Analizowane teksty ukazuj¹ macierzyñstwo Anny jako dowiadczenie naznaczone w pewnym sensie krótkotrwa³oci¹ i wyj¹tkowoci¹. Bohaterka z jednej strony wie, ¿e jej córka bêdzie kim niezwyk³ym, z drugiej ma
wiadomoæ koniecznoci szybkiego z ni¹ rozstania. Zbadane przekazy nie odnotowuj¹ jednak negatywnych reakcji bohaterki, np. przejawów buntu
wrêcz przeciwnie: Anna, wiadoma obietnicy z³o¿onej Bogu, czy to przed zwiastowaniem (jak w przypadku Protoewangelii Jakuba), czy te¿ w jego trak-cie lub po nim (pozosta³e teksty), pragnie j¹ wype³niæ, oddaj¹c Maryjê na s³u¿bê do wi¹tyni. Matka, która z utêsknieniem oczekiwa³a na upragnionego potomka, nie waha siê w momencie po¿egnania. Wspólnie z mê¿em odprowa-dza córkê i rozstaje siê z ni¹, czemu towarzyszy poczucie dumy i satysfakcji.
Mimo ¿e przywo³ywane teksty niewiele miejsca powiêcaj¹ wychowaniu Maryi i roli Anny jako matki, mo¿na w nich odnaleæ wiele interesuj¹cych przes³anek, wskazuj¹cych na wzorcowy charakter macierzyñstwa bohaterki.
Najobszerniej kwestiê tê traktuje anonimowy autor Rozmylania przemy-skiego. Opisuj¹c sposób sprawowania opieki nad Maryj¹, zaznacza: z wiesie-lem karmili to dzieci¹tko w s³u¿bie i w mi³oci Bo¿ej. Nie tako, jako inne panny czyni¹, i¿e szukaj¹ inych obcych mam, ale swe dzieci¹tko swymi pirsiami karmi³a i chowa³a41. Podobnie przedstawiony zostaje ten problem w Protoewangelii Jakubowej, kiedy bohaterka po szeciu miesi¹cach od uro-dzenia córeczki stworzy³a w swoim pokoju pewnego rodzaju wi¹tyniê i nie pozwoli³a, by spo¿ywa³a cokolwiek skalanego czy nieczystego42, za po up³y-wie roku od jej urodzin, podczas uroczystoci, zabra³a j¹ do tej komnaty sypialnej i, karmi¹c, zapiewa³a, wzorowany na starotestamentowych kanty-kach, hymn uwielbienia i radoci43.
Momentem, w którym manifestuje siê wiadoma mi³oæ matczyna boha-terki,jest scena spe³nienia lubu oddania Maryi do wi¹tyni. W Protoewan-gelii zawarty jest nastêpuj¹cy opis tego zdarzenia:
40 Obszernie na ten temat pisze: K. Kiszkowiak, dz. cyt., s. 124125.
41 Rozmylanie , s. 146.
42 Protoewangelia , s. 187.
43 Tam¿e, s. 188.
Up³ywa³y dzieweczce miesi¹ce. Gdy dzieciê osi¹gnê³o wiek dwu lat, rzek³ Jo-achim: Zaprowadmy j¹ do wi¹tyni Pana dla wype³nienia przyrzeczenia [ ].
I rzek³a Anna: Poczekajmy, a¿ bêdzie mia³a trzy lata, by nie szuka³a ojca i matki. I rzek³ Joachim: Poczekajmy. W koñcu dzieciê osi¹gnê³o wiek trzech lat, i rzek³ Joachim: Zawo³ajmy córki Hebrajczyków, które s¹ bez zmazy [ ], by nie zwróci³a siê wstecz i jej serce nie zosta³o uwiêzione daleko od wi¹tyni Pañskiej. I uczyni³y tak, a¿ dosz³y do wi¹tyni [ ]. I przyj¹³ j¹ kap³an [ ].44 W wietle powy¿szej relacji Anna okazuje siê matk¹, która doskonale zna swoj¹ córkê. Wyczuwa porê odpowiedni¹ do rozstania, uwzglêdniaj¹c po-szczególne stadia emocjonalnego rozwoju dziecka. Logika jej argumentacji przekonuje mê¿a i, tak naprawdê, w³anie Anna decyduje o momencie roz-stania siê z Maryj¹. Reprezentuje model matki dokonuj¹cej osobistych wybo-rów ze wzglêdu na duchowe dobro dziecka, rezygnuj¹c z prób osi¹gniêcia osobistych celów.
* * *
Zamykaj¹c z koniecznoci skrótow¹ analizê sposobu prezentacji po-staci wiêtej Anny w wybranych ród³ach apokryficznych, nale¿y stwierdziæ,
¿e mimo nieznacznych ró¿nic w konstrukcji treci przedstawiaj¹ one tak¹ sam¹ wizjê i interpretacjê postaw matki Maryi. Ukazuj¹ j¹ przede wszyst-kim jako osobê wybran¹ przez Boga i sytuuj¹ j¹ w genealogicznym rodowo-dzie Jezusa, czyni¹c to albo za pomoc¹ proroctwa bezporedniego (zwiasto-wanie w wiêkszoci analizowanych narracji), albo za pomoc¹ alegorii (jak ma to miejsce w przypadku opowieci Miko³aja z Wilkowiecka). Poza tym warto zauwa¿yæ, ¿e przekazy staro¿ytne wiêksz¹ wagê przywi¹zuj¹ jedynie do sa-mego przedstawienia postaci Anny i wskazania jej zwi¹zku z Maryj¹, nato-miast polskie teksty prezentuj¹ zwi¹zki prefiguracyjne, buduj¹c d³u¿sze ci¹-gi konkatenacji genealoci¹-gicznych, próbuj¹c dziêki temu ca³ociowo przed-stawiæ historiê tej postaci. Autorzy staropolscy wykazuj¹ siê wiêc wiêksz¹ erudycyjnoci¹ w doborze motywów, dodaj¹c przy tym znaczn¹ liczbê szcze-gó³ów.
Dodatkowo wszystkie analizowane teksty prezentuj¹ bohaterkê zarówno jako dobr¹ ¿onê, jak i oddan¹ matkê, kreuj¹c obraz wzorowej chrzecijanki, z radoci¹ przyjmuj¹cej obowi¹zek wychowania dziecka w konkretnym celu
do udzia³u w zbawczym dziele Chrystusa. Anna wype³nia go z niezwyk³¹ starannoci¹, zachowuj¹c przy tym postawê zalecan¹ przez Koció³. Jest ona wzorem matki wiadomej faktu, ¿e dziecko nie jest jej w³asnoci¹, a jedynie darem, z którego trzeba bêdzie siê kiedy rozliczyæ; niew¹tpliwie stanowi³o to istotny element kszta³tuj¹cy postawy odbiorców zbadanych róde³.
44 Tam¿e, s. 190.
Bibliografia
ród³a
Ewangelia Pseudo-Mateusza, Protoewangelia Jakuba, w: Apokryfy Nowego Testamen-tu. Ewangelie apokryficzne, cz. I, red. Marek Starowieyski, Lublin 1980.
Historyja o wiêtej Annie, ¯ywot w. Anny, Rozmylanie przemyskie, w: Ca³y wiat nie pomieci³by ksi¹g. Staropolskie opowieci i przekazy apokryficzne, wyd. Wojciech R. Rzepka, Wies³aw Wydra, Warszawa 2008.
Opracowania
Adamczyk Maria, Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do koñca XVI wieku, Poznañ 1980.
Kiszkowiak Katarzyna, W¹tki maryjne w apokryfach staropolskich. Wybrane zagad-nienia, Gdañsk 2013.
Kaiser Jr. Walter C., Stary Testament. Pierwsza Ksiêga Samuela, w: ten¿e, Peter H.
Davids, F.F. Bruce, Manfred T. Baruch, Trudne fragmenty Biblii, konsultacja naukowa wydania polskiego Waldemar Chrostowski, Warszawa 2011.
Lurker Manfred, S³ownik obrazów i symboli biblijnych, Poznañ 1989.
£ukaszczyk Mieczys³aw, wiêta Anna: próba udokumentowania kultu w. Anny, Kra-ków 1999.
Po³ubicki W³adys³aw, Kwestia kobieca w spo³ecznej doktrynie judaizmu, chrzecijañ-stwa i islamu, Warszawa 1989.
Opracowania dostêpne w Internecie
Informacje o w. Annie dostêpne na stronie internetowej: http://www.brewiarz.pl/
czytelnia/swieci/07-26a.php3 [dostêp: 19.02.2015].
Spraw. Anna, matka Bogurodzicy, na stronie internetowej: http://www.typo.cer-kiew.pl/index.php?id=swieci&tx_orthal[sw_id]=79&cHash=872d6d285205 d8f9fd51b63d0c62f05b [dostêp: 01.05.2016].
wiêta Anna, na stronie internetowej Góry w. Anny oraz Sanktuarium wiêtej Anny Samotrzeciej, http://www.swanna.pl/sankt_sa.htm [dostêp: 19.02.2015].
Summary
The article consists of the comparative analysis of chosen apocrypha originating from the Modern Era (the Gospel of Pseudo-Matthew and the Protevangelium of James) and the Old Polish times (the Life of Saint Anne Jans from Koszyczek, The History of Saint Anne Miko³ajs of Wilkowieck and some initial fragments from The Przemysl Meditation).
The aim of the analysis is the way of the presentation of Saint Anne (the mother of Virgin Mary) in selected literary texts. In the course of the analysis the story of the heroine, which is created from five cited literary works, is also reminded. Great emphasis is put on the family genealogy of the saint and the prefigured behaviour of its individual family members. The goal of the study is to show that Saint Anne plays mainly a moralistic rolein the apocrypha. She embodiesa model of an ideal wife and mother which is particularly recommended in the old Jewish and old Polish communities. In the article there are also many examples of the behavio-ur of the characters, which are also placed in a historical context and the Bible. What is more, there are some references to hagiographical studies. In the end the conclusions based on the analysis emphasise the role of such presentations for Christian society.
BEATA WALÊCIUK-DEJNEKA
Wydzia³ Humanistyczny, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach