Kobieta a œwiadome macierzyñstwo

Za przyczynek do dyskusji na wskazany wy¿ej temat nale¿y uznaæ doœæ mocny wywód dr. Hermana Rubinrauta, zatytu³owany ¯ydzi a œwiadome macierzyñstwo, który ukaza³ siê w 1933 roku w nr. 273. Rubinraut wskaza³,

¿e celem jego i ludzi mu podobnych nie jest bynajmniej zachêta do aborcji, ile wskazanie, i¿ tylko œwiadome macierzyñstwo pozwala kobiecie na pe³n¹ samorealizacjê. Dzieci s¹ jedyn¹ gwarancj¹ przetrwania narodu, lecz musz¹ one otrzymaæ godziwe warunki ¿ycia, wykszta³cenie i œmia³o realizowaæ za-mierzone plany. Tymczasem coraz wiêcej rodzi siê dzieci kalekich, u³omnych, gdy¿ Ÿle od¿ywiona matka nie potrafi daæ dziecku tego, co podstawowe

– zdrowia. Mo¿e wiêc zamiast, jak dowodzi³ Rubinraut, przyjmowaæ los ta-kim, jakim jest, zadbaæ o to, by zwi¹zek pomiêdzy matk¹, rodzin¹ a dziec-kiem by³ silny i nie prowadzi³ do wykolejenia moralnego. Na ten artyku³ odpowiedzia³a Bronis³awa Bergman-Besserowa, która opisa³a dok³adnie dzia³alnoœæ Poradni Œwiadomego Macierzyñstwa. Wskaza³a, ¿e jako jeden z jej za³o¿ycieli dr Rubinraut powinien trzeŸwiej opisywaæ rzeczywistoœæ.

Poradnia mieœci³a siê na ul. Leszno 33 i z za³o¿enia mia³a pomagaæ kobietom z najubo¿szych warstw. Niestety, op³aty za wizyty u lekarzy by³y wysokie i ¿adn¹ miar¹ kobiety pracuj¹ce nie mog³y z nich korzystaæ (NP 1933, nr 294, s. 14).

Kilka dni wczeœniej w dzienniku opublikowano recenzjê ksi¹¿ki dr. Hen-ryka K³uszyñskiego Regulacja urodzeñ. Anonimowy recenzent swoje spo-strze¿enia zatytu³owa³ Piek³o kobiet pod k¹tem spo³ecznym. Popar³ on postu-laty Rubinrauta i K³uszyñskiego, aczkolwiek na ³amach „Naszego Przegl¹du”

z rzadka potem wracano do tego tematu w tak ostry sposób. W 1935 roku w nr. 76 pojawi³a siê recenzja ksi¹¿ki Wilhelma Reicha Wtargniêcie

moralno-œci seksualnej, wydanej w Danii. Wskazano, ¿e dobre wychowanie seksualne mo¿e zbawiæ œwiat, w tym i spo³eczeñstwo ¿ydowskie, od strasznej

demorali-zacji, jak¹ jest prostytucja³¹. Poruszono te¿ problem nieœlubnych dzieci, któ-rych posiadanie równa³o siê izolacji spo³ecznej³².

Poza tymi przyk³adami z rzadka pojawia³y siê artyku³y poruszaj¹ce te trudne zagadnienia w tak bezpoœredni sposób. Mówiono raczej poœrednio, pisz¹c o potrzebie dbania o zdrowie i bezpieczeñstwo dzieci lub przywo³uj¹c tragiczne przyk³ady pozbywania siê ich przez matki. Przyk³adem mo¿e byæ tzw. reporta¿ z ¿ydowskiej ulicy, jaki ukaza³ siê w 1931 roku w nr. 340, zatytu³owany Jak matki pozbywaj¹ siê dzieci. Anonimowy autor opisa³ proce-der, którym para³ siê Pejsach Szopa, pobieraj¹cy od matek pieni¹dze za to,

