Kontrowersje wokół pojęcia „przedsiębiorczość”

W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie przedsiębiorczością i przedsię-biorcami. Działaniom przedsiębiorczym przypisuje się rolę kreowania i ożywiania rozwoju społeczno-gospodarczego. Pojęcie przedsiębiorczości nie zostało jedno-znacznie zdefiniowane w literaturze przedmiotu. Wielowymiarowość przedsię-biorczości jako zjawiska społeczno-ekonomicznego wymaga analizy w różnych aspektach. W najbardziej znanym ujęciu przedsiębiorczość łączy się z określenia-mi „przedsiębiorstwo” i „przedsiębiorca”.

Przedsiębiorczość, jako zjawisko wielowymiarowe, wymaga analizy w czte-rech płaszczyznach badawczych: gospodarczej, społecznej, indywidualnej i or-2 Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka, PWN, Warsza-wa 1968, s. 643.

ganizacyjnej3. Wszystkie wymienione wymiary przedsiębiorczości oddziałują na siebie wzajemnie. Wymiar gospodarczy to ujęcie przedsiębiorczości oznaczające gospodarkę, w której zachodzi wiele procesów zapewniających jej wysoką ada-ptacyjność do zmieniających się warunków globalnego otoczenia. Społeczny wy-miar przedsiębiorczości obejmuje zachowania jednostek i grup społecznych, któ-re gwarantują rozwój społeczeństwa i jego adaptacyjność do nowych warunków. Indywidualny wymiar przedsiębiorczości odnosi się do cech osobowych charak-teryzujących osoby przedsiębiorcze4. Organizacyjny wymiar przedsiębiorczości, określany mianem zarządzania przedsiębiorczego, cechuje klimat pracy właściwy dla: aktywności, podejmowania wyzwań i ponoszenia ryzyka oraz odpowiednia kultura organizacyjna.

W tradycyjnym ujęciu przedsiębiorczość oznacza zakładanie nowych firm. Definiuje się ją jako proces obejmujący etapy od założenia firmy do zarządzania nią, od koncepcji do tworzenia wartości.

Podejmując próbę wyjaśnienia istoty przedsiębiorczości, w tym przedsiębior-czości akademickiej, przyjęto ugruntowany dorobek teorii i koncepcji dotyczą-cych przedsiębiorczości, które wyjaśniają, że przedsiębiorczość:

– jest związana z procesem tworzenia nowych wartości5,

– polega na realizacji przedsięwzięć innowacyjnych, tworzeniu nowych oraz udoskonalających istniejącą organizację6,

– stanowi wykorzystywanie istniejących szans w otoczeniu, niezależnie od posiadanych zasobów7.

Współcześnie przedsiębiorczość określa się na podstawie takich cech, jak: wyjątkowość idei, podejmowanie ryzyka, innowacje, tworzenie wartości. Domi-nuje jej utożsamianie z działaniami zorientowanymi na poszukiwanie czy kre-owanie szans w otoczeniu oraz ich wykorzystywanie. Źródła okazji przedsiębior-czych są związane z poszukiwaniem nowych sposobów zaspokajania obecnych i potencjalnych potrzeb klientów8. Poszukiwanie sposobów i metod wyprzedzenia 3 J. Strojny, B. Stankiewicz, Przedsiębiorczość ekologiczna – nowa perspektywa rozwoju

społeczno-gospodarczego, Konferencja „Inovatívne technológie pre efektívne využitie biomasy

v energetike”, 18.-20.11.2009 r., Zemplínska Sirava 2009, s. 123.

4 Przedsiębiorczość i zarządzanie firmą, red. J. Targalski, A. Francik, C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 19.

5 M. H. Morris, Enterpreneurial Intensity: Sustainable Advantage for Individuals,

Organiza-tions and Societes, Quorum, Westport 1998.

6 P. Sharma, S. J. J. Chrisman, Toward a Reconciliation of the Definitional Issues in the Field of

Corporeate Entrepreneurship, „Entrepreneurship: Theory & Practice” 1999, t. 23, nr 3.

7 S. Shane, S. Venkataraman, The Promise of Entrepreneurship as a Field of Research, „Aca- demy of Management Review” 2000, t. 25, nr 1.

