Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości

Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna (KSSEMP) została powołana do Ŝycia 1 października 1997 roku, w celu zlikwidowania bezrobocia strukturalnego, które osiągnęło poziom 30% wśród aktywnych zawodowo. Spowodowane ono było upadkiem zakładów, głównie włókienniczych. KSSEMP ma wielkość 338,70 ha, co daje jej 13. miejsce wśród 14 stref w kraju. Na KSSEMP składa się łącznie 14 podstref, które zlokalizowane są na obszarze województwa dolnośląskiego i wielkopolskiego. W 2007 roku Kamiennogórska SSE zwiększyła obszar z 240,72 ha do 338,70 ha. Na tle pozostałych stref nie było to duŜe rozszerzenie. Do końca 2007 roku inwestorzy zagospodarowali 166,96 ha, czyli 49,29% powierzchni strefy, co nie jest wynikiem oszałamiającym w relacji do wartości średniej dla wszystkich SSE w kraju wynoszącej 68%.

Charakter i znaczenie specjalnych stref ekonomicznych w województwie dolnośląskim 187

Na koniec 2007 roku w KSSEMP pracowały 5 033 osoby, z których jednak tylko pewna część dotyczy miasta Kamienna Góra. ChociaŜby największy podmiot niemiecka spółka wydawniczo-poligraficzna BDN zlokalizowana jest w Nowogrodźcu, a kolejna duŜa inwestycja Takata Petri – w Krzeszowie. W KSSEMP dominuje kapitał niemiecki (70%) przed włoskim i japońskim (po 10%).

Inwestorzy reprezentują branŜę metalową, tekstylną, produkcję wyrobów dekoracyjnych oraz podzespołów do samochodów. Do końca 2007 roku zainwestowano tu prawie 12 mln zł.

W samej Kamiennej Górze strefa obejmuje obszar poprzemysłowy zlokalizowany blisko linii kolejowej. Do największych podmiotów, jak i zarazem największych pracodawców naleŜą: Bo-Wa-De – producent mebli oraz Sopp – producent wyrobów pasmanteryjnych i dekoracyjnych (fot. 2 a i b).

Sopp powstał w 2000 roku jako inwestycja niemiecka silnie powiązana z podmiotami zagranicznymi z sektora artykułów spoŜywczych, wytwarzającymi na potrzeby rynku niemieckiego przede wszystkim, ale takŜe francuskiego, hiszpańskiego, szwajcarskiego i amerykańskiego. Obie inwestycje zatrudniają po ponad 500 pracowników i przewidywany jest dalszy wzrost liczby zatrudnionych.

Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez B. Namyślak w 2008 roku, jedynie dwa zakłady eksportowały w całości wytwarzane produkty. Były to wspomniany wcześniej Sopp oraz Autocom, wytwórca elementów do produkcji samochodów, który prowadzi eksport do Francji, Chin, USA i Japonii. Pozostałe ankietowane podmioty eksportowały mniejszą część produkcji, np. Azzaro (włókiennictwo) i Metaline (stolarstwo, metaloplastyka) po 80%

(Namyślak 2008, w druku).

Pod względem liczby pracujących sytuacja była bardziej zróŜnicowana. Przykładowo, Autocom zatrudniał 53 osoby, Azzaro – 56, Effect-System (włókiennictwo) – 75. Metaline i Kalibra (opakowania z tworzyw sztucznych) zatrudniały mniej, bo około 30 pracowników. Na tym tle wymienione wcześniej Sopp i Bo-Wa-De to zdecydowanie najbardziej istotne podmioty w kamiennogórskiej podstrefie. Z danych uzyskanych w podmiotach wynikało, Ŝe większość pracowników to mieszkańcy Kamiennej Góry, np. 50 na 56 osób. ChociaŜ są teŜ wyjątki, np. 12 z 33 osób (Metaline).

Opinie mieszkańców na temat specjalnej strefy ekonomicznej w Kamiennej Górze nie były zbyt dobre. Spora część respondentów uznała, Ŝe firmy w KSSEMP cechuje duŜa rotacja pracowników a zatem praca, jaką moŜna tam uzyskać jest jedynie pracą tymczasową i w dodatku źle opłacaną. Poza tym, przewaŜa wyobraŜenie o niewielkiej wielkości podmiotów w strefie, choć z przytoczonych powyŜej danych dotyczących zatrudnienia, wydaje się, Ŝe nie jest to do końca zgodne z prawdą.

Niektórzy z ankietowanych uznawali, Ŝe duŜe zakłady zlokalizowano w innych podstrefach, a nie w Kamiennej Górze, co istotnie częściowo pokrywa się z rzeczywistością. Pojawiały się równieŜ opinie na temat struktury zatrudnionych, z których wynikało, Ŝe w zakładach w KSSEMP pracują równieŜ mieszkańcy innych miejscowości, nie tylko Kamiennej Góry. W tym przypadku dla pełnego obrazu naleŜy dodać, Ŝe z kolei mieszkańcy Kamiennej Góry pracują w zakładach zlokalizowanych w innych podstrefach KSSEMP.

Pomimo niezbyt dobrych opinii mieszkańców na temat specjalnej strefy ekonomicznej w Kamiennej Górze, wydaje się Ŝe przyszłość tej strefy przedstawia się interesująco. Pewne niezadowolenie mieszkańców wynika być moŜe z rozczarowania brakiem duŜym inwestycji, jak w Katowickiej czy Wałbrzyskiej SSE, ale zgodnie z załoŜeniem, KSSEMP powstała tylko dla małych i średnich przedsiębiorstw. Trudno jednoznacznie ocenić wpływ KSSEMP na likwidację bezrobocia w mieście i gminie⁷. Na podstawie przytoczonych wyŜej argumentów moŜna jedynie sformułować wniosek, Ŝe wpływ ten nie jest tak duŜy, jak oczekiwano.

7 Podobne trudności napotykamy równieŜ w innych specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce, np.

w podstrefie Jelcz-Laskowice naleŜącej do Wałbrzyskiej SSE (Bagińska, Namyślak 2008).

Jan Łoboda, Beata Namyślak 188

Fot. 2. Wybrane inwestycje w podstrefie Kamienna Góra.

2a. Sopp (Niemcy) – producent wyrobów pasmanteryjnych i dekoracyjnych.

2b. Bo-Wa-De (Polska) – producent mebli (jeden z obiektów).

Autor: Chylińska, Namyślak 2009.

O tym, jak zwiększyło się znaczenie SSE w Polsce na przestrzeni ostatnich lat moŜe świadczyć porównanie zaprezentowanych wcześniej danych z badaniami przeprowadzonymi przez B. Namyślak w 2002 roku. Wówczas SSE zlokalizowane były na obszarze 12, a nie 16 województw.

Osiągnięcia poszczególnych stref w zakresie wartości zgromadzonego obcego kapitału były, tak jak i teraz są, bardzo zróŜnicowane. Jednak pod koniec 2002 roku najwięcej kapitału zagranicznego zgromadziły, w kolejności: Katowicka SSE 3,87 mld zł., czyli ponad trzykrotnie więcej niŜ następne w kolejności strefy: Mielecka i Legnicka, które posiadały po około 1,2 mld zł. Dystans, w zakresie efektów funkcjonowania kapitału zagranicznego, oddzielający te strefy od następnych w kolejności

Charakter i znaczenie specjalnych stref ekonomicznych w województwie dolnośląskim 189

był wyraźny⁸. Łącznie wymienione trzy strefy zgromadziły wówczas 77,4% obcego kapitału. Oprócz tego, Ŝe wartości poniesionych nakładów inwestycyjnych zwiększyły się kilkukrotnie, zmieniła się aktualnie równieŜ grupa liderów. Katowicka SSE dalej znajduje się na pierwszym miejscu, osiągając najlepsze wyniki. Jednak następne w kolejności są aktualnie strefy wałbrzyska i daleko za nią tarnobrzeska, zaś dynamika napływu kapitału do legnickiej i mieleckiej strefy uległa zahamowaniu.

W 2002 roku jednym z najwaŜniejszych problemów SSE w Polsce była słabość infrastruktury.

