Streszczenie. Globalna gospodarka w dobie społeczeństwa informacyjnego charakteryzuje
się m.in. zmianami w zakresie nowych modeli organizacji powiązań biznesowych przedsiębiorstw. W artykule ukazano przesłanki powstania i funkcjonowania klastra branży informatycznej na przy-kładzie Wielkopolskiego Klastra Teleinformatycznego, który należy do wyróżniających się rozwią-zań tego typu w kraju. Po omówieniu istoty i atrybutów klastra scharakteryzowano sześcioletnie do-konania na przykładzie Wielkopolskiego Klastra Teleinformatycznego i wskazano kierunki rozwoju w ramach uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych.
Słowa kluczowe: Information and Communication Technology, innowacje, klaster, małe i
śred-nie przedsiębiorstwa, społeczeństwo informacyjne, transfer wiedzy
Wstęp
Globalną gospodarkę ery społeczeństwa informacyjnego charakteryzują m.in. zmiany w zakresie nowych modeli organizacji powiązań biznesowych przedsię-biorstw. Może to oznaczać nawiązywanie relacji ponad ich granicami poprzez budowanie sieci organizacji i procesów, które łączą wszystkich uczestników łań-cuchów dostaw aż po końcowego odbiorcę. Szczególne znaczenie w tym zakresie mają zaawansowane rozwiązania ICT (Information and Communication
Techno-logy), będące podstawowym czynnikiem konkurencyjności przedsiębiorstw we
Celem artykułu jest ukazanie przesłanek powstania i funkcjonowania klastra branży informatycznej na przykładzie Wielkopolskiego Klastra Teleinformatycz-nego, który należy do wyróżniających się rozwiązań tego typu w kraju.
1. Istota i atrybuty klastra
Powstawanie klastrów można wyjaśnić w dwóch wymiarach:
– poszukiwanie korzyści skali – wewnętrzne korzyści skali wraz z pozytyw-nymi efektami zewnętrzpozytyw-nymi,
– redukowanie kosztów transakcji – geograficzne i kulturowe koszty transak-cji wraz Z kosztami poszukiwania informatransak-cji i wiedzy1.
W literaturze przedmiotu, w której w ostatnim czasie widać zainteresowanie tą nową problematyką, istnieje wiele definicji klastra2. Na użytek dalszych rozwa-żań można przyjąć, że jest to znajdująca się w geograficznym sąsiedztwie grupa przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji zajmujących się określoną dzie-dziną, połączonych podobieństwami i wzajemnie się uzupełniających.
Warunki tworzenia klastra stanowią:
– duże natężenie przedsiębiorstw na danym obszarze,
– duża liczba przedsiębiorstw prowadzących taką samą lub podobną działal-ność,
– występowanie powiązań (formalnych i nieformalnych) między przedsię-biorstwami, np. w zakresie podwykonawstwa, kooperacji, outsourcingu,
– występowanie pewnego poziomu specjalizacji, – dostęp do sfery badawczo-rozwojowej,
– dostęp do siły roboczej odpowiadającej potrzebom klastra,
– dostęp do zasobów kapitałowych, zwłaszcza pochodzących z regionalnego systemu bankowego3.
Do podstawowych atrybutów klastra mozna zaliczyć:
– powiązania – aktywność uczestników klastra musi być nakierowana na wspólny cel, by móc korzystać z interakcji,
1 S. Olko, Zarządzanie procesami transferu technologii w klastrach regionalnych, w:
Restruk-turyzacja w obliczu nowych wyzwań gospodarczych. Zarządzanie – strategia – analiza, red. R.
Bo-rowiecki, A. Jaki, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2010.
2 R. Golej, Innowacyjność przedsiębiorstwa a jego uczestnictwo w klastrze technologicznym, w: Prywatyzacja, efektywność i finansowanie przedsiębiorstw, red. J. Duraj, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010; M. Gorynia, B. Jankowska, Klastry a konkurencyjność i internacjonalizacja
przedsiębiorstw – wyniki badań empirycznych, w: GOW – wyzwanie dla Polski, red. J.
Kotowicz--Jawor, PTE, Warszawa 2009; K. Miszczak, Polityka rozwoju oparta na klastrach w przestrzeni
kreatywnych aglomeracji, w: Dylematy rozwoju lokalnego i regionalnego na początku XXI wieku,
red. S. Korenik, A. Dybała, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław 2010. 3 Ibidem.
