Dziewiątego kwietnia 491 roku zmarł cesarz Zenon1. Jego następcą został silentiarios Anastazjusz, wskazany przez cesarzową-wdowę Ariadnę. Relacje odnośnie do roli patriarchy Eufemiosa w tym wydarzeniu różnią się między sobą. W De cerimoniis Konstantego Porfirogenety opisana została jedynie cere
monialna rola Eufemiosa, z kolei inne źródła kładą nacisk na zabiegi biskupa w celu zapewnienia ortodoksji w Kościele po zmianie panującego. Autor De cerimoniis wykorzystał w swym opisie pracę Piotra Patrycjusza, pełniącego urząd magister officiorum w latach 539−565. Był on twórcą dzieła poświęconego historii swego urzędu, w które włączył wiele wcześniejszych dokumentów opisujących między innymi proklamowanie nowych władców2.
Relacja De cerimoniis podkreśla znaczącą rolę Eufemiosa zarówno w trak
cie wyboru nowego cesarza, jak i w czasie uroczystej koronacji3. Wieczorem, w dniu śmierci Zenona, w pałacu cesarskim spotkali się urzędnicy, senatoro
wie i patriarcha Eufemios, aby obradować w sprawie jego następcy. Eufemios towarzyszył następnie cesarzowej Ariadnie, która ukazała się ludności miasta w hipodromie. Cesarzowa nakazała senatorom i urzędnikom spotkać się
1 Malal.: XV, 16; Marcell: s.a. 491; Vict. Tonn.: s.a. 491; Ps-Zach.: VI, 6 oraz VII, 1;
Chron. pasch., s.a. 491; Michael Syrus: Chron. IX, 6.
2 O Piotrze Patrycjuszu zob. PLRE III, s. 994−998 (Petrus 6); H. Hunger: Die hochspra-chliche profane Literatur der Byzantiner. Bd. 1: Philosophie – Rhetorik – Epistolographie – Geschi-chtsschreibung – Geographie. München 1978, s. 300−303 oraz E. Stein: Histoire du Bas-Empire.
T. 2: De la disparition de l’Empire d’Occident à la mort de Justinien (476−565). Paris−Bruxelles−
Amsterdam 1949, s. 723−729.
3 Const.: Cer., I, 92, s. 417−425.
przy Ewangelii w obecności patriarchy, aby wybrać nowego władcę, którego proklamacja miała nastąpić w Wielkanoc. Ponieważ obrady nie doprowadziły do wyłonienia kandydata kubikulariusz Urbikios4 miał zaproponować, aby zgromadzeni pozostawili wybór cesarzowej Ariadnie i poprosili Eufemiosa, aby przekazał jej życzenie zebranych. Ariadna wskazała na silentiariosa Ana
stazjusza. Następnego dnia odbyły się uroczystości pogrzebowe zmarłego cesarza, zaś 11 kwietnia Anastazjusz przywitał najwyższych urzędników w consistorium, skąd wszyscy udali się do portyku Wielki Triklinos5, gdzie cesarz obiecał, że będzie rządził sumiennie i nie będzie prześladował swych wrogów. Anastazjusz został odziany w cesarską tunikę, pas i buty, po czym udał się do kathisma hipodromu, gdzie uzyskał aklamację od mieszkańców i wojska oraz został podniesiony na tarczy. Następnie powrócił do Triklinos, gdzie Eufemios nałożył na niego cesarską chlamidę i koronę6. Cała ceremonia zakończyła się w kościele Hagia Sophia7.
Powyższy opis wskazuje na posiadanie przez biskupa Konstantynopola wysokiej pozycji w stolicy cesarstwa. Eufemios stanowił jedną z kluczowych postaci w czasie wyłaniania kandydata na cesarza, jego akceptacji i korona
cji. Ponieważ sam zaledwie od roku pełnił swój urząd, nie zdołał zapewne ugruntować wystarczająco swej osobistej pozycji w konstantynopolitańskim środowisku władzy, co, jak się wydaje, wskazuje nie tyle na wyjątkowe cechy samego Eufemiosa, ile raczej na wzrost znaczenia samej instytucji patriarchy.
W całym opisie widać ogromne wzmocnienie elementów chrześcijańskich;
propozycja umiejscowienia proklamacji cesarskiej w Wielkanoc, spotkanie senatorów i urzędników przy Ewangeliarzu, zakończenie ceremonii w koście
le, obecność patriarchy we wszystkich ważnych momentach ceremonii, który towarzyszy cesarzowej w hipodromie, pośredniczy między nią a zgromadzo
nymi senatorami, nakłada nowemu cesarzowi chlamidę i koronę8.
4 O kubikulariuszu Urbikiosie zob. E. Honigmann: Le cubiculaire Urbicius. REByz 1949, t. 7, s. 47−50 oraz Idem: Notes additionnelles sur le cubiculaire Urbicius. REByz 1950, t. 8, s. 212−213.
5 W kwestii identyfikacji i lokalizacji Wielkiego Triklinos zob. R. Guilland: Études de topographie de Constantinople byzantine. Vol. 1. Berlin–Amsterdam 1969, s. 73−76.
6 Por. G. Dagron: Empereur et Prêtre. Étude sur le „Césaropapisme” byzantin. Paris 1996, s. 103, który uważa, że nałożenie przez Eufemiosa korony na głowę Anastazjusza nie było de facto oficjalną koronacją, a tylko osobistym błogosławieństwem, które nie zostało udzielone publicznie.
7 W kwestii wyboru i koronacji Anastazjusza por. G. Dagron: Empereur et Prêtre…, s. 85−88; R.-J. Lilie: Die Krönung des Kaisers Anastasios I. (491). „Byzantinoslavica” 1995, t. 56, s. 3−12 oraz F.K. Haarer: Anastasius I. Politics and Empire in the Late Roman World.
Cambridge 2006, s. 1−5.
8 Por. G. Dagron: Empereur et Prêtre…, s. 87−88, który uważa, że za chrystianizacją ceremoniału nie szło uznanie instucjonalnej roli Kościoła, mającego przede wszystkim gwarantować ortodoksję nowego władcy podejrzewanego o sprzyjanie monofizytom.
Wniosek ten potwierdzają także inne przekazy, które rzucają dodatkowe światło na wydarzenia związane z wyborem nowego władcy. Tradycja pocho
dząca od Teodora Lektora podkreśla bowiem inny aspekt wydarzeń dotyczą
cych wyboru Anastazjusza, o którym De cerimoniis milczy9. Teodor podaje, że patriarcha Eufemios sprzeciwił się kandydaturze Anastazjusza, nazywając go wręcz heretykiem niegodnym chrześcijan10. Eufemios znalazł się jednak pod presją cesarzowej i senatorów, którzy zaproponowali kompromis, polegający na złożeniu przez cesarza pisemnej obietnicy11 potwierdzonej uroczystą przy
sięgą12, w której zobowiązał się nie występować przeciwko wierze i Kościoło
wi. Dokładna treść zobowiązania nie jest znana, Teodor Lektor oraz Teofanes podają, że dotyczyło ono zachowania definicji dogmatycznej uchwalonej przez sobór chalcedoński13, według Wiktora z Tonnuny cesarz obiecał nie działać przeciwko wierze apostolskiej i soborowi w Chalcedonie14, z kolei Ewagriusz pisze, że obietnica dotyczyła zachowania w nienaruszonym stanie wiary oraz niewprowadzania do Kościoła żadnych nowości15. Na podstawie powyższych świadectw można przyjąć, iż Anastazjusz zobowiązał się nie dążyć do wprowa
9 Por. M. Meier: Anastasios I. Die Entstehung des Byzantinischen Reiches. Stuttgart 2009, s. 74. Milczenie Piotra Patrycjusza (bądź źródła, z którego korzystał) o deklaracji zachowania w mocy postanowień chalcedońskich skłania do refleksji. Wynikać może ono albo z tego, że okoliczności jej przyjęcia wiążą się z dniem uroczystości pogrzebowych Zenona, który nie interesował autora opisu, albo z ich celowym pominięciem z uwagi na jego poglądy chrystologiczne. Wydaje się uzasadnione, że opis koronacji powstały w okre
sie panowania Anastazjusza pomijał milczeniem tak drażliwą kwestię. Trudno natomiast podejrzewać o ocenzurowanie tekstu samego Piotra Patrycjusza, jakkolwiek posiadamy świadectwa źródłowe wskazujące na jego sympatię dla antychalcedończyków, por. cho
ciażby Ps-Zach.: XII, 6, gdzie znajduje się opis jego interwencji w obronie prześladowanych mnichów monofizyckich w Amidzie.
10 Theod. An.: Epit. 446: aƒretikÕ kaî ka tî ristiaî ¢£cio Ten passus z dzieła Teodora powiela dosłownie Georg. Mon., s. 624. Z kolei Theoph.: AM 5983 pisze, iż Eufemios nazwał Anastazjusza heretykiem, niegodnym zarówno chrześcijan, jak i ce
sarstwa: ¢£cio aÙtÕ ¢pokaî tî ristiaî ka tÁ basie…a
11 Theod. An.: Epit. 446 oraz Georg. Mon., s. 624: Ðmoog…a œggrafo; Vict. Tonn.:
s.a. 491.1: scripto promittere; Theoph.: AM 5983: tÕ „diÒxeiro
12 Evagr.: III, 32: ™ggr£fw ka Órkw deiî Ðmoog…a aÙtÒgrapto
13 Theod. An.: Epit. 446 (= Georg. Mon., s. 624): par’aÙto ™kom…sato æ e„ Óro
p…stew dšxetai t ™ akhdÒi dogmatisqšta Nieco odmiennie Theoph.: AM 5983:
¢podšxetai e„ Óro p…stew t dÒgmata tÁ ™ akhdÒi suÒdou
14 Vict. Tonn.: s.a. 491.1: nihil sinistrum contra apostolicam fidem et synodum Calchedo-nensem agere.
15 Evagr.: III, 32: ¢kšraio fu£cai t¾ p…sti ka mhd kaiourg ™sagage‹ t ¡g…
to qeo ™kkhs… Por. E. Schwartz: Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schizma.
München 1934, s. 219, nota 2, który uważa przekaz Ewagriusza za wiarygodniejszy od Teodora Lektora. Por. także J. Dijkstra, G. Greatrex: Patriarchs and Politics in Constantinople in the Reign of Anastasius (with a Re-edition of „O. Mon. Epiph.” 59). Yearbook of the Culture and History of the First Millennium C.E. Berlin 2009, s. 227.
dzania jakichkolwiek zmian do istniejących definicji wiary, szczególnie chrys-tologicznej formuły chalcedońskiej. Próba określenia charakteru cesarskiego zobowiązania sprawia natomiast trudności16. Biorąc pod uwagę zachowane relacje nie stanowiło ono prawa, gdyż dotyczyło władcy, nie zaś ludności Ce
sarstwa, a ponadto zostało wydane nim Anastazjusz został formalnie cesarzem.
Uwzględniając przekaz De cerimoniis, możliwe, że zostało ono złożone w dniu pogrzebu Zenona, którego szczegółowy opis został w tym źródle pominięty, lub wraz ze zobowiązaniem sumiennego rządzenia i nieprześladowania osobistych wrogów przez przyszłego cesarza w portyku Triklinos tuż przed koronacją.
Religijne zobowiązania Anastazjusza, nawet jeżeli złożone zostały w obec
ności dygnitarzy, skierowane były do biskupa Konstantynopola, który we
dług Ewagriusza17 przekazał je na przechowanie Makedoniosowi, pełniącemu w Kościele stołecznym funkcję zakrystiana odpowiedzialnego za naczynia liturgiczne (skeuofac)18. Bardziej prawdopodobne wydaje się wpraw
dzie świadectwo Wiktora z Tonnuny, który pisze, że dokument został zło
żony w archiwum kościelnym19, nie można jednak wykluczyć możliwości sprawowania przez Makedoniosa opieki zarówno nad zakrystią, jak i nad patriarchalnym archiwum, o czym może świadczyć przykład Jerzego z Pi
zydii, określanego w źródłach w pierwszej połowie VII wieku zarówno jako skeuofac, jak i odpowiedzialny za archiwum xartofac20. Należy jednak przyjąć, że wspomniany dokument, jako oficjalne pismo, ostatecznie spoczął w katedralnym archiwum21.
Przyczyną oporu Eufemiosa wobec wstąpienia Anastazjusza na tron były jego podejrzenia odnośnie do ortodoksji kandydata do cesarskiej purpury.
Sięgały one schyłku panowania cesarza Zenona, kiedy to, jak podaje Teodor Lektor, Eufemios znalazł się w konflikcie z Anastazjuszem, ponieważ ten ostatni ustawił był w konstantynopolitańskim kościele katedralnym własną
16 Por. V. Grumel: Les regestes des actes du patriarcat de Constantinople. T. 1. Les actes des patriarches, fasc. I, Les regestes de 381 à 715. 2e éd. Paris 1972, s. 133−134.
17 Evagr.: III, 32.
18 Evagr.: III, 32; Theod. An.: Epit. 455; Theoph.: AM 5988; Georg. Mon., s. 624.
Skeuophylaks zajmował wysoką pozycję w hierarchii kościelnej w Konstantynopolu, zaraz za patriarchą i ekonomem, por. P. Magdalino, A.-M. Talbot: Skeuophylax. In: The Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. A.P. Kazhdan. New York−Oxford 1991, s. 1909−1910.
19 Vict. Tonn.: s.a. 491.1: in archivo ecclesiae reponit.
20 Por. J. Howard-Johnston: Witnesses to a World Crisis. Historians and Histories of the Middle East in the Seventh Century. Oxford 2010, s. 17−18. Chartophylaks był odpowiedzialny za patriarchalne archiwum, urząd ten jest potwierdzony po raz pierwszy w 530 roku, por.
V. Laurent: Le Corpus des sceaux de l’empire byzantin. T. 1: L’Église de Constantinople. Paris 1963, s. 67−68.
21 Por. S. Le Nain de Tillemont: Mémoires pour servir à l’histoire ecclésiastique des six premiers siècles. Vol. 16. Venise 1732, s. 634 oraz P. Charanis: Church and State in the Later Roman Empire. The Religious Policy of Anastasius the First, 491−518. Madison 1939, s. 10.
katedrę i głosił był homilie o wyraźnie antychalcedońskim charakterze. Eu
femios zwrócił się do Zenona ze skargą na silentiariosa, ten zaś oddał go pod władzę patriarchy22. Źródła zresztą zarzucają Anastazjuszowi lub jego rodzinie cały katalog herezji: według Ewagriusza cesarz miał opinię zwolen
nika poglądów manichejskich23, zdaniem Teodora Lektora manichejką miała być matka Anastazjusza. Teodor podaje również, że jego wuj Klearchos był arianinem24. Z kolei Wiktor z Tonnuny wyznanie ariańskie przypisuje nie jego wujowi, a matce25. Poza tym tradycja związana z Teodorem przypisuje mu wyznawanie poglądów Eutychesa26.
Eufemios nie poprzestał zresztą jedynie na przysiędze cesarza. Dość szyb
ko zwołał synod biskupów, który potwierdził ważność postanowień chalce
dońskich27. Wiktor z Tonnuny datuje ów synod na 492 rok. Datacje Wiktora są zazwyczaj dosyć precyzyjne, a ponieważ również Teofanes datuje go na rok 491 / 492 należy sądzić, iż obaj autorzy opierali się o Historię Teodora Lektora.
Według Teodora Lektora (a za nim Teofanesa) to potwierdzenie ważności soboru w Chalcedonie było dziełem synodu endemousa, który zgromadził biskupów w tym czasie rezydujących w Konstantynopolu28.
Początek panowania cesarza Anastazjusza wydawał się zresztą potwier
dzać, że przedsięwzięte przez Eufemiosa kroki zabezpieczyły zwolenników soboru przed zmianą polityki religijnej prowadzonej pod koniec rządów Zeno
na. Według Ewagriusza Anastazjusz starał się zachować status quo w różnych obszarach swego cesarstwa, wspierając przeważnie biskupów, których poglą
dy pokrywały się z tymi, które dominowały w danym miejscu, nie prowadząc w każdym razie wyraźnie antychalcedońskiej polityki29. Również w Żywocie 22 Theod. An.: Epit. 441 (= Georg. Mon., s. 623−624); Theoph.: AM 5982, a także Suda
136. Teodor podaje, że Anastazjusz miał w kościele głosić „nauki Eutychesa”: Ùtuxo
maq.
23 Evagr.: III, 32: Ð Aast£sio dÒca maixaŽkÁ om…sew par to‹ poo‹ exe
24 Theod. An.: Epit. 448 (= Georg. Mon., s. 623): Maixa‹oi ka Areiao œxairo
Aastas Maixa‹oi m æ tÁ mhtrÕ aÙto zhwtr…a oÜsh aÙtî Areiao d æ
Kšarxo tÕ qe‹o prÕ mhtrÕ Aastas…ou ÐmÒdoco œxote Informację tę powiela również z niewielkimi zmianami Theoph.: AM 5983.
25 Vict. Tonn.: s.a. 491.1: matre Arriana.
26 Theod. An.: Epit. 441 (= Georg. Mon., s. 623): t Ùtuxo maq; Theoph.: AM 5982: aƒretikÕ ka ÐmÒfroa Ùtuxo Suda 136: ¢te…xeto gr tÁ Ùtuxo dÒch
27 Theod. An.: Epit. 451 (odtworzone z: Theoph.: AM 5984); Vict. Tonn.: s.a. 492.2;
Cyrill.: V. Sabae 50. Por. E. Schwartz: Publizistische Sammlungen zum acacianischen Schi-sma…, s. 219.
28 Theod. An.: Epit. 451 (= Theoph.: AM 5984): Ùf»mio d Ð KwstatioupÒew
suagag toÝ ™dhmota ™piskÒpou
29 Evagr.: III, 30. Por. P. Charanis: Church and State in the Later Roman Empire…, s. 25. Z kolei S. Le Nain de Tillemont: Mémoires pour servir à l’histoire ecclésiastique des six premiers siècles…, s. 636−637 podaje w wątpliwość przekaz Ewagriusza wskazując, że ten sam autor wymienia jedynie chalcedończyków wśród deponowanych przez cesarza
Daniela Stylity mamy do czynienia z opisem czci, jaką świętemu stylicie okazy
wali zarówno Anastazjusz, jak i Eufemios, których w jednakowo pozytywnym świetle ukazuje anonimowy autor dzieła30. Nie oznacza to jednak, że poglądy oraz cele cesarza i konstantynopolitańskiego biskupa były ze sobą w pełni zgodne. Przykładem tego jest chociażby próba pozbycia się przez Eufemiosa aleksandryjskiego patriarchy Atanazego31. Według relacji Pseudo-Zacharia
sza Eufemios darzył Atanazego nienawiścią, gdyż ten otwarcie wyklął sobór w Chalcedonie i Tom papieża Leona. Biskup Konstantynopola czynić miał przygotowania do jego depozycji, usiłując do tego celu uzyskać, bezsku
tecznie, wsparcie papieża Feliksa III32. Jeżeli Pseudo-Zachariasz poprawnie przywołuje w tym miejscu papieża Feliksa, konflikt musiał mieć miejsce w początkowym okresie episkopatu Eufemiosa, zapewne jeszcze w 491 roku, gdyż Feliks zmarł 25 lutego 492 roku33. Ponieważ Pseudo-Zachariasz nie wspomina o reakcji papieża możliwe, że list Eufemiosa dotarł do niego na krótko przed jego śmiercią, albo tuż po niej. Uważam ponadto, że można fakt wysłania wspomnianego przez Pseudo-Zachariasza listu połączyć z synodem endemousa, który potwierdził ważność postanowień soboru w Chalcedonie.
Oba zdarzenia wydają się stanowić kolejne etapy próby umocnienia przez Eufemiosa chalcedonizmu w Kościołach wschodniej części Cesarstwa. List do Feliksa stanowił zapewne list synodalny, w którym biskup Konstantynopola informował o odbytym synodzie, prosząc jednocześnie o wsparcie w sprawie Atanazego z Aleksandrii. Śmierć papieża sprawiła, że list nie doczekał się odpowiedzi. Swoje opowiadania Pseudo-Zachariasz kończy informacją, że Atanazy wraz z patriarchą Jerozolimy Salustiosem oskarżyli Eufemiosa przed cesarzem o herezję, co doprowadzić miało do jego depozycji przez władcę.
Po początkowym okresie pokojowej koegzystencji między Anastazjuszem a Eufemiosem ich wzajemne relacje rzeczywiście zaczęły się psuć. Teodor
Anastazjusza biskupów, nie wspomina natomiast, aby ten los spotkał jakiegokolwiek prze
ciwnika soboru w Chalcedonie. Zdaniem francuskiego uczonego Anastazjusz od początku aktywnie wspierał monofizytów.
30 Vita Danielis Stylitae 91−92; 96; 99−100. Należy wszakże podkreślić, że mimo wzglę
dów okazywanych świętemu zarówno przez cesarza, jak i biskupa nigdy na kartach dzieła nie występują oni jednocześnie przy kolumnie w Anaplus, zaś w pogrzebie Daniela uczest
niczył jedynie Eufemios, por. R. Kosiński: AIΩSU KAI COUSIA Konstantynopolitańscy święci mężowie i władza w V wieku po Chr. Warszawa 2006, s. 155−157 oraz 192−194. Uznanie przez J. Dijkstra, G. Greatrex: Patriarchs and Politics in Constantinople…, s. 229, nota 24, że Vita Danielis jest „lukewarm in its attitude to the patriarch” jest oczywiście całkowitym nieporozumieniem.
31 P. Charanis: Church and State in the Later Roman Empire…, s. 27, uważa, że nadmierna aktywność Eufemiosa na rzecz wzmocnienia obozu chalcedońskiego irytowała cesarza.
32 Ps-Zach.: VII, 1.
33 por. P. Nautin: Felix III (II). In: Dictionnaired`Histoire et de Géographie Ecclésiastiques.
T. 16. Paris 1967, szp. 895.
Lektor i związana z nim tradycja za przyczynę tego stanu rzeczy uważa wzrastającą nieufność cesarza, który zaczął wątpić w lojalność stołecznego biskupa. Autor podaje, że Anastazjusz, zmęczony przedłużającą się wojną z Izauryjczykami, w zaufaniu nakazał Eufemiosowi zwołać przebywających w Konstantynopolu biskupów, aby ci wstawili się za Izauryjczykami. Patriar
cha zdradził treść swej rozmowy z cesarzem patrycjuszowi Janowi, teściowi Atenodorosa, jednego z izauryjskich przywódców34. Jan udał się jednak rychło do cesarza i opowiedział mu o niedyskrecji Eufemiosa, co miało wzbudzić w cesarzu nienawiść do biskupa35, którego utożsamił z izauryjskimi buntow
nikami36. Następnie autor opisuje dwie nieudane próby zamachu na życie biskupa, nie przypisuje ich jednak bezpośrednio cesarzowi, a „pewnym oso
bom, spiskującym przeciwko Eufemiosowi”37. Mieli oni wynająć zamachowca, który zamierzał ciąć Eufemiosa mieczem. Biskup został uratowany tylko dzięki interwencji ekdikosa Pawła, który zabił spiskowca za pomocą rygla (sra. Przy powtórnej próbie zamachu Eufemios wymknął się z przygotowanej zasadzki dzięki świeckiemu przebraniu38. Następnie cesarz przemocą odzyskał od Eufemiosa swą deklarację niewprowadzania zmian do istniejącego wyznania wiary, którą zmuszony był podpisać przy swej koronacji39. Powyższy układ wydarzeń pochodzi od Teofanesa, który informacje zaczerpnięte od Teodora gromadzi pod jednym rokiem i datuje na rok 5987 od Stworzenia Świata, co odpowiada 494 / 495 ery dionizyjskiej, natomiast Teodor Lektor i Jerzy Mnich wspominają o piątym roku wojny (to d pošmou ™p e œth krat»sato, co umieszcza je raczej w roku 495 / 49640. Opis wydarzeń i ich kontekst wskazują, 34 Jan, teść Atenodorosa, jest znany jedynie z powyższej relacji Teodora Lektora i za
leżnych od niego źródeł, por. PLRE II, s. 604 (Ioannes 43). Atenodoros jako senator był jednym z Izauryjczyków, którzy za panowania cesarza Zenona uzyskali znaczną pozycję polityczną w stolicy, lecz zostali w roku 491 / 492 wygnani z Konstantynopola do Izaurii.
Należał do grona przywódców izauryjskiego buntu przeciwko cesarzowi Anastazjuszowi, został w 497 roku pochwycony i stracony, por. PLRE II, s. 178−179 (Athenodorus 2).
35 Theod. An.: Epit. 449; Theoph.: AM 5987; Georg. Mon.: s. 623−624.
36 Theod. An.: Epit. 455; Theoph.: AM 5987; Georg. Mon.: s. 624. Por. M. Meier: Ana-stasios I…, s. 89, który uważa przekaz Teodora Lektora za wiarygodny, pomimo wyraźnej niechęci autora do cesarza. Podobnie czynią J. Dijkstra, G. Greatrex: Patriarchs and Politics in Constantinople…, s. 229−230, upatrując jednak w poufnej prośbie cesarza pułapkę, jaką zastawił na patriarchę, aby go skompromitować i tym samym zneutralizować poparcie ludności, jakim cieszył się konstantynopolitański patriarcha.
37 Theod. An.: Epit. 453: O ™p…bouoi Ùfhm…ou ti Theoph.: AM 5986: Ùfhm d
tie ™piboueote Jerzy Mnich w swej kronice nie wspomina o zamachach na Eufe
miosa.
38 Theod. An.: Epit. 454 (= Theoph.: AM 5987).
39 Theod. An.: Epit. 447; Theoph.: AM 5987; Vict. Tonn.: s.a. 491.
40 Relacja Jana z Antiochii: fr. 308, 21−24 wskazuje na to, że bunt w Izaurii wybuchł natychmiast na wieść o wyborze Anastazjusza na cesarza, nie zaś dopiero w 492 roku.
(Krw d ekÒtw k tÁ tî dhmotw Isarw pibouÁ dieskeu£sqai tata
że miały one miejsce pod koniec episkopatu Eufemiosa, prawdopodobnie zatem zgodnie z relacją Teodora w drugiej połowie 495 roku lub pierwszej połowie 496 roku41.
W opisie Teofanesa mamy przywołane i połączone ze sobą dwie różne sprawy – podejrzenia Anastazjusza wobec Eufemiosa o zdradę stanu i kwestię deklaracji cesarskiej. Pierwsza sprawa ma charakter wyłącznie polityczny, druga natomiast religijny. Być może Teofanes połączył różne wydarzenia związane z konfliktem między biskupem i cesarzem pod jednym rokiem (AM 5987), choć wcale nie musiały być one równoczesne. Jerzy Mnich bo
wiem podaje zupełnie inny układ wydarzeń, umieszczając odzyskanie przez Anastazjusza deklaracji wiary jako uzupełnienie informacji o jej wymuszeniu przez Eufemiosa w 491 roku, nie precyzując przy tym kiedy miało to nastą
pić. W każdym razie Teodor za jedyną przyczynę nienawiści cesarza wobec Eufemiosa uznaje jego wątpliwą postawę polityczną, nie zaś różnice religijne.
Autor nie podaje wprawdzie, że to cesarz stał za zamachami na biskupa, natomiast nie można takiej ewentualności wykluczyć42.
W 496 roku cesarz zdecydował się pozbyć niewygodnego patriarchy.
Źródła, które powstały we wschodnich rejonach Cesarstwa, przeważnie o proweniencji monofizyckiej, poczynając od przytaczanego powyżej dzieła Pseudo-Zachariasza, podają, że Eufemios został usunięty i wygnany z powo
du herezji nestoriańskiej43. Również passus Ewagriusza, w którym pojawia się
¢poxwre totou tÁ basido keuse oÙd¢ciwm£tw ¢fairomeÒ tia aÙtî
oÙd xrhm£tw ka tata dh ¢ggeqesh tÁ kat t¾ xra aÙtî ¢post£sew), por. F.K. Haarer: Anastasius I…, s. 23−24.
41 Teofanes chronologicznie umieszcza drugi zamach na Eufemiosa „™ t su£cei to Ôrou co można utożsamiać ze świętem Przemienienia Pańskiego przypadającego na 6 sierpnia, por. Theod. An.: HE. Hrsg. G.Ch. Hansen. Berlin 1971, s. 128 (appara
tus). Z kolei The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History.
AD 284−813. Trans. with introduction and commentary C. Mango, R. Scott with the assistance of G. Greatrex. Oxford 1997, s. 214, nota 4 sugeruje, że chodzi w tym miej
scu o święto Wniebowstąpienia. W tym przypadku drugi zamach na Eufemiosa można z pewnym prawdopodobieństwem datować na 23 maja 496 roku, a zatem na krótko
scu o święto Wniebowstąpienia. W tym przypadku drugi zamach na Eufemiosa można z pewnym prawdopodobieństwem datować na 23 maja 496 roku, a zatem na krótko