Dodatkowo, nakłady na infrastrukturę w poszczególnych strefach były bardzo zróŜnicowane. Nie jest więc dziwne, Ŝe najwięcej zainwestowano właśnie w tych strefach, które przeznaczyły wówczas najwięcej środków na rozwój infrastruktury (Przygodzki 2002). Aktualnie, gdy wyposaŜenie SSE w infrastrukturę, głównie podstawową, uległo wzbogaceniu, czynnik ten w części stracił na znaczeniu.

Ponadto z tabeli 3. wynika, Ŝe analizowane trzy strefy były mniej rozproszone. Składały się z 3-6 podstref, zlokalizowanych tylko na obszarze województwa dolnośląskiego.

Jednak moŜna znaleźć cechy, które nie uległy większej zmianie, jak chociaŜby rodzaje prowadzonej działalności. W dalszym ciągu bowiem w Wałbrzyskiej i Legnickiej SSE dominuje produkcja podzespołów samochodowych. Kamiennogórską SSE z kolei nadal cechują róŜne branŜe bez jednej wiodącej, w tym m.in. produkcja mebli, ceramiki, wyrobów pasmanteryjnych.

Ponadto, strefy, które zgromadziły najwięcej kapitału, powstały w starych regionach przemysłowych, na obszarach o duŜej ilości podmiotów gospodarczych (moŜliwość przejęcia, kooperacji). Ta prawidłowość występuje nadal.

Tabela 3. Inwestycje zagraniczne zrealizowane i planowane w dolnośląskich SSE na koniec 2002 roku.

Źródło: Namyślak 2004.

Celem głównym badania z 2002 roku było uzyskanie odpowiedzi na pytania: w jakim stopniu specjalne strefy ekonomiczne przyczyniają się do wzrostu konkurencyjności regionów i czy specjalne strefy ekonomiczne nie stały się – wbrew załoŜeniom – kolejnym czynnikiem stymulującym napływ kapitału do województw juŜ zasobnych w obcy kapitał? Dokonano zatem podziału nagromadzonego w strefach kapitału na części przynaleŜne do podstref, reprezentujących poszczególne województwa.

Następnie zsumowano wartość kapitału i liczbę pracujących w specjalnych strefach ekonomicznych w obrębie kaŜdego z województw. Otrzymane wyniki prezentuje rycina 6.

Uzyskany obraz był jednoznaczny i bardzo zbliŜony do aktualnej sytuacji. Zdecydowanie największą wartość inwestycji zagranicznych w SSE posiadały województwa śląskie, dolnośląskie

Jan Łoboda, Beata Namyślak 190

i w dalszej kolejności podkarpackie, które zgromadziły 86,6% badanego kapitału. JuŜ wówczas zaprezentowane plany inwestycyjne pozwalały wysnuć hipotezę, Ŝe układ ten będzie się dalej krystalizował. Relatywnie wysokie wartości zadeklarowanych planów dotyczyły właśnie tych stref, które znajdowały się w obrębie wymienionych województw. To dowodzi równieŜ, Ŝe SSE jako instrument mający dąŜyć do wyrównywania poziomu rozwoju regionalnego, nie do końca spełnił swoją rolę. Zarówno rozmieszczenie stref, jak i efektywność ich działania, przyczyniły się do wzrostu dysproporcji intereregionalnych, a nie ich niwelowania. Podobna prawidłowość pozostała aktualna do dzisiaj (m.in. Krzemiński 2008, Namyślak 2004).

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 Warmińsko-mazurskie

Rycina 6. Wartość inwestycji zagranicznych w specjalnych strefach ekonomicznych według województw w 2002 roku (mln zł.).

Źródło: Namyślak 2003.

5. Podsumowanie

W końcu 2007 roku w dolnośląskich SSE znalazło zatrudnienie 42 tys. osób, co stanowiło prawie 24% wszystkich pracujących w podmiotach gospodarczych zlokalizowanych na obszarze tych stref w kraju. Stanowi to pozytywny efekt oddziaływania na rynek pracy, szczególnie na terenach objętych wysokim bezrobociem, jak np. w Kamiennogórskiej SSE, w której utworzono ponad 5 tys.

miejsc pracy, nie pomijając Wałbrzyskiej SSE, w której powstało 28,6 tys. miejsc zatrudnienia.

