Nauczanie w klasie VI
3. JEDNOSTKA METODYCZNA NAUCZANIA EKSPERYMENTALNEGO W KLASIE VI I JEJ KOMPONENTY
3.1. Faza I
Podobnie jak w klasie V, w klasie VI na opracowanie jednego pa
ragrafu podręcznika przeznaczano zazwyczaj trzy jednostki lekcyjne.
Zasada ta dotyczyła organizacji procesu dydaktycznego, związanego z drugą i trzecią fazą nauczania w klasie VI.
W fazie pierwszej (obejmującej pierwsze cztery tygodnie nauki) głównym celem nauczania była regeneracja nawyków artykulacyjnych i intonacyjnych.
Na realizację jednego paragrafu zbioru ćwiczeń fonetycznych przeznaczano 1-2 godzin lekcyjnych.
Komponenty typowej lekcji, przeprowadzonej w oparciu o pierwszą część zbioru, poświęconą utrwaleniu prawidłowej artykulacji, przed
stawiają się następująco:
1. Repetycyjne ćwiczenia artykulacyjne (ok. 3 min.)
2. Repetycyjne ćwiczenia w czytaniu - sprawdzenie ustnej pracy domowej (ok. 6 min.)
3. Kontrola pisemnej pracy domowej (ok. 7 min.)
4. Prezentacja aktualnie utrwalanej reguły artykulacyjnej (ok.
5 min.)
5. Ćwiczenia artykulacyjne; ćwiczenia w czytaniu (ok. 10 min.) 6. Ćwiczenia translacyjne oraz ćwiczenia w pisaniu (ok. 10 min.)
7. Ćwiczenia w czytaniu pisma odręcznego (ok. 3 min.) 8. Objaśnienie zadania domowego (ok. 1 min.)
Kolejność przedstawionych wyżej komponentów niekiedy ulegała zmianie, np. kontrola pisemnej pracy domowej bezpośrednio
poprze-dzała ćwiczenia w pisaniu, zmiany nie dotyczyły natomiast ilości i rodzaju komponentów.
Repetycyjne ćwiczenia artykulacyjne polegały na indywidualnym i chóralnym odczytywaniu przez uczniów wyrazów lub zdań wchodzących w skład ćwiczeń opracowanych na poprzednich lekcjach. Za wykonanie tych ćwiczeń nie stawiano uczniom ocen.
Kontrola pisemnej pracy domowej odbywała się w taki sposób, że wskazany przez nauczyciela uczeń ponownie wykonywał zlecone do domu zadanie, pisząc j e na tablicy. Nauczyciel w tym czasie kontrolował zadanie domowe w zeszycie ucznia. W zapisanych na tablicy wyrazach uczeń oznaczał akcenty i głośno odczytywał każde zdanie. Otrzymywał on ocenę łączną za odpowiedź przy tablicy i za wykonanie zadania w zeszycie. Jeden uczeń pisał na tablicy 2 lub 3 przykłady wchodzące w skład ćwiczenia, kolejne zdania zapisywał inny uczeń. Pozostali uczniowie konfrontowali zapis na tablicy z zapisem w zeszytach.
Przypomnijmy, że taka forma kontroli pisemnego zadania domowego była stosowana również w toku eksperymentalnego nauczania w klasie V. Opisany w y ż e j sposób sprawdzenia pisemnej części zadania domowe
go obowiązywał przez cały rok nauki w klasie VI, gwarantował bowiem dokonanie korekty wykonanego w domu ćwiczenia przez pozostałych uczniów, zwłaszcza że na tym etapie nauczania byli oni wdrożeni do samokontroli.
Prezentacja reguły artykułacyjnej odbywała się przy aktywnym udziale uczniów. Zamieszczone w zbiorze ćwiczeń przykłady, ilustru
jące daną regułę, były najpierw odczytywane przez nauczyciela, a następnie powtarzane indywidualnie i chóralnie przez uczniów.
Również podczas wykonywania ćwiczeń artykulacyjnych podanie przez nauczyciela wzorca wymowy poprzedzało czytanie uczniów. Ćwi
czenia artykulacyjne polegały na odczytywaniu wyrazów, zdań lub krótkich tekstów ciągłych. Podczas pierwszego odczytywania wyrazów,
191
opatrzonych transkrypcją fonetyczną, pozwalano uczniom korzystać z niej. Odczytując powtórnie ćwiczenie, uczniowie winni byli zasła
niać zakładką lub kartką papieru znaki transkrypcji fonetycznej.
Każde ćwiczenie odczytywano kilkakrotnie indywidualnie i chóralnie.
W czasie realizacji ćwiczeń artykulacyjnych baczono, by uczniowie rozciągali sylabę akcentowaną i przestrzegali zasad redukcji samo
głosek nieakcentowanych. Każda nieprawidłowość była natychmiast sygnalizowana przez nauczyciela, zaś dokonanie poprawy popełnionego błędu zlecano uczniom. Korekcja nie ograniczała się do podania właściwego brzmienia danego wyrazu, ale polegała także na przyto
czeniu odpowiedniej reguły.
Ponieważ zbiór ćwiczeń fonetycznych nie zawiera ćwiczeń w pisa
niu, do kształtowania t e j sprawności służyły ćwiczenia translacyj-ne. Zdania do przetłumaczenia na język rosyjski układał nauczyciel, korzystając z materiału leksykalnego, zamieszczonego w zbiorze.
Przetłumaczone przez uczniów zdanie zapisywano na tablicy, oznacza
no akcenty, uzasadniano pisownię poszczególnych wyrazów (przytacza
jąc odpowiednie reguły ortograficzne), a następnie odczytywano to zdanie indywidualnie i chóralnie z poprawną artykulacją.
Podczas ćwiczeń w pisaniu zwracano również uwagę na kaligrafię.
Obok translacyjnych ćwiczeń w pisaniu stosowano dyktanda. Zda
nia do dyktowania wybierano z ćwiczeń artykulacyjnych. Nauczyciel dwukrotnie odczytywał każde zdanie. Podczas pierwszego odczytywania uczniowie słuchali, koncentrując uwagę na treści. Po drugim odczy
tywaniu, które odbywało się w nieco zwolnionym tempie, jeden z w y znaczonych uczniów zapisywał zdanie na tablicy. Dalszy przebieg ćwiczeń w pisaniu był analogiczny do opisanego w y ż e j .
Ponieważ ćwiczenia w pisaniu, zgodnie z założeniami metody r e -produktywnos-kreątywnej, są równocześnie ćwiczeniami w czytaniu
pisma odręcznego, głośne odczytywanie przez uczniów dokonanego na tablicy oraz w zeszytach zapisu stanowiło stały element lekcji.
Zadanie domowe obejmowało zarówno część ustną, jak i pisemną.
Ustne zadanie polegało na powtórnym wykonaniu ćwiczeń artykulacyj-nych, wykonywanych na lekcji. Pisemna część zadania domowego rów
nież była oparta na ćwiczeniach artykulacyjnych. Najczęściej pole
cano uczniom przepisać kaligraficznie zdania wchodzące w skład wskazanego przez nauczyciela ćwiczenia artykulacyjnego, podkreślić zawarte w nich ortogramy oraz przygotować czytanie tych zdań, napi
sanych odręcznie.
Mając na uwadze walory komunikacyjne ćwiczeń translacyjnych, wykorzystywano j e także jako formę pisemnego zadania domowego. Ucz
niowie winni byli dokonać tłumaczenia na język rosyjski kilku zdań podanych przez nauczyciela.
Budowa lekcji, opartej na drugiej części zbioru ćwiczeń fone
tycznych, była bardzo zbliżona do opisanej wyżej. Oto typowe kompo
nenty lekcji, poświęconej regeneracji nawyków intonacyjnych:
1. Kontrola pisemnej pracy domowej, połączona z ćwiczeniami w pisaniu oraz ćwiczeniami w czytaniu pisma odręcznego (ok. 5 min.)
2. Repetycyjne ćwiczenia intonacyjne - sprawdzenie ustnej pracy domowej (ok. 8 min.)
3. Prezentacja utrwalanej konstrukcji intonacyjnej (ok. 3 min.) 4. Ćwiczenia intonacyjne (ok. 10 min.)
5. Korekcyjne ćwiczenia artykulacyjne (ok. 3 min.)
6. Ćwiczenia translacyjne oraz ćwiczenia w pisaniu (ok. 10 min.)
7. Utrwalające ćwiczenia intonacyjne (ok. 5 min.) 8. Objaśnienie zadania domowego (ok. 1 min.)
193
Formy pracy na lekcji w ramach komponentów 1, 2, 5, 6 i 8 były analogiczne do form stosowanych na lekcjach poświęconych utrwalaniu nawyków prawidłowej wymowy.
Prezentacja konstrukcji intonacyjnej polegała na przytoczeniu reguły wyjaśniającej j e j istotę i funkcję semantyczną oraz zademon
strowaniu schematu przebiegu linii melodycznej t e j konstrukcji wraz z demonstracją j e j brzmienia. Prezentacja przez nauczyciela kon
strukcji intonacyjnej przebiegała przy aktywnym udziale uczniów.
Bezpośrednio po prezentacji następowała indywidualna i chóralna imitacja wzorca intonacyjnego.
Ćwiczenia intonacyjne, podobnie jak na II etapie nauczania w klasie V, polegały na indywidualnym i chóralnym odczytywaniu przez uczniów serii zdań opatrzonych cyfrowymi oznaczeniami konstrukcji intonacyjnych.
Niekiedy ćwiczenia intonacyjne poprzedzano semantyzacją leksy
ki, zazwyczaj jednak pomijano ten element, ponieważ większość ć w i czeń intonacyjnych zawierała słownictwo, znane uczniom z klasy piątej i utrwalone w drodze reprodukcji ustnej,
Wykonywane w końcowej części lekcji utrwalające ćwiczenia into
nacyjne stanowiły rekapitulację zrealizowanego na danej lekcji ma
teriału. W czasie wykonywania tych ćwiczeń dominowało indywidualne czytanie uczniów bądź. reprodukcja ustna tekstów. Za poprawne wyko
nanie tych ćwiczeń nagradzano uczniów wysokimi ocenami, motywując ich w ten sposób do dalszej pracy.
3.2. Faza 2
W drugiej i trzeciej fazie nauczania eksperymentalnego w klasie VI posługiwano się obowiązującym podręcznikiem P. Oziębły. Kon
strukcja i zawartość tego podręcznika umożliwiały wykorzystanie go do nauczania metodą reproduktywno-kreatywną.
Druga f a z a nauczania eksperymentalnego w klasie VI obejmowała miesiące październik - styczeń (od zakończenia kursu powtórkowego wymowy i intonacji do końca I semestru).
Jednostce metodycznej w t e j fazie nauczania eksperymentalnego odpowiadały w zasadzie trzy godziny lekcyjne. Komponenty jednostki metodycznej były analogiczne do komponentów występujących w kursie zasadniczym w klasie V, ich układ był jednak bardziej zróżnicowany.
Dotyczyło to zwłaszcza ćwiczeń quasi-produktywnych, które zazwyczaj występowały nie tylko na trzeciej lekcji cyklu, ale również na lek
cji pierwszej. Wynikało to ze struktury podręcznika P. Oziębły, w którym na wstępie każdego paragrafu znajduje się mikrodialog. Od
czytanie mikrodialogu przez nauczyciela i uczniów stanowiło bodziec dla konstruowania dialogów quasi-produktywnych, angażujących środki językowe przyswojone przez uczniów w klasie V.
Układ komponentów jednostki metodycznej prześledzimy na podsta
wie wybranych paragrafów podręcznika dla klasy VI.
Oto komponenty lekcji 1, poświęconej realizacji § 3 tego pod
ręcznika.
§ 3. Lekcja 1
T r e ś ć l e k c j i : ćwiczenia w czytaniu mikrodialogu i tekstu ciągłego "Пожар"; ćwiczenia quasi-produk-tywne na podstawie mikrodialogu; ćwiczenia
oisaniu.
Komponenty lekcji:
1. Wstępne repetycyjne ćwiczenia w mówieniu (ok. Z m i n j 2. Sprawdzenie ustnego zadania domowego (ok. 6 min.) 3. Kontrola pisemnej pracy domowej (ok. 6 min.)
195
4. Prezentacja modelu zdaniowego ехать (на чём?) oraz semanty-zacja leksyki zawartej w dialogu (ok. 1 min.)
5. Wzorcowe odczytanie przez nauczyciela mikrodialogu ze strony 16 (ok. 1 min.)
6. Ćwiczenia w czytaniu mikrodialogu (ok. 5 min.)
7. Ćwiczenia w mówieniu na podstawie pytań związanych z treścią mikrodialogu (ok. 2 min.)
8. Ćwiczenia w pisaniu (ok. 5 min.)
9. Ćwiczenia w mówieniu quasi-produktywnym na podstawie mikro
dialogu (ok. 5 min.)
10. Semantyzacja leksyki związanej z treścią czytanki " П о ж а р "
(ok. 2 min.)
11. Wzorcowe odczytanie przez nauczyciela czytanki (ok. 1 min.) 12. Ćwiczenia w czytaniu na podstawie czytanki (ok. 8 min.) 13. Objaśnienie zadania domowego (ok. 1 min.)
Ad. 1. W toku nauczania eksperymentalnego w klasie VI wstępne repetycyjne ćwiczenia w mówieniu (podobnie jak to miało miejsce na III etapie nauczania w klasie V) stanowiły nieodłączny komponent każdej lekcji i służyły utrwalaniu uprzednio przerabianego materia
łu językowego. Najczęściej były to krótkie ćwiczenia translacyjne, przy czym zdania przeznaczone do tłumaczenia nie stanowiły wiernego powtórzenia zdań zawartych w podręczniku, lecz ich modyfikacje.