– bliskość geograficzna – członkowie klastra muszą funkcjonować odpo-wiednio blisko siebie, by mogły wystąpić pozytywne efekty przenikania i korzy-stania z tych samych zasobów,
– interakcja – sama bliskość geograficzna i zorientowanie na wspólny cel nie wystarcza, konieczne są interakcje między podmiotami,
– liczba przedmiotów – interakcje muszą zachodzić pomiędzy odpowiednio dużą liczbą uczestników, określaną jako masa krytyczna,
– współzależność – powiązania mają charakter konkurencyjny i partnerski, – szybki wzrost – skupieni w klastrze uczestnicy cechzują się dużą dynamiką wzrostu,
– orientacja eksportowa – liczna grupa uczestników sprzedaje produkty oraz usługi innym spoza regionu czy kraju4.
Według standardu Komisji Europejskiej wyszczególnia się następujące atry-buty klastra:
– członkowie kooperują i konkurują ze sobą w ramach branży tradycyjnej lub nowoczesnej,
– widoczne jest skoncentrowanie geograficzne w jednym lub kilku regionach, – członkowie specjalizują się w określonej dziedzinie i wykorzystują wspól-ne technologie i umiejętności,
– występuje koordynator klastra jako cecha zinstytucjonalizowania5. Do korzyści przedsiębiorstw z przystąpienia do klastra można zaliczyć: – dostęp do wyspecjalizowanych i zaawansowanych zasobów, takich jak klu-czowe umiejętności i kapitał ryzyka, co zwiększa kapitał konkurencyjny,
– dostęp do wyspecjalizowanych dostawców, usług i infrastruktury, co rów-nież zwiększa kapitał konkurencyjny,
– dostęp do wymagających klientów, których potrzeby antycypują zmiany na rynku międzynarodowym, co poprawia strategię konkurowania,
– bliskość rywali rynkowych, którzy walczą o przywództwo w branży, co również poprawia strategię konkurowania,
– bliskość innowacyjnych branż pokrewnych, wspierających oraz powiąza-nych z nimi instytucji, co również zwiększa kapitał konkurencyjny6.
4 Ibidem.
5 J. Staszewska, Wykorzystanie klasteringu dla sukcesu rynkowego przedsiębiorstwa, w:
Przed-siębiorczość, rozwój, zarządzanie, red. R. Barcik, G. Biesok, M. Jakubiec, Wyd. Akademii
Technicz-no-Humanistycznej, Bielsko-Biała 2010; Trendy rozwojowe inteligentnych organizacji w global-
nej gospodarce, PARP, Warszawa 2009.
6 D. Wyrwa, Wpływ klastrów na konkurencyjność i innowacyjność regionów, w:
Przedsiębior-czość, innowacyjność, foresight. Aspekty ekonomiczne, społeczne i ekologiczne, red. L. Woźniak,
2. Charakterystyka Wielkopolskiego Klastra
Teleinformatycznego
Wielkopolski Klaster Teleinformatyczny (WKT) jest rezultatem wspólnej inicjatywy miasta Poznania, Instytutu Informatyki Politechniki Poznańskiej, Po-znańskiego Centrum Superkomputerowo Sieciowego oraz poznańskich przedsię-biorstw informatycznych, który formę stowarzyszenia przyjął w marcu 2008 r. Swoją działalność kieruje do:
– jednostek naukowo-badawczych – partnerstwo technologiczne ICT, pomoc w zakresie komercjalizacji opracowań naukowych, wsparcie w pisaniu i koordy-nowaniu dużych projektów UE;
– przedsiębiorstw ICT – ułatwienie wyboru partnerów technologicznych, kontakt z kluczowymi graczami w branży, wsparcie w zakresie analiz rynkowych, marketingu i promocji, reprezentowanie na forum ogólnopolskim i europejskim;
– jednostek administracji – weryfikacja techniczna koncepcji ICT, opracowy-wanie projektów wykonalności, doradztwo w zakresie doboru technologii i spe-cjalizowanej wiedzy teleinformatycznej;
– użytkowników ICT – współpraca przy testowaniu rozwiązań pilotażowych, pomoc w wyborze technologii i partnerów technologicznych7.
Klaster uzyskał osobowość prawną zaledwie kilka miesięcy po nawiązaniu formalnej współpracy jej uczestników. Jego formą organizacyjno-prawną jest stowarzyszenie. Ma to wiele zalet, ułatwiających kooperację przedsiębiorstw. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Jednak największą zaletą tej formy prowadzenia działalności z punktu widzenia przedsię-biorstw jest brak odpowiedzialności materialnej jej członków. Aspekt ten nabiera większego znaczenia w przypadku, gdy większość podmiotów WKT stanowią mikro- i małe przedsiębiorstwa, które cechuje niechęć do udziału w inicjatywach