Z kolei, nakłady ulokowane w SSE na Dolnym Śląsku od początku procesu inwestycyjnego, osiągnęły wartość 8 998,5 mln zł – co stanowiło 25,4 % nakładów zlokalizowanych we wszystkich SSE w kraju oraz ponad 1/3 całkowitych nakładów inwestycyjnych w regionie.

W dalszym ciągu kontynuowana jest polityka wspierania wysokiej regionalnej efektywności SSE za pomocą zwolnień podatkowych w celu przyciągnięcia nowych projektów inwestycyjnych.

Związana jest z tym takŜe nowa ustawa rządowa o kolejnym zwiększeniu w Polsce powierzchni stref do 20 tys. ha. Łączy się z tym koncepcja dalszego rozwoju tych stref, która zawiera moŜliwość wykorzystania zwiększonego o 8 tys. ha limitu obszaru strefy. Tym samym w opinii polskich władz, SSE uznane zostają, przynajmniej w najbliŜszych latach, za potrzebne i poŜądane, co wobec pozytywnych doświadczeń dolnośląskich SSE trudno kwestionować.

Niemniej jednak, widoczne są równieŜ problemy związane z funkcjonowaniem SSE.

Dotyczą one m.in. przyznawania strefom pomocy publicznej, w postaci zwolnień podatkowych, które stają się coraz większym kosztem społecznym i często przyzwoleniem do stosowania praktyk protekcjonalnych (Łoboda 2009). Na koniec 2006 roku pomoc ta udzielona w SSE wyniosła ogółem 3,2 mld zł. Wiadomo przy tym, iŜ protekcjonizm na małą skalę i w krótkim przedziale czasowym moŜe okazać się korzystnym rozwiązaniem – o czym świadczy sytuacja SSE ukazana m.in. na

Charakter i znaczenie specjalnych stref ekonomicznych w województwie dolnośląskim 191

Dolnym Śląsku, ale jak pokazuje historia gospodarcza, w dłuŜszej perspektywie z reguły hamuje on rozwój regionu.

Warto teŜ wspomnieć, Ŝe zmieniła się koncepcja tworzenia stref. MoŜna wręcz powiedzieć, Ŝe przeszła ona pewną ewolucję. Od formy opisanej wcześniej, wynikającej z ustawy z 1994 roku do sytuacji, jaką mamy obecnie: mianowicie nowe podstrefy lokuje się nie tam, gdzie byłoby to wskazane, ale tam, gdzie zadecyduje inwestor. Szczególnie duzi inwestorzy traktowani są priorytetowo, a negocjacje z nimi są często pilotowane przez organy centralne, a nie lokalne.

Właściwie moŜna uogólnić, Ŝe SSE nie są juŜ narzędziem wspierania rozwoju regionalnego, a jedynie jakąś hybrydą mającą wspierać przedsiębiorczość na wybranych obszarach.

Jakie rozwiązanie w istniejącej sytuacji byłoby najwłaściwsze? Odpowiedź nie jest prosta - wiele sektorów naszej gospodarki tak w skali kraju, jak i na Dolnym Śląsku wymaga w dalszym ciągu przekształceń, które niekoniecznie muszą opierać się na zasadach protekcjonistycznych i dominacji obcego kapitału. Właściwsze wydaje się lepsze wykorzystanie własnego potencjału i moŜliwości, stanowiących najlepszą inwestycję w naszą przyszłość w róŜnych skalach: od krajowej, poprzez regionalną, do lokalnej włącznie.

Literatura

Bagińska J., Namyślak B., 2008, Przemiany społeczno-ekonomiczne i przestrzenne gminy Jelcz-Laskowice (w:) Współczesne problemy rozwoju ośrodków lokalnych, Heffner K., (red.), Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice, s. 191-204.

Brezdeń P., Spallek W., 2008, Specjalne strefy ekonomiczne w przestrzeni gospodarczej województwa dolnośląskiego, Prace Komisji Geografii Przemysłu PTG, nr 80, Warszawa-Kraków, s. 217-229.