Na omawianej lekcji polecono uczniom przetłumaczyć następujące zdania:
Uczniowie spieszą się do szkoły.
Nina jedzie do szkoły razem z mamą.
Mama Niny jest nauczycielką.
Tatuś Niny pracuje jako inżynier.
Wowa nie chodzi do szkoły, on chodzi do przedszkola.
Jego siostra uczy się w szóstej klasie.
Przytoczone w y ż e j ćwiczenie translacyjne wymagało zastosowania materiału językowego, wprowadzonego w poprzednim roku nauki. Tłuma
czenie tych zdań stanowiło przygotowanie do ćwiczeń quasi-produk-tywnych, realizowanych w dalszej fazie lekcji.
Ad. 2. Ustne zadanie domowe zakładało przygotowanie quasi-pro
duktywnej wypowiedzi monologowej na temat letnich wakacji. Oceniano poprawność artykulacyjną, intonacyjną i gramatyczną, a także ilość środków leksykalnych, wykorzystanych w wypowiedzi przez ucznia.
Oceny dokonywano po zaprezentowaniu wypowiedzi przez kilku uczniów.
Przy współudziale całego zespołu klasowego ustalano, która z wypo
wiedzi była najlepsza i stawiano oceny. Angażowanie uczniów do uczestnictwa w ocenie odpowiedzi kolegów sprzyjało koncentracji ich
ч
uwagi.
Ad. 3. Kontrola pisemnej pracy domowej przebiegała zgodnie z zasadami, przyjętymi na III etapie nauczania w klasie V, a więc stanowiła równocześnie ćwiczenia w pisaniu i ćwiczenia w czytaniu pisma odręcznego.
Ad. 4. Prezentacja modelu ехать (на чём?) miała charakter po-wtórzeniowy. Model ten zawarty jest w paragrafie 24 podręcznika eksperymentalnego dla klasy V. Nauczyciel polecił uczniom przetłumaczyć na język rosyjski zdanie: "Ania jedzie do szkoły autobusem", a następnie przy współudziale klasy dokonał na tablicy następującego zapisu:
автобусе трамвае
метро
т р о л л е й б у с е ехать на
197
Semantyzacja leksyki ograniczała się do podania polskich odpo
wiedników leksemów: велосипед oraz двадцать, восемнадцать. Znacze
nia, wyrazu восемнадцать uczniowie domyślili sie z łatwością, pomimo iż na tym etapie nauczania obowiązywała ich znajomość liczebników głównych od 1 do 12.
Ad. 5. Wzorcowe odczytanie mikrodialogu przez nauczyciela odby
wało się przy otwartych podręcznikach i zostało poprzedzone polece
niem: "Откройте учебники на 16-й странице. Слушайте внимательно и с л е д и т е за т е к с т о м . Потом вы б у д е т е отвечать".
Zasada otwartych podręczników, zapewniająca sprzężenie zwrotne między grafią a fonią oraz formułowanie przez nauczyciela poleceń skierowanych do uczniów, stale towarzyszyły prezentacji nowego tek
stu, a także prezentacji materiału gramatycznego i ortograficznego.
Ad. 6. Ćwiczenia w czytaniu poprzedzono wykonaniem krótkiego ćwiczenia artykulacyjnego, związanego z wymową wyrazów: в е л о с и п е д , восемнадцать, двадцать. Ćwiczenia w czytaniu mikrodialogu odbywały się z podziałem na role. Ze względu na fakt, iż dialog ten zawierał leksemy, znane uczniom z klasy V i nie stanowił dla nich trudności, zrezygnowano z czytania po jednym zdaniu w ślad za nauczycielem.
Przeznaczenie 5 minut na realizację tego komponentu całkowicie w y -starczało dla kilkakrotnego odczytania mikrodialogu przez kilka par uczniów.
Ad. 7. Ćwiczenia w mówieniu zrealizowano na podstawie ćwiczeń 1 i 2 ze strony 16. Są ohe treściowo powiązane z mikrodialogiem i w y magają udzielenia kilku krótkich odpowiedzi z użyciem modelu ехать (на чем?). Pytania zawarte w ćwiczeniu 2, zostały uzupełnione przez nauczyciela dodatkowym pytaniem: "На чём ездят русские ученики, а на чём п о л ь с к и е ? " dla podkreślenia realiów rosyjskich (metro, trolejbus). Wskazywanie i kontrastowanie realiów życia codziennego