¿e „u³atwia³” im oddanie dzieci do domu opieki. Kluczowe sta³y siê dwa pytania: dlaczego kobiety tak postêpuj¹ oraz kto jest temu winien? Autor odpowiada na nie wprost: z³y system spo³eczny i brak œwiadomoœci wœród kobiet, choæ te akurat autor usprawiedliwia. Niemaj¹ca pracy matka woli oddaæ swe dziecko do oœrodka, gdy¿ tam ma ono zagwarantowane nie tylko posi³ki, ale te¿ nocleg, opiekê medyczn¹ i szkoln¹. Rodzi to patologiczn¹ sytuacjê, kiedy okazuje siê, ¿e lepiej jest dziecko utraciæ, ni¿ samemu je wychowywaæ. Autor tak koñczy swój wywód: „I có¿ wy na to szanowni opie-kunowie spo³eczni, i có¿ wy na to, panowie »rajcowie« z ul. Grzybowskiej?

Gdzie jesteœcie? Czy wiecie, co siê dzieje w dzielnicy ¿ydowskiej – »ojf der jidiszer gass?«Nie wiecie!”³³.

Artyku³ ten jest jednym z wielu opisuj¹cych tragediê biedoty miejskiej, a zatem mo¿na przypuszczaæ, ¿e proceder ten trwa³ bezustannie. Najbardziej wstrz¹saj¹ce s¹ œwiadectwa mordów dokonanych na dzieciach. Zawsze spoty-ka³y siê one z potêpieniem, lecz by³y przejawem okrutnej natury ludzkiej i zagubienia siê cz³owieka w œwiecie.

Próba podsumowania

W tak krótkim artykule trudno jest przywo³aæ choæby najwa¿niejsze tytu³y publikacji „Naszego Przegl¹du”, które warto przypomnieæ z racji za-wartych w nich idei i pogl¹dów dotycz¹cych kobiet bêd¹cych z jednej strony czytelniczkami, z drugiej zaœ – twórczyniami tej gazety. Œwiadomie pominê³am

31 Sprawy prostytucji czêsto omawiano w „Naszym Przegl¹dzie” jeœli nie wprost, to poprzez artyku³y poruszaj¹ce problem handlu dziewczêtami lub przez opowieœci o tako-wych udrêczonych kobietach, które wyzwoliwszy siê spod okrucieñstwa handlarzy oraz su-tenerów, same opowiada³y o swoim poni¿eniu i tragedii.

32 Na tym tle niebywa³y jest, przedrukowany z prasy amerykañskiej, wywiad z Katrin Pulman, która œwiadomie chcia³a zostaæ samotn¹ matk¹. Niebywa³y, gdy¿ wypowiedzi Pul-man œwiadcz¹ o jej niedojrza³oœci emocjonalnej. Por. Czy kobieta niezamê¿na ma prawo urodziæ dziecko, NP 1930, nr 166, s. 11.

33 Jak matki pozbywaj¹ siê dzieci. Tragedia biedoty wielkomiejskiej, NP 1931, nr 340, s. 8. Na ul. Grzybowskiej znajdowa³ siê Zarz¹d Gminy ¯ydowskiej odpowiedzialny za wszystkie sfery jej funkcjonowania. „Ojf der jidiszer gass” – wyra¿enie z jêz. jidysz – na

¿ydowskiej ulicy, symbol ¿ycia zwyk³ych ludzi.

tu wszelkie aspekty zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ literack¹ i artystyczn¹ ¯ydó-wek, gdy¿ to zagadnienie zas³uguje na odrêbny opis. Jednak warto choæby wymieniæ takie nazwiska jak: Katia Mo³odowska, Eliszewa, Anda Eker, Ire-na Niemirowska – literatki, o których Ire-najwiêcej pisano i których utwory dru-kowano. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje Ester Rachel Kamiñska – matka teatru ¿ydowskiego. Na sta³e publikowa³y na ³amach „Naszego Przegl¹du”:

Miriam Wolman-Sieraczkowa, korespondentka z Palestyny, Celina Meerson-Becker, t³umaczka literatury jidysz i krytyczka literacka. Nazwisk kobiet godnych odnotowania jest wiele. Dziêki otwartoœci mê¿czyzn na sprawy ko-biece oraz pozwoleniu im na samodzieln¹ prezentacjê faktycznie mog³y wp³y-n¹æ na kszta³t dziennika. Z powodu znikomoœci innych, poza samym „Na-szym Przegl¹dem”, dokumentacyjnych Ÿróde³, trudno dziœ oceniæ, jak znaczny by³ to wp³yw. Jednak warto podkreœliæ, i¿ kobiety w tym dzienniku sta³y siê dojrza³ymi partnerkami dyskusji na temat w³asnego statusu poli-tyczno-spo³eczno-kulturalnego. Nie pozwoli³y, by lekcewa¿ono ich potrzeby, choæ oczywiœcie nale¿y pamiêtaæ, i¿ „Nasz Przegl¹d” reprezentowa³ okreœlone

œrodowisko i nie nale¿y poruszanych w nim zagadnieñ traktowaæ jako prze-jawu pogl¹dów dominuj¹cych w ca³ej spo³ecznoœci ¿ydowskiej.

Bibliografia

ród³a

Ankieta o wspó³czesnej kobiecie, „Nasz Przegl¹d” 1923, nr 110.

Appenszlak Jakub, Na posterunku, „Nasz Przegl¹d” 1923, nr 1.

Bedel Maurycy, Z³oœliwoœæ mê¿czyzn wobec kobiet, „Nasz Przegl¹d” 1934, nr 201.

Bedel Maurycy, Kobiety skandynawskie, „Nasz Przegl¹d” 1934, nr 208.

Berkelhammer Wilhelm, Nasz posterunek, „Nowy Dziennik” 1928, nr 189, s. 3.

Bia³e niewolnice w Chinach, „Nasz Przegl¹d” 1934, nr 149.

Borys C. [Cymberg Borys], Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 80, s. 5.

Cymberg Borys, Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 68, s. 7.

Deformacja klatki piersiowej, „Nasz Przegl¹d” 1933, nr 345.

Fogiel Zymunt, Sport dla kobiet, „Nasz Przegl¹d” 1928, nr 257.

G.P., Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 66.

Jak matki pozbywaj¹ siê dzieci. Tragedia biedoty wielkomiejskiej, „Nasz Przegl¹d”

1931, nr 340.

Jak ¿yje i pracuje samodzielna kobieta ¿ydowska? Rozmowa „Naszego Przegl¹du”

z radn¹ Steinow¹, „Nasz Przegl¹d” 1927, nr 34.

Kobiety w dziennikarstwie, „Nasz Przegl¹d” 1936, nr 160, s. 15.

Kobiety za Ko³em Polarnym. Kobiety jako badaczki polarne, kobiety–bohaterki Arkty-ki, o których œwiat nie wie. Kobiety kierowniczki wypraw, „Nasz Przegl¹d” 1934, nr 106.

Konin L.E., Kobieta niewolnica a kobieta wyzwolona, „Nasz Przegl¹d” 1932, nr 300.

L., Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 63, s. 6.

Liwerowa Freda, Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 71, s. 5.

Liwicz L., Odm³adzaj¹cy wp³yw sportu i jego granice, „Nasz Przegl¹d” 1933, nr 317.

£ojotok, jego skutki i leczenie, „Nasz Przegl¹d” 1932, nr 252, s. 12.

Maurois André, W pogoni za idea³em kobiecym, „Nasz Przegl¹d” 1933, nr 317.

Naturalne preparaty kosmetyczne, „Nasz Przegl¹d” 1936, nr 48.

O pudrach, kremach, maseczkach i innych œrodkach upiêkszaj¹cych, „Nasz Przegl¹d”

1933, nr 352.

Odpowiedzi na listy Czytelniczek, „Nasz Przegl¹d” 1936, nr 55.

Pierrot [Jakub Appenszlak], O Ewie i Adamie, o feminizmie i kwiatach, „Ewa” 1928, nr 2, s. 1.

Pulman Katrin, Czy kobieta niezamê¿na ma prawo urodziæ dziecko, „Nasz Przegl¹d”

1930, nr 166.

R.L., Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 75, s. 4.

R.W., Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 66, s. 5.

Rawdin Dawid, Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 69, s. 6.

S.H., [Samuel Hirszhorn], Pod adresem kobiet ¿ydowskich, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 58.

Sitko Maria, Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 89.

Skrzywienia krêgos³upa i ich zwalczanie, „Nasz Przegl¹d” 1933, nr 308.

Szteinowa Rajzla, Kobieta ¿ydowska a spo³eczeñstwo, „Nasz Przegl¹d” 1925, nr 65.

Œrodki domowe. Jak zrobiæ maœæ i krem glicerynowy, „Nasz Przegl¹d” 1934, nr 290.

Twarz – zwierciad³o zdrowia i choroby, „Nasz Przegl¹d” 1934, nr 346.

Vautel Clement, Co mo¿na zabraæ kobietom?, „Nasz Przegl¹d” 1933, nr 352.

Verone Maria, Kobiety w Afryce Wschodniej ofiar¹ bestialskich zwyczajów, „Nasz Przegl¹d” 1935, nr 309.

Zastosowanie mleczek kosmetycznych, „Nasz Przegl¹d” 1938, nr 9.

Opracowania

Antosik-Piela Maria, Feminizm po ¿ydowsku. Tygodnik „Ewa” (1928–1933), „Mi-drasz” 2008, nr 12, s. 48.

Brzoza Czes³aw, Pierwsze lata „Nowego Dziennika”, organu syjonistów krakowskich,

„Rocznik Historii Prasy Polskiej” 1998, nr 1.

Fa³kowski Janusz, Myœl polityczna syjonistycznego „Nowego Dziennika” w pierwszym okresie dzia³alnoœci VII 1918–II 1919, „Prace Naukowe Wy¿szej Szko³y Pedago-gicznej w Czêstochowie. Seria: Filozofia, Socjologia” 1995, nr 4.

Fuks Marian, Nasz Przegl¹d, w: Polski s³ownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Zofia Bobrzymiñska, Rafa³ ¯ebrowski, Warszawa 2003, t. 2, s. 212–213.

Fuks Marian, Prasa ¿ydowska w Warszawie 1823–1939, Warszawa 1979.

Herzl Teodor, Pañstwo ¿ydowskie. Próba nowoczesnego rozwi¹zania kwestii ¿ydow-skiej, przek³. Jacek Surzyn, Kraków 2006.

Landau-Czajka Anna, Polacy to nie oni. Polska i Polacy w polskojêzycznej prasie

¿ydowskiej II Rzeczypospolitej, Warszawa 2015.

Paczkowski Andrzej, Prasa codzienna Warszawy w latach 1918–1939, Warszawa 1983.

Plach Eva, Feminism and Nationalism on the Pages of „Ewa: Tygodnik”, 1928–1933,

“Polin. Studies in Polish Jewry” 2005, s. 241–263.

Prokop-Janiec Eugenia, Pogranicze polsko-¿ydowskie. Topografie i teksty, Kraków 2013.

Prokop-Janiec Eugenia, Miêdzywojenna literatura polsko-¿ydowska jako zjawisko kulturowe i artystyczne, Kraków 1992.

Rogozik Janina Katarzyna, Nasz Przegl¹d, „Zeszyty Prasoznawcze” 1997, nr 1–2.

Rogozik Janina Katarzyna, Nasz Przegl¹d, czyli pomiêdzy „hajmatyzmem” a mechesy-zmem”, „Zeszyty Prasoznawcze” 1997, nr 3–4.

Sikorski Dariusz Konrad, Spór o miêdzywojenn¹ kulturê polsko-¿ydowsk¹. Przypadek Romana Brandstaettera, Gdañska 2011.

