wo-jewództwie wielkopolskim. Największe spadki wskaźników wystąpiły w procesie IID wskaźniki finansowe netto w województwie podkarpackim – do 18% i procesie ID
Wykorzystanie metody analizy dynamiki kinetycznej… 139
wskaźniki finansowe netto w województwie wielkopolskim – do poziomu 23%. Spadek wartości wskaźników agresywności ekonomicznej świadczy o trudnościach rynkowych i niekorzystnej koniunkturze dla podmiotów gospodarczych w badanym okresie. Jednak analiza spadków tych wskaźników pokazuje, że lepiej w tej sytuacji radzą sobie podmioty gospodarcze działające w województwie wielkopolskim.
Wartości wskaźnika czasu podejmowania decyzji, poza dwoma procesami generowa-nia wyniku finansowego netto w obu województwach – procesy ID i IID, skracały się.
Najszybciej skracały się czasy w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych w województwie wielkopolskim (IA) do 75% i w inwestycjach w województwie podkarpackim (IIA) do 83%. Jest to ciekawe, ponieważ dynamika wzrostu procesu IIA jest wyższa niż procesu IA. Można to zjawisko tłumaczyć diametralnie różnymi poziomami nakładów w tych województwach.
Tab. 3.5. Wartości wskaźnika czasu podejmowania wiążących decyzji L(M) badanych procesów (oznaczonych symbolami) w województwach wielkopolskim i podkarpackim w kwarta-łach 2009 i 2010 r.
Kwartał Symbole procesów
t IA IB IC ID IIA IIB IIC IID
0 2,0*10-4 5,09*10-6 5,43*10-6 3,29*10-5 5,91*10-4 2,14*10-5 2,34*10-5 3,64*10-4
0,25 1,8*10-4 5,03*10-6 5,37*10-6 9,32*10-5 5,69*10-4 2,13*10-5 2,28*10-5 4,22*10-4
0,5 1,68*10-4 4,98*10-6 5,32*10-6 9,07*10-5 5,49*10-4 2,12*10-5 2,23*10-5 4,64*10-4
0,75 1,65*10-4 4,94*10-6 5,28*10-6 1,03*10-4 5,32*10-4 2,12*10-5 2,18*10-5 4,91*10-4
1 1,58*10-4 4,91*10-6 5,24*10-6 1,07*10-4 5,16*10-4 2,11*10-5 2,14*10-5 5,27*10-4
1,25 1,54*10-4 4,86*10-6 5,21*10-6 1,10*10-4 5,03*10-4 2,11*10-5 2,12*10-5 5,52*10-4
1,5 1,50*10-4 4,85*10-6 5,18*10-6 1,13*10-4 4,90*10-4 2,10*10-5 2,09*10-5 5,74*10-4 Pk
% 75 95 95 302 83 98 89 158
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych zawartych w tabeli 3.1. i 3.2. oraz z wykorzysta-niem równia 6.
Czasy podejmowania decyzji w województwie wielkopolskim, dotyczące generowania przychodów i kosztów ich pozyskania – procesy IB i IC skracały się nieznacznie do 95%.
Świadczy to o stagnacji w objętych badaniem podmiotach gospodarczych. Okres analizy to rok 2009 i pierwsze półrocze roku 2010, co oznacza, że nie widać oznak ożywienia koniunkturalnego. Natomiast w województwie podkarpackim czasy podejmowania decy-zji w obrębie generowania przychodów ze sprzedaży IIB skróciły się do 98%, a w kosz-tach ich pozyskania, proces IIC, skróciły się do 89%. Świadczy to o rosnących proble-mach w pozyskiwaniu przychodów. Również należy stwierdzić, że sytuacja w podmiotach gospodarczych jest gorsza w województwie podkarpackim niż w województwie wielko-polskim. Potwierdzają to wydłużające się czasy podejmowania decyzji w procesach ID i IID generowanie wyników finansowych netto. W województwie wielkopolskim ten czas wydłużył się do 302% a w województwie podkarpackim do 158%.
140 B. Sieńko
Tab. 3.6. Wartości wskaźnika popularność bądź atrakcyjność
F ˆ ( P )[ P
2⋅ l
−2]
badanych proce-sów (oznaczonych symbolami) w województwach wielkopolskim i podkarpackim w kwartałach 2009 i 2010 r.Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych zawartych w tabeli 3.1. I 3.2. oraz z wykorzysta-niem równania 7.
Siły oddziaływania rynkowego są bardzo zróżnicowane wyrażone w wskaźnikach atrakcyjności F(M) są zależne od wartości Mt i od rzędów n. Najwyższy przyrost atrak-cyjności do 136% występuje w procesie IA, czyli obrazuje to wzrost zainteresowania ponoszeniem nakładów inwestycyjnych w województwie wielkopolskim. Charaktery-styczne jest, że atrakcyjność w generowaniu przychodów i ponoszeniu kosztów ich pozy-skania rośnie w obydwu badanych województwach. Jednak poziom tych wskaźników jest zasadniczo różny. W województwie wielkopolskim siły rynkowe sprzyjają generowaniu przychodów – wzrost F(M) do 114%, a w województwie podkarpackim szybciej przyra-stają koszty – F(M) rośnie do 112%. Można stąd wnioskować, że oferta rynkowa pod-miotów działających w województwie podkarpackim jest mniej konkurencyjna i przynosi przyrosty F(M) jedynie do wysokości 102%.
Wysokość wskaźników F(M) i ich zmiany w obrębie generowania wyniku finansowe-go netto, czyli zysku, świadczą o utrzymującej się stagnacji rynkowej i gospodarczej w obu województwach. Jednak spadek tego wskaźnika do poziomu 29% w województwie wielkopolskim można interpretować jako nasilanie się trudności rynkowych i pogarszanie efektywności prowadzonej działalności. Natomiast spadek tego wskaźnika w wojewódz-twie podkarpackim do poziomu 74% świadczy również o silnym oddziaływaniu sytuacji na rynku na efektywność gospodarowania, ale pokazuje, że w tym województwie nadal można jeszcze rozwijać się wykorzystując ekstensywne czynniki.
4. ZAKOŃCZENIE
Waga i znaczenie analiz regionalnych do oceny sytuacji i podejmowania trafnych de-cyzji planistycznych jest ogromna. Należy ciągle poszukiwać nowych metod i narzędzi analitycznych, które będą odpowiadały zmieniającym się warunkom rozwoju regionalne-go i dostarczały informacji lepiej dostosowanych do oczekiwań decydentów. Tradycyjne indeksy jednopodstawowe o stałej bazie zwane wskaźnikami dynamiki okazały się nie-przydatne do ustalania i porównywania dynamiki procesów. Zaproponowana metoda oceny dynamiki sprawdziła się zarówno do opisania procesów za pomocą wzorów, a także obliczone wskaźniki pozwoliły na dokładniejsza analizę wyników. Otrzymane
Kwartały t
Symbole procesów
IA IB IC ID IIA IIB IIC IID
0 1241 9022 9205 6974 457 842 5544 1016
0,25 1460 9936 9389 2466 475 845 5695 876
0,5 1535 10030 9396 2329 491 848 5826 706
0,75 1563 10110 9470 2230 507 850 5942 742
1 1607 10183 9535 2152 523 852 6047 702
1,25 1650 10243 9598 2088 537 855 6142 1670
1,5 1680 10299 9646 2035 551 856 6230 644
Pk % 136 114 105 29 121 102 112 74
Wykorzystanie metody analizy dynamiki kinetycznej… 141
w wyniku obliczeń wielkości i parametry, szczególnie parametr n znakomicie sprawdziły się w ustaleniu i porównywaniu dynamiki procesów. Informacje dostarczone przez wskaźniki: agresywności ekonomicznej, czasu podejmowanie wiążących decyzji i atrakcyjności produktu czy działania, pozwoliły ustalić i sprecyzować kierunki zacho-dzących zmian.
Zastosowanie metody analizy kinetycznej procesów ekonomicznych w wymiarze re-gionalnym do porównania zachodzących zmian w województwie wielkopolskim i pod-karpackim w okresie 2009 i 2010 roku potwierdziło przydatność zaproponowanych roz-wiązań. Metoda i wskaźniki z bardzo wysoką dokładnością opisały poddane analizie pro-cesy. Otrzymane wyniki pozwoliły na wyciagnięcie wniosków, dotyczących sytuacji w regionach i siły oddziaływania zachodzących zmian gospodarczych w wymiarze glo-balnym i krajowym. Jednak zastosowane modele opisowe należy traktować jako przybli-żenia o wysokiej wiarygodności w przyjętym przedziale czasu.
W zastosowanej metodzie podstawowe znacznie mają rzędy n odzwierciedlające śred-ni wskaźśred-nik mechaśred-nizmu i drogi oraz dynamiki procesu. Jego zaletą jest fakt, że od-zwierciedla on wszystkie wpływy, jakie oddziaływały na badany proces.
Przebadano tylko wybrane procesy gospodarcze w województwach wielkopolskim i podkarpackim. Czas analizy to sześć kwartałów – rok 2009 i pierwsze półrocze 2010.
Jako bazę wyjściowa porównań przyjęto wyniki na koniec roku 2008. Jest to okres kryzy-su finansowo-gospodarczego na świecie i oczekiwanych w tym czasie, szczególnie przez podmioty gospodarcze symptomów ożywienia koniunktury.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że sytuacja podmiotów gospodarczych w bada-nych województwach jest trudna. Dynamika wzrostu nakładów inwestycyjnych nie prze-kłada się na równie dynamiczny przyrost przychodów z całokształtu działalności. Pogar-szają się natomiast parametry związane sprawnością i efektywnością, bo przyrost kosztów pozyskania przychodów rośnie szybciej w województwie podkarpackim niż generowania przychodów, a w obydwu województwach gasnąca dynamika wyniku finansowego netto uzasadnia ten wniosek.
LITERATURA
[1] Sieńko B, Bochniarz Zb., Globalization, Clustering and Innovations. Some Regional Aspects, [w:] Przedsiębiorstwo wobec wyzwań rynkowych, pod red. A. Hermana i K. Poznańskiej, Oficy-na Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2008, s. 191–218.
[2] Sieńko B., Ocena sprawności zarządzania w Grupie Kapitałowej Zelmer SA w latach 2007–
2008, [w:] Podkarpackie przedsiębiorstwa w okresie integracji Polski z Unią Europejską, pod red. K. Kaszuby, Małopolski Instytut Gospodarczy, Rzeszów 2010, s. 257–278.
[3] Sieńko E. B., Strategia i taktyka w zarządzaniu środkami na rozwój podmiotów gospodarczych województwa podkarpackiego w latach 1999–2005, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rze-szowskiej, Rzeszów 2008.
ŹRÓDŁA INTERNETOWE
[1] Finanse, podmioty gospodarcze, http://www.stat.gov.pl/poznan/38
[2] Przychody, koszty i wyniki finansowe według wybranych sekcji, http://www.stat.gov.pl/rzesz/69
142 B. Sieńko
THE APPLICATION OF METHOD OF KINETIC DYNAMICS ANALYSIS