Komplementarność czy substytucyjność

KaŜdy oszczędzający świadomie lub intuicyjnie dąŜy do moŜliwie pełnego zaspokojenia potrzeb, które skłoniły go do oszczędzania. J.M. Keynes wskazał kilka podstawowych motywów oszczędzania, do których zaliczył między innymi chęć zwiększania dobrobytu, przedsiębiorczość, skąpstwo, chęć pozostawienia spadku, przezorność, ostroŜność...²⁰³

Potrzeby skłaniające do oszczędzania moŜna podzielić na trzy podstawowe kategorie, grupujące motywy zaproponowane przez Keynesa:

• chęć utrzymania kapitału na pokrycie przyszłych wydatków,

• spekulowanie kapitałem – wykorzystanie oszczędności do generowania nowych środków,

• zabezpieczenie na przyszłość²⁰⁴.

Substytucyjność ma miejsce wtedy, gdy jeden produkt moŜna zastąpić innym umoŜliwiającym osiągnięcie tego samego celu. Wymienione przez Keynesa podstawowe motywy oszczędzania moŜna przyjąć za punkt wyjścia dla zbudowania kompletnego katalogu kluczowych cech produktów. Zaliczą się do nich:

• kumulacja kapitału,

• wysoka oczekiwana stopa zysku,

• pewność wypłaty określonej kwoty (przewidywalność),

• zabezpieczenie przed niespodziewanymi zdarzeniami,

• efektywność kosztowa,

• transparentność (zrozumiałość),

• prestiŜ (innowacyjność).

Przedstawiony poniŜej wykres ilustruje skalę substytucyjności poszczególnych produktów. Taka mapa moŜe posłuŜyć do zbudowania efektywnego koszyka zgodnego z oczekiwaniami zainteresowanego²⁰⁵.

203

Keynes J.M. „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”, PWN, 1985, por. rozdział 2.1.2.

204

Jakie wnioski moŜna wyciągnąć z zestawienia przedstawionego na wykresie 24?

• formy hybrydowe (lokata lub ubezpieczenie z funduszem są nieefektywne kosztowo,

• prosta lokata bankowa ma czytelne zalety, takie jak zrozumiałość, pewność wypłaty i zapewnienie efektywnego kumulowania kapitału²⁰⁶,

• ubezpieczenia nie powinno się traktować jako inwestycji,

• zarządzanie aktywami ma rozmaite zastosowania,

• prosty fundusz jest wyraźnie lepszy od form złoŜonych, jednak jest mniej efektywny od zarządzania aktywami²⁰⁷.

Wykres 24: Mapa cech produktów pozornie substytucyjnych

Źródło: opracowanie własne²⁰⁸

205

Sformalizowane podejście do budowania efektywnych portfeli inwestycyjnych przedstawił Luenberger D.G. „Teoria inwestycji finansowych”, PWN, Warszawa 2003.

206

Por. Grzegorczyk W. „Strategie marketingowe banków”, PWN, Warszawa 1996.

207 Por. Gawrzyał P. „Wedle stawu grobla, czyli jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz”, Essence, 02.2008.

208

Zestawienie moŜe wywoływać kontrowersje. Do przedstawienia cech wspólnych produktów niezbędne były uogólnienia i uśrednienia eliminujące rozwiązania odbiegające od „standardu”. Oznacza to, Ŝe moŜna znaleźć przykłady rozwiązań w danych kategoriach, których wykresy byłyby róŜne od wykresu zbiorczego.

Z dostępnych rozwiązań moŜna zbudować koszyk zapewniający spełnienie wszystkich kryteriów – zachodzi faktyczna komplementarność, a więc uzupełnienie wzajemnych niedostatków. W efektywnym koszyku oszczędności znaleźć moŜna elementy odpowiadające za zaspokojenie wszystkich kategorii wymienionych powyŜej. Alokacja moŜe być róŜna i zaleŜy od preferencji oszczędzającego. Przyjąć zatem moŜna, Ŝe:

• aby koszyk oszczędności był optymalny, musi być złoŜony z trzech elementów:

o gwarantującego bezpieczeństwo kapitału,

o przynoszącego zysk,

o zabezpieczającego.

• w przypadku wszystkich form oszczędzania da się wyróŜnić dominujący element, decydujący o tym, w zaspokajaniu której z potrzeb dana forma się specjalizuje,

• poszczególne formy oszczędzania konkurują ze sobą tylko w takim zakresie, w jakim

zaspokajają te same potrzeby.

Oznacza to, Ŝe fundusze inwestycyjne, lokaty bankowe, ubezpieczenia i formy pochodne konkurują ze sobą w bardzo ograniczonym zakresie, gdyŜ celują w inne potrzeby klientów. W znacznie większym stopniu uzupełniają się przy optymalizowaniu koszyka oszczędności – są produktami komplementarnymi.

Teoria Markovitza, wspomniana wcześniej w kontekście dywersyfikacji na poziomie poszczególnych instrumentów, znajduje zastosowanie równieŜ przy analizowaniu portfela narzędzi. Jej zastosowanie powoduje, Ŝe zasadne jest umieszczenie w koszyku kilku produktów. Efektem niepoŜądanym rozproszenia kapitału moŜe być zmniejszenie siły negocjacyjnej – ulokowanie znacznych aktywów w jednym produkcie moŜe umoŜliwić wynegocjowanie lepszych warunków finansowych niŜ podzielenie kwoty pozostającej do dyspozycji na kilka części i inwestowanie kaŜdej oddzielnie. Nie moŜna wskazać rozwiązania jednoznacznie lepszego – indywidualne cechy inwestora, wagi, które przykłada do poszczególnych aspektów inwestowania będą przesuwały go między rozwiązaniami skrajnymi: brakiem dywersyfikacji a dywersyfikacją przesadzoną²⁰⁹.