Steffen Katrin, „Polska – to tak¿e my!”. Prasa polsko-¿ydowska (1918–1939), w: Stu-dia z dziejów trójjêzycznej prasy ¿ydowskiej na ziemiach polskich (XIX–XX w.), red.

Joanna Nalewajko-Kulikov, wspó³pr. Grzegorz P. B¹biak, Agnieszka J. Cieœliko-wa, Warszawa 2012, s. 129–146.

Steffen Katrin, Für „bewusste Mutterschaft” und eine „physische Erneuerung der Ju-denheit” – die jüdische Frauenzeitschrift Ewa (1928–1933) in Warschau, w: Frauen und Frauenbilder in der europäisch-jüdischen Presse von der Aufklärung bis 1945, red. Eleonore Lappin, Michael Nagel, Bremen 2007, s. 103–122.

Surzyn Jacek, Antysemityzm, emancypacja, syjonizm: narodziny ideologii syjonistycz-nej, Katowice 2014.

Szab³owska-Zaremba Monika, Dziecko – nasz obowi¹zek i radoœæ. O walce o prawa dzieci na ³amach „Naszego Przegl¹du” 1923–1939, w: ¯ydowskie dziecko, red.

Anna Jeziorkowska-Polakowska, Agnieszka Karczewska, Lublin 2013, s. 129–145.

Szab³owska-Zaremba Monika, O polsko-¿ydowskich kontaktach literackich na ³amach

„Naszego Przegl¹du” w latach 1923–1939, w: Naruszenie granic kulturowych.

O kondycji ludzkiej w dwóch przestrzeniach – polskiej i ¿ydowskiej XX wieku, red.

Monika Szab³owska-Zaremba, Beata Walêciuk-Dejneka, Lublin 2013, s. 223–249.

Szab³owska-Zaremba Monika, Polsko-¿ydowskie kontakty kulturalne w krakowskim

„Nowym Dzienniku” 1918–1939, w: Galicia, Bukovina and Other Borderlands in Eastern and Central Europe. Essays on Interethnic Contacts and Multiculturalism, Jews and Slavs, Vol. 23, ed. by Wolf Moskovich, Roman Mnich and Renata Tarasiuk, Jerusalem–Siedlce 2013, s. 354–370.

Szab³owska-Zaremba Monika, Koncepcja „kobiety uœwiadomionej” na ³amach tygo-dnika „Ewa” (1928–1933), w: Ksiêgowanie. Literatura, pieni¹dze, kobiety, red. Inga Iwasiów, Agata Zawiszewska, Szczecin 2014, s. 289–307.

Walicki Jacek, Ruch syjonistyczny w Polsce w latach 1926–1930, £ódŸ 2005.

W³adyka Wies³aw, Prasa Drugiej Rzeczpospolitej, w: Jerzy £ojek, Jerzy Myœliñski, Wies³aw W³adyka, Dzieje prasy polskiej, Warszawa 1988, s. 92–133.

¯abotyñski W³odzimierz, Pañstwo ¿ydowskie, Warszawa 1937.

¯abotyñski W³odzimierz, To, co najwa¿niejsze. Zbiór artyku³ów poœwiêconych sprawie odbudowy Palestyny, Warszawa 1930.

Summary

In the interwar period the Jewish press started to play a very important role. It was written in three languages: Hebrew, Yiddish and Polish. Especially interesting is the press written in Polish as the language is alien to the Jewish culture but simultaneously it allows both non-Jews and assimilated Jews to become acquinted with issues concerning the Jewish society. One of the greatest dailies was the Varsovian „Nasz Przegl¹d” whose editors were well-known Zionists: Jakub Appenszlak, Natan Szwalbeand Saul Wagman. The newspaper included articles concerning women’s affairs, thus creating a model of a new, educated Jewish woman who was aware of her political rights. An important person being an editor of the section is Paulina Appenszlak. The article focuses on the main issues and the ways of description of a modern woman’s existance. It is supplemented by letters from readers because they, altogether with the editors, describe the life of Jewish women in Poland.