ZAŁOŻENIE METODYCZNE KURSU ZASADNICZEGO

Głównym celem III etapu nauczania metodą reproduktywno-kreatyw­

ną było kształtowanie sprawności mówienia. Zgodnie z założeniami tej metody, rozwijanie sprawności mówienia odbywa się w oparciu o reprodukcję tekstów ciągłych i dialogowych, którą poprzedzają ć w i ­ czenia w głośnym czytaniu. Podobnie jak na poprzednich etapach, wzorcowe odczytanie przez nauczyciela tekstu, które odbywa się przy otwartych podręcznikach, stanowi element poprzedzający ćwiczenia w czytaniu i mówieniu. Wielokrotne głośne odczytywanie tekstu przez uczniów pozytywnie oddziałuje na utrwalenie nawyków artykulacyjnych i intonacyjnych oraz stanowi podstawę kształtowania umiejętności mówienia reproduktywnego.

Ćwiczeń reproduktywnych nie należy utożsamiać z recytacją tek­

stu z pamięci. Twórca metody reproduktywno-kreatywnej reprodukcję dosłowną określa jako "mówienie z pamięci ze zrozumieniem"^. R e ­ produkcja polega na przekazaniu treści tekstu z zastosowaniem uży­

tych w nim środków językowych oraz z zachowaniem poznanych przez uczniów na dwóch poprzednich etapach zasad artykulacyjnych i into­

nacyjnych. Prawidłowe użycie przez ucznia konstrukcji intonacyjnych świadczy o rozumieniu sensu wypowiadanych zdań. Przestrzeganie z a ­ sad poprawnej artykulacji sprzyja wyrobieniu nawyków w zakresie akcentuacji. Stosowanie ćwiczeń reproduktywnych stwarza podstawy dla kompleksowego utrwalenia nawyków artykulacyjnych,

akcentuacyj-nych i intonacyjakcentuacyj-nych ukształtowaakcentuacyj-nych na I i II etapie nauczania.

J. Hanzel stwierdza, że pominięcie tego etapu spowodowałoby utratę owych nawyków¹^. Ponadto reprodukcję tekstów należy uznać za formę ćwiczeń językowych, umożliwiających uczniom czynne opanowanie mate­

riału leksykalnego i morfosyntaktycznego.

Twórca metody reproduktywno-kreatywnej zakładał pierwotnie, że rozwijanie sprawności mówienia w klasie V powinno odbywać się w drodze dosłownej lub niemal dosłownej reprodukcji tekstu. Sądził on, że dopiero w klasie VII i VIII uczniowie mogą podejmować próby mówienia produktywnego.

Autorka niniejszej pracy, wychodząc z założenia, że stosowanie reprodukcji tekstu jako podstawowej formy ćwiczeń w mówieniu nie powinno wykluczać stopniowego wdrażania uczniów klasy piątej do mówienia produktywnego, zastosowała na III etapie - obok ćwiczeń reproduktywnych - także ćwiczenia o charakterze quasi-produktywnym.

Począwszy od pierwszych lekcji kursu zasadniczego przygotowywano uczniów do mówienia quasi-produktywnego, które polega na tworzeniu nowego tekstu poprzez kombinatoryczne zestawianie elementów tekstów wcześniej opanowanych w drodze reprodukcji bądź na zasadzie wprowa­

dzenia do reprodukowanego tekstu realiów własnych. Stopniowo przy­

swajając sobie nowe środki językowe, uczniowie mają możliwość sy­

stematycznego wzbogacania coraz obszerniejszymi mikrokomunikatami swoich wypowiedzi quasi-produktywnych. Dostarczenie uczniom możli­

wości samodzielnego wypowiadania się w języku rosyjskim posiada wa­

lory motywacyjne, umożliwia bowiem realizowanie ich potrzeb komuni­

kacyjnych, bardzo wyraźnie zarysowujących się już w początkowych etapach nauczania. Stwarzanie sytuacji dydaktycznych, wymagających konstruowania wypowiedzi quasi-produktywnych z użyciem poznanych środków językowych, daje uczniom subiektywne poczucie, że ich wypo­