Domański B., Gwosdz K., 2005, Dziesięć lat doświadczeń pierwszej polskiej strefy ekonomicznej Mielec 1995-2005. Prace Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Drozdowska J., 2007, Specjalne strefy ekonomiczne w polskiej przestrzeni gospodarczej. Praca licencjacka wykonana w Zakładzie Geografii Społecznej i Ekonomicznej Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, (maszynopis), Wrocław.

Godlewski K., Dominiczak G., 1998, Ulgi inwestycyjne i specjalne stref ekonomiczne, Warszawa.

Hajduga P., 2008, Przemiany demograficzne zachodzące na obszarze funkcjonowania Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest-Park” – wybrane aspekty (w:) Współczesne problemy polityki ekonomicznej, Korenik S., Przybyła Z., (red.), Jelenia Góra, s. 138-146.

Informacja o realizacji ustawy o Specjalnych Strefach Ekonomicznych, 2008, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa.

Kaźmierski A., 2002, Ulgi inwestycyjne i specjalne strefy ekonomiczne. C. H. Beck, Warszawa.

Kryńska E. (red.), 2000, Polskie specjalne strefy ekonomiczne – zamierzenia i efekty. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

Krzemiński P., 2008, Specjalne strefy ekonomiczne jako instrument polityki regionalnej – załoŜenia a rzeczywistość (w:) Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych.

Europa bez granic – nowe wyzwania, Ilnicki D., Janc K., red., Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 287-294.

Listwan D., 2007, Wpływ Legnickiej Strefy Ekonomicznej na aktywizację społeczno-gospodarczą podregionu legnickiego ze szczególnym uwzględnieniem podstrefy średzkiej. Zakład Zagospodarowania Przestrzennego Uniwersytetu Wrocławskiego, (maszynopis), Wrocław.

Łoboda J., 2009, Czy specjalne strefy ekonomiczne są potrzebne? Akademia Pomorska, Słupsk, s. 451-461.

Namyślak B., 2003, Znaczenie specjalnych stref ekonomicznych jako czynnika stymulującego napływ kapitału zagranicznego w regionie (w:) Geograficzne aspekty globalizacji i integracji europejskiej, Słodczyk J., Śmigielska B., (red.), Uniwersytet Opolski, Opole, s. 273-280.

Jan Łoboda, Beata Namyślak 192

Namyślak B., 2004, Kapitał zagraniczny w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce (w:) Przemiany struktur przemysłowych. Prace Komisji Geografii Przemysłu, Zioło Z., Makieła Z., (red.), Warszawa – Kraków, 7, s. 25-31.

Namyślak B, 2008, Szanse i bariery rozwoju małych miast na przykładzie Kamiennej Góry. Akademia Ekonomiczna w Katowicach, (w druku), Katowice.

Przygodzki Z., 2002, Efektywność specjalnych stref ekonomicznych (na przykładzie Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej) (w:) Przedsiębiorczość i innowacyjność jako czynniki rozwoju regionalnego i lokalnego, Kosiedowski W. (red.), Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Włocławek, s. 379-395.

Stryjakiewicz T., 1999, Adaptacja przestrzenna przemysłu w Polsce w warunkach transformacji, Wydawnictwo Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.

Szydłowska-Martini E., 2001, Funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce i na świecie, Przegląd Politologiczny, 3/4, s. 33-42.

Summary

The first part of the article presents the history of creating of Special Economic Zones in selected countries in brief, including differences in conceptual and functional aspects. Next, SEZ in Poland were characterised in terms of conditions for creating of the zones, legal aspects, and regional, economic problems which were to be solved by SEZ. Moreover, the analysis presents the place of dolnośląskie’s zones among the rest of SEZ in Poland according to different factors: area, the number of work places, the level of development, the value of investments. The last part of the article includes a description of zones in the dolnośląskie voivodship, tha it Wałbrzych, Legnica, and Kamienna Góra SEZ.

DOLNY ŚLĄSK. STUDIA REGIONALNE

Wojciech Maleszka

STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU GOSPODARCZEGO