209 Zjawisko dywersyfikacji przesadzonej jest dość powszechne. Inwestor dysponując ograniczoną kwotą, chce „spróbować” róŜnych rozwiązań lub zorganizować wyścig – swoiste zawody między produktami będącymi bardzo bliskimi substytutami. Najczęściej takie podejście odbija się negatywnie na osiąganych wynikach, a dobór silnie skorelowanych rozwiązań nie daje poŜądanego efektu – nie zmniejsza ryzyka.

3.4.Podsumowanie rozdziału

Do skonstruowania rozdziału trzeciego wykorzystany został podział zewnętrznych determinant konkurencyjności przedstawiony przez M. Portera. Rozbicie na warunki czynnikowe, popytowe i wpływ branŜ pokrewnych i wspierających został uszczegółowiony, dzięki czemu moŜliwe stało się spójne i uporządkowane przedstawienie i scharakteryzowanie egzogenicznych determinant konkurencyjności towarzystw funduszy inwestycyjnych.

W ramach warunków czynnikowych wyodrębniono:

• otoczenie prawne, które wpływa na większość aspektów funkcjonowania TFI,

nakładając na przedsiębiorstwa istotne ograniczenia oraz definiując ramy, w których podmioty te mogą się poruszać,

• stan infrastruktury rynkowej, niezwykle istotny dla funkcjonowania i rozwoju poszczególnych TFI i całej branŜy,

• dostęp do wykwalifikowanych pracowników, który w branŜy TFI ma szczególnie duŜe znaczenie dla poszczególnych podmiotów,

• globalizacja, która ma bardzo rozległy wpływ na cały rynek towarzystw funduszy inwestycyjnych.

Wyodrębnienie warunków popytowych umoŜliwiło wskazanie na znaczenie, jakie dla TFI mają klienci. Ich status, poziom wiedzy, oczekiwania, gusty wpływają na wielkość rynku, jednak muszą być uwzględniane równieŜ przez poszczególne towarzystwa funduszy inwestycyjnych. W tej części rozdziału przedstawiono równieŜ zmiany społeczne, które umoŜliwiły wykształcenie się i rozwój branŜy TFI.

Towarzystwa funduszy inwestycyjnych na wielu płaszczyznach pozostają pod wpływem branŜ pokrewnych i wspierających. Rozwój bankowości i ubezpieczeń umoŜliwił pojawienie się TFI. Teraz podmioty z tych branŜ są istotnymi partnerami dla towarzystw funduszy inwestycyjnych zarówno jako kanały dystrybucji, oferenci łączonych produktów (nie zawsze lokata i fundusz muszą ze sobą konkurować), czy pośrednicy w kontaktach z klientami. Dynamiczny rozwój branŜy TFI sprzyja z kolei pojawianiu się nowych branŜ wspierających.

Rozdział 4

Endogeniczne determinanty konkurencyjności TFI

Prezentowany w rozprawie podział na egzo- i endogeniczne determinanty konkurencyjności TFI jest jednym z moŜliwych sposobów klasyfikowania czynników, które wpływają na zdolność podmiotów do radzenia sobie w otoczeniu rynkowym. Prostota i potwierdzona obserwacjami adekwatność takiego podziału przemawia za jego zastosowaniem. UmoŜliwia on czytelne wyodrębnienie elementów wpływających na TFI z zewnątrz (scharakteryzowanych w poprzednim rozdziale) oraz tych, które mogą być kształtowane przez poszczególne podmioty.

Największy wpływ na sukces bądź poraŜkę w zakresie dowolnej działalności ma w znakomitej większości przypadków podmiot tę działalność wykonujący. To stwierdzenie z powodzeniem znajduje zastosowanie w przypadku towarzystw funduszy inwestycyjnych. Choć czynniki opisane w rozdziale trzecim wyznaczają granice działalności, to, jak będzie ona prowadzona, zaleŜy od danego TFI. Kluczowego znaczenia nabiera zidentyfikowanie dostępnych narzędzi tak, aby wykorzystać je w optymalny sposób. Rozdział czwarty przybliŜa endogeniczne determinanty konkurencyjności – te elementy, które TFI mogą kształtować niemal dowolnie.

Kolejność charakteryzowania czynników stanowi uzupełnienie jednej z hipotez badawczych – przedstawia wynikającą z analizy branŜy „hierarchię istotności” poszczególnych determinant – segreguje je względem znaczenia, jakie mają dla odniesienia przez TFI rynkowego sukcesu stawiając na pierwszym miejscu dystrybucję.

Główną metodą badawczą stosowaną w rozdziale czwartym rozprawy jest dedukcja, jednak pomocniczo wykorzystywana jest równieŜ indukcja. Obserwacja zachowań pojedynczych podmiotów ułatwiała wyciągnięcie wniosków o charakterze normatywnym. Oczywiście dla nakreślenia pełniejszego obrazu badanych zjawisk zostały one opisane i wyjaśnione tak, aby moŜliwe było prześledzenie toku rozumowania autora.

Odbiór wywodu zaleŜeć będzie zatem w znacznej mierze od nastawienia czytelnika – przedstawione wnioski i spostrzeŜenia moŜna traktować jedynie jako próbę nazwania i opisania zachodzących zjawisk lub, co było intencją autora, potraktować je jako zbiór

wskazówek umoŜliwiających zainteresowanym bardziej efektywne zarządzanie