wiedzi są samodzielne. Fakt, że wykonywanie zadań

quasi-produktyw-6 9

nych polega na kombinatorycznym zestawianiu zdań lub fragmentów zdań, przyswojonych wcześniej w drodze wielokrotnego powtarzania podczas ćwiczeń reproduktywnych, sprzyja wysokiej poprawności a r t y -kulacyjnej, intonacyjnej, akcentuacyjnej, leksykalnej i gramatycz­

nej konstruowanych przez uczniów wypowiedzi, co z kolei daje im p o ­ czucie sukcesu.

W celu usprawnienia rozwijania nawyków mownych na III etapie nauczania zastosowano zasadę wyodrębniania w procesie dydaktycznym cykli lekcji, składających się z trzech godzin lekcyjnych, z któ­

rych pierwsza poświęcona jest głównie kształtowaniu sprawności głośnego czytania, druga - sprawności mówienia reproduktywnego, zaś trzecia - sprawności mówienia quasi-produktywnego. Po zrealizowaniu trzygodzinnego cyklu koncepcja, stanowiąca podstawę niniejszej r o z ­ prawy, zakłada ustawiczne powracanie do przerobionego materiału językowego w drodze wykonywania repetycyjnych ćwiczeń reproduktyw­

nych oraz quasi-produktywnych. Wielokrotne powracanie do opracowa­

nych tekstów stanowi podstawowy warunek uzyskania dobrych efektów dydaktycznych.

Obok rozwijania sprawności głośnego czytania oraz mówienia r e ­ produktywnego i quasi-produktywnego, w kursie zasadniczym przebiega kształtowanie pozostałych sprawności językowych, o czym będzie mowa niżej, w podrozdziałach 2. 3. i 4.

Na III etapie nauczania w klasie V, równolegle do pracy z tek­

stem, metoda reproduktywno-kreatywna zakłada świadome opanowywanie przez uczniów elementarnej wiedzy językowej, która stanowi podstawę dla kształtowania ich kompetencji językowej. Począwszy od p i e r w ­ szych lekcji kursu zasadniczego rozpoczyna się nauczanie gramatyki.

W myśl założeń metody reproduktywno-kreatywnej, naczelną zasadą nauczania gramatyki jest "ścisły związek ćwiczeń gramatycznych i stanowiących ich podbudowę elementarnej informacji lingwistycznej

z opracowywanym tekstem" . Zgodnie z drugą zasadą "materiał grama­

tyczny prezentowany uczniom nie może ograniczać się wyłącznie do struktur syntaktycznych. Musi on obejmować również określone reguły gramatyczne oraz - wobec faktu, że język rosyjski jest językiem

18

fleksyjnym - paradygmatykę" . Na III etapie praktyczne nauczanie gramatyki zakłada świadome opanowywanie przez uczniów paradygmatów odmiany czasowników i rzeczowników, przy czym materiał gramatyczny jest wprowadzany i utrwalany w oparciu o tekst.

W nauczaniu gramatyki w kursie zasadniczym wykorzystano także 19

koncepcję transferencji gramatycznej , która zakłada kontrastywne zestawianie zjawisk językowych, przy czym punktem wyjścia jest z j a ­ wisko gramatyczne języka ojczystego. Wytworzenie się właściwych skojarzeń semantyczno-gramatycznych w relacji: język ojczysty -»

język obcy, sprzyja redukcji ewntualnych błędów interferencyjnych oraz ułatwia świadome opanowywanie systemu gramatycznego języka ob­

cego. Dlatego też wśród wielu form ćwiczeń gramatycznych, wykonywa­

nych na III etapie, za najważniejsze należy uznać ćwiczenia trans-lacyjne (ustne tłumaczenie zdań z języka polskiego na język rosyj­

ski), bowiem umożliwiają one uczniom konfrontowanie polskich i r o ­ syjskich zjawisk gramatycznych, a co za tym idzie, przeciwdziałają interferencji.

Na III etapie praca nad prawidłowym akcentem nie ogranicza się jedynie (jak to miało miejsce na I i II etapie) do ćwiczeń w arty­

kulacji samogłosek akcentowanych i nieakcentowanych, uświadamiania roli przycisku wyrazowego oraz na "osłuchiwaniu się" z prawidłowym akcentem w drodze wielokrotnego odczytywania wyrazów i zdań, wcho­

dzących w skład ćwiczeń artykulacyjnych i intonacyjnych. Kształ­

towaniu i utrwalaniu nawyków akcentuacyjnych sprzyjają ćwiczenia w czytaniu oraz wielokrotna reprodukcja tekstów, które dominują na tym etapie nauczania, niemniej jednak kurs zasadniczy przewiduje

także pracę nad świadomą poprawnością akcentuacyjną. Równolegle z paradygmatami fleksyjnymi odmiany czasowników wprowadza się para­

dygmat akcentuacyjny czasowników z ruchomym akcentem. Ta elementar­

na wiedza w zakresie akcentuacji umożliwia eliminowanie ewentual­

nych błędów (na zasadzie świadomej autokorekcji), szczególnie pod­

czas wykonywania ćwiczeń quasi-produktywnych.

W kursie zasadniczym zakłada się kontynuację nauczania ortogra­

fii. Materiał ortograficzny jest skorelowany z wprowadzanym mate­

riałem gramatycznym. Formy wykonywanych ćwiczeń w czytaniu i pisa­

niu sprzyjają opanowaniu zasad ortografii, rosyjskiej na zasadzie sprzężenia zwrotnego między grafią a fonią.

Podobnie jak na dwu poprzednich etapach, również na III etapie nauczania nie kierowano się zasadą minimalizmu leksykalnego. Czynne opanowywanie leksyki, wykraczającej poza minimum leksykalne, p r z e -widzane dla klasy V, odbywa się niejako samorzutnie, w drodze w i e ­ lokrotnej reprodukcji tekstów, a następnie ćwiczeń quasi-produk­

tywnych. Ćwiczenia te stanowią równocześnie, obok ćwiczeń transla-cyjnych, jedną z form egzekwowania leksyki.

Koniecznym warunkiem uzyskania dobrych wników w kursie zasadni­

czym jest powtarzalność materiału językowego (o której była . mowa wyżej) oraz wielofunkcyjność ćwiczeń. Ćwiczenia w głośnym czytaniu oraz ćwiczenia w mówieniu reproduktywnym są równocześnie ćwiczenia­

mi utrwalającymi umiejętności artykulacyjne i umiejętność stosowa­

nia konstrukcji intonacyjnych, a także stanowią podbudowę dla ć w i ­ czeń w mówieniu quasi-produktywnym. Ćwiczenia w pisaniu są równo­

cześnie ćwiczeniami w czytaniu pisma odręcznego, a także ćwiczenia­

mi artykulacyjnymi i intonacyjnymi. Ćwiczenia gramatyczne, dzięki ścisłemu powiązaniu z tekstem, dają możliwość utrwalania wcześniej poznanej leksyki. Ćwiczenia te, wykonywane ustnie, stwarzają r ó w ­ nież okazję do kształtowania poprawności artykulacyjnej i

intona-cyjnej, zaś wykonywane pisemnie, a następnie odczytywane, dają możliwość kształtowania poprawności ortograficznej, artykulacyjnej i intonacyjnej, a także stanowią podbudowę dla ćwiczeń quasi-pro-duktywnych. Ćwiczenia quasi-produktywne mają za zadanie kształto­

wanie kompetencji komunikacyjnej w oparciu o osiągniętą przez ucz­

niów kompetencję językową w zakresie użycia form leksykalnych, gra­

matycznych oraz przestrzegania form fonetycznych języka rosyjskie­

go.

2. MATERIAL NAUCZANIA I PRZEBIEG PROCESU DYDAKTYCZNEGO