8 T. Kraśnicka, Przedsiębiorczość publiczna – geneza, istota, modele, w: Przedsiębiorczość

w sektorze publicznym, red. T. Kraśnicka, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice 2011,

konkurentów stanowi aktualnie główne zadanie przedsiębiorców. Rozwiązaniem jest innowacyjne podejście w zakresie nowych obszarów okazji i szans rynko-wych, które są postrzegane jako luki na rynku pozostawione lub niedostrzeżone przez obecnych graczy.

Podsumowując próby wyjaśnienia i zrozumienia pojęcia przedsiębiorczości, posłużono się przedstawionymi w literaturze ekonomicznej definicjami przedsię-biorczości i przedsiębiorcy, które mogą być następująco sklasyfikowane9:

– definicje podkreślające funkcjonalne spojrzenie na przedsiębiorczość, od-wołujące się do ekonomicznych funkcji działań przedsiębiorczych w gospodarce. W tym ujęciu, określanym mianem procesowego, przedsiębiorczość traktowana jest jako zorganizowany proces przemyślanych i celowo podejmowanych działań, których rezultatem jest powstawanie i rozwój podmiotów gospodarczych10;

– definicje koncentrujące się na cechach określonych jednostek i personalnej charakterystyce przedsiębiorcy; podkreślają psychologiczne (np. kreatywność, potrzeba osiągnięć, skłonność do ryzyka) i socjologiczne (np. uwarunkowania rodzinne i środowiskowe, rodzaj i przebieg edukacji) źródła przedsiębiorczości11,

– definicje traktujące przedsiębiorczość jako rodzaj menedżerskiego podej-ścia będącego istotą behawiorystycznej teorii przedsiębiorczości. Przedsiębior-czość jest uznawana za specyficzny sposób zarządzania oraz zachowań organiza-cyjnych ludzi, prowadzący do zapewnienia racjonalnej i efektywnej koordynacji zasobów przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcze zachowania w organizacji zapewniają jej długotrwałość funkcjonowania dzięki specyficznym działaniom uczestników organizacji kreujących i wykorzystujących jej szanse rozwojowe12. Mariusz Brat-nicki traktuje przedsiębiorczość jako proces, przedsięwzięcie lub przedsięwzię-cia, które składają się z określonej liczby faz czy etapów.

Na podstawie analizy prezentowanych poglądów, można stwierdzić, że ich autorów różni wiązanie pojęcia przedsiębiorczości z różnymi obiektami:

– z pojedynczą osobą,

– z przedsiębiorstwem lub inną organizacją,

– z dużą zbiorowością ludzi, np. zamieszkałych w danym regionie, narodem, a nawet szerzej – z grupą powiązanych ze sobą jakimiś więzami (np. tradycją i kulturą) narodów lub państw13.

9 B. Piasecki, Ekonomika i zarządzanie mała firmą, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 31.

10 W. Dyduch, Pomiar przedsiębiorczości organizacyjnej, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Ka-towice 2008, s. 18.

11 R. Sobiecki Przedsiębiorca – przedsiębiorstwo – przedsiębiorczość, w: Jak założyć i pro-

wadzić własną firmę?, red. Hanna Godlewska-Majkowska, Wyd. SGH, Warszawa 2009, s. 17. 12 M. Bratnicki, Przedsiębiorczość i przedsiębiorcy współczesnych organizacji, Wyd. Aka-demii Ekonomicznej, Katowice 2002, s. 30.

13 S. Sudoł, Przedsiębiorczość – jej pojmowanie, typy i czynniki ją kształtujące, w: Uwarun-

Zestawienia te pokazują, jak wielowymiarowe jest podejście do definicji przedsiębiorczości. Zwraca się uwagę, że „nie ma jednej powszechnie akcepto-wanej definicji przedsiębiorczości”14 oraz że określenie „przedsiębiorczość” ma różne znaczenia rozpatrywane z odmiennych perspektyw przez różnych ludzi15.

Obecnie w literaturze pojawiają się poglądy, że przedsiębiorczości można się nauczyć16 i to głównie w toku podejmowanych działań praktycznych. Istotną rolę zaczynają odgrywać jednostki akademickie, do których przedsiębiorczość wkra-cza od strony administracyjnej, kulturowej i społecznej17. Pojawiło się pojęcie „przedsiębiorczości akademickiej”, które zyskuje na znaczeniu i coraz częściej opisywane jest w literaturze przedmiotu.