SITUATION AND PERSPECTIVES OF ECONOMIC DEVELOPMENT IN THE DOLNOŚLĄSKIE PROVINCE
1. Wstęp
Opracowanie przedstawia aktualny stan wybranych elementów gospodarki województwa dolnośląskiego oraz wskazuje kierunki rozwoju gospodarczego regionu. Szczegółowym badaniem objęto obszar pogranicza polsko-czesko-niemieckiego, delimitowany w niniejszym opracowaniu jako podregion jeleniogórsko-wałbrzyski (jednostka terytorialna poziomu NUTS 3). Podregion jeleniogórsko-wałbrzyski tworzy 15 powiatów (jednostek NUTS 4), w tym 14 powiatów ziemskich:
bolesławiecki, dzierżoniowski, jaworski, jeleniogórski, kamiennogórski, kłodzki, lubański, lwówecki, strzeliński, świdnicki, wałbrzyski, zgorzelecki, złotoryjski, ząbkowicki oraz powiat grodzki Jelenia Góra.
W pierwszej części ukazano ogólną sytuację makroekonomiczną Dolnego Śląska na tle pozostałych regionów Polski. Następnie przeanalizowano czynniki rozwoju regionalnego wpływające na sferę gospodarczą tj. sytuację na rynku pracy w regionie, strukturę pracujących według sektorów gospodarki narodowej, aktywność gospodarczą w województwie dolnośląskim. Zwieńczenie opracowania stanowi wskazanie celów i pól działań strategicznych dla pogranicza polsko-czesko-niemieckiego, których rezultatem powinien być dalszy rozwój gospodarczy obszaru.
2. Sytuacja makroekonomiczna województwa dolnośląskiego na tle regionów Polski Region ekonomiczny (gospodarczy) definiowany jest jako zwarty zespół elementarnych jednostek przestrzennych posiadających pewne wspólne lub uzupełniające się cechy oraz wyraźnie ukształtowany lub kształtujący się układ gospodarczy, pozostający pod wpływem oddziaływania zarówno czynników egzogenicznych, jak również czynników endogenicznych (Domański 2005).
Województwo dolnośląskie tworzy również swoisty region ekonomiczny, który charakteryzuje się określonym poziomem rozwoju gospodarczego. Modelowym miernikiem wykorzystywanym do badania poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego państw i regionów jest wartość Produktu Krajowego Brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca danej jednostki terytorialnej (PKB per capita). Na tle polskich województw Dolny Śląsk wyróżniał się relatywnie wysoką wartością Produktu Krajowego Brutto przypadającego na 1 mieszkańca. W 2005 roku region uzyskał wartość PKB per capita 103,9 (przy założeniu wartości średniej dla Polski równej 100), zajmując 4 miejscu w kraju.
Wyższymi wartościami analizowanego miernika charakteryzowały się jedynie województwa:
mazowieckie (158,4), śląskie (107,9) i wielkopolskie (106,9). W województwie dolnośląskim zaznaczyły się dysparytety w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych podregionów wchodzących w skład Dolnego Śląska, tj.: jeleniogórsko-wałbrzyskiego, legnickiego, wrocławskiego i miasta Wrocław (ryc. 1).
1 Zmieniona wersja artykułu pt. „Stan i perspektywy rozwoju gospodarczego na obszarze Dolnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem pogranicza polsko-czesko-niemieckiego”została zamieszczona w niemieckojęzycznym biuletynie pokonferencyjnym (międzynarodowa konferencja pn. „Zielony Trójkąt Pogranicza, Wrocław, 22.01.2008 r.) wydanym przez Instytut Ekologicznego Rozwoju Przestrzennego w Dreźnie.
Wojciech Maleszka 194
Ryc. 1. Produkt Krajowy Brutto (PKB) na mieszkańca w 2005 r. i zmiana wartości PKB w latach 2000-2005 w podregionach Polski.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
Wysokim poziomem rozwoju gospodarczego charakteryzowały się w 2005 roku podregiony legnicki i miasto Wrocław. Podregion legnicki uzyskał wartość PKB na 1 mieszkańca równą 143,7, co sklasyfikowało go na 5 miejscu w Polsce, natomiast podregion miasto Wrocław zajął 6 miejsce wśród 45 podregionów Polski, osiągając wartość 139,7. Zdecydowanie słabszy poziom rozwoju gospodarczego zaznaczył się w dwóch pozostałych podregionach Dolnego Śląska – podregion jeleniogórsko-wałbrzyski uzyskał wartość PKB na 1 mieszkańca równą 78,9 (27 miejsce), a podregion wrocławski 78,0 (28 miejsce). Analizując zmiany wartości PKB na 1 mieszkańca w latach 2000 i 2005, można zauważyć tendencję wzrostową we wszystkich dolnośląskich podregionach.
Największą dynamikę zmian wartości PKB per capita zanotował podregion legnicki – wartość 151,1 (przy założeniu wartości PKB równej 100 w 2000 roku). Pozostałe dolnośląskie podregiony uzyskały następujące wartości badanego miernika: wrocławski (138,0), jeleniogórsko-wałbrzyski (126,9) i miasto Wrocław (122,3).
3. Rynek pracy i aktywność gospodarcza w województwie dolnośląskim
Województwo dolnośląskie cechowało się silnym zróżnicowaniem przestrzennym czynnika rynku pracy, wyrażonym za pomocą liczby pracujących na 1000 osób w wieku produkcyjnym.
Najwyższe wartości analizowanego miernika odnotowały w 2006 roku: powiat polkowicki (700 pracujących), w którego strukturze gospodarki dominuje górnictwo rud miedzi oraz obszary silnie zurbanizowane – miasto Wrocław (473 pracujących), miasto Legnica (428), miasto Jelenia Góra (413); (ryc. 2).
km PKB na mieszkańca
[Polska = 100]
135 - 300 98 - 135 90 - 98 80 - 90 70 - 80
58 - 70 115 135 150 0 50 100 150 200 250
Zmiana wartości PKB [2000 = 100]
Stan i perspektywy rozwoju gospodarczego w województwie dolnośląskim 195
Ryc. 2. Pracujący na 1000 osób w wieku produkcyjnym w powiatach województwa dolnośląskiego w 2006 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
Najmniejszą liczbą pracujących na 1000 osób w wieku produkcyjnym w 2006 roku cechowały się powiaty położone w obszarze podregionu jeleniogórsko-wałbrzyskiego: dzierżoniowski (248 pracujących), jeleniogórski (250), lubański (266) i złotoryjski (268). Rozkład przestrzenny liczby pracujących przypadających na 1000 osób w wieku produkcyjnym w gminach podregionu jeleniogórsko-wałbrzyskiego przedstawia ryc. 3.
Ryc. 3. Pracujący na 1000 osób w wieku produkcyjnym w gminach podregionu jeleniogórsko-wałbrzyskiego w 2006 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
Pracujący na 1000 osób w wieku produkcyjnym
600 - 625 350 - 600 290 - 350 250 - 290 195 - 250
km 0 10 20 30 40 50
Pracujący na 1000 osób w wieku produkcyjnym
330 - 635 230 - 330 175 - 230 135 - 175 100 - 135
55 - 100 0 10 20 30 40 50km
Wojciech Maleszka 196
W poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego zaznaczyła się specyficzna struktura zatrudnionych w sektorach gospodarki narodowej – rolnictwie, przemyśle i usługach. Do obszarów o profilu rolniczym, w których udział zatrudnionych w sektorze rolnym był wyższy niż 32
% ogółu zatrudnionych w gospodarce narodowej, należały w 2006 roku powiaty: legnicki (38,4 %), górowski (38,3 %), strzeliński (34,9 %) i trzebnicki (32,8 %); (ryc. 4). Wymienione powiaty w większości położone są w pobliżu ośrodków miejskich o znaczeniu regionalnym (Wrocław i Legnica), które stanowią rynki zbytu dla płodów rolnych. Relatywnie wysoki udział zatrudnionych w przemyśle (ponad 46 % ogółu zatrudnionych) uwidocznił się w 2006 roku w powiatach:
polkowickim (65,3 %), zgorzeleckim (48,5 %), oławskim (54,7 %) i średzkim (46,6 %); (ryc. 5).
Ryc. 4. Udział zatrudnionych w rolnictwie w ogóle zatrudnionych w powiatach województwa dolnośląskiego w 2006 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
Ryc. 5. Udział zatrudnionych w przemyśle w ogóle zatrudnionych w powiatach województwa dolnośląskiego w 2006 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
30 - 39 25 - 30 15 - 25 11 - 15
0 - 11 km
Udział pracujących w rolnictwie w ogóle zatrudnionych [%]
0 10 20 30 40 50
48 - 66 40 - 48 35 - 40 30 - 35 20 - 30
Udział pracujących w przemyśle w ogóle zatrudnionych [%]
km 0 10 20 30 40 50
Stan i perspektywy rozwoju gospodarczego w województwie dolnośląskim 197
Do powiatów o najmniejszym udziale zatrudnionych w sektorze przemysłowym (poniżej 25 % ogółu zatrudnionych) należały: górowski (20,8 %), złotoryjski (24,0 %), miasto Wrocław (24,5 %) i powiat strzeliński (25,6 %). Grupę tę stanowią powiaty posiadające odmienny profil gospodarczy.
W przypadku powiatów górowskiego, złotoryjskiego i strzelińskiego silnie rozwinięty jest sektor rolny, natomiast we Wrocławiu znacząca rolę odgrywa sektor usługowy. Udział zatrudnionych w sektorze usługowym stanowi, obok wartości PKB na mieszkańca, miernik poziomu rozwoju gospodarczego. W badaniach dotyczących rozwoju regionalnego często uwidacznia się silna, dodatnia korelacja pomiędzy wartością PKB a zatrudnieniem w usługach. Największy udział zatrudnionych w usługach w 2006 roku cechował powiaty grodzkie województwa dolnośląskiego – Wrocław (74,8 % ogółu zatrudnionych), Jelenią Górę (66,2 %), Legnicę (64,9 %) oraz powiat kłodzki (61,3 %); (ryc. 6).
Ryc. 6. Udział zatrudnionych w usługach w ogóle zatrudnionych w powiatach województwa dolnośląskiego w 2006 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
W przypadku Wrocławia, Jeleniej Góry i Legnicy wysokie wartości miernika wynikają ze specyfiki działalności usługowej, która lokuje się w obszarach zurbanizowanych, natomiast dla powiatu kłodzkiego zaobserwowany stan wynika przede wszystkim z turystycznej funkcji obszaru, w szczególności w zakresie turystyki uzdrowiskowej. Niewielkim zatrudnieniem w sektorze usług odznaczały się w 2006 roku powiaty: polkowicki (26,3 %), średzki (28,4 %), oławski (26,6 5) i legnicki (34,3 %).
Analogicznie do zróżnicowania przestrzennego liczby pracujących przypadających na 1000 mieszkańców kształtuje się zjawisko bezrobocia. Zdecydowanie najwyższy poziom bezrobocia cechuje powiaty podregionu jeleniogórsko-wałbrzyskiego: złotoryjski (157 bezrobotnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym), kłodzki (156), dzierżoniowski (155) i ząbkowicki (152); (ryc. 7 i ryc. 8). Korzystne wartości (najmniejsze bezrobocie) zanotowały powity grodzkie: Wrocław (55 bezrobotnych przypadających na 1000 osób w wieku produkcyjnym), Jelenia Góra (70) oraz powiaty ziemskie: lubiński (57) i wrocławski (58).
60 - 75 50 - 60 44 - 50 37 - 44 25 - 37
Udział pracujących w usługach w ogóle zatrudnionych [%]
km 0 10 20 30 40 50
Wojciech Maleszka 198
Ryc. 7. Bezrobotni zarejestrowani na 1000 osób w wieku produkcyjnym w powiatach województwa dolnośląskiego w 2006 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
Ryc. 8. Bezrobotni zarejestrowani na 1000 osób w wieku produkcyjnym w gminach podregionu jeleniogórsko-wałbrzyskiego w 2006 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS.
Największą aktywność gospodarczą, wyrażoną liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej przypadających na 1000 mieszkańców, odnotowano w 2006 roku w powiatach grodzkich: Wrocławiu (146 zarejestrowanych podmiotów gospodarczych), Jeleniej Górze (136) i Legnicy (120) oraz w powiecie jeleniogórskim (115), natomiast najmniej podmiotów gospodarki
Bezrobotni zarejestrowani na 1000 osób w wieku produkcyjnym
140 - 160 120 - 140 100 - 120 80 - 100
50 - 80 0 10 20 30 40 50km
Bezrobotni zarejestrowani na 1000 osób w wieku produkcyjnym
164 - 203 149 - 164 138 - 149 118 - 138 95 - 118
69 - 95 0 10 20 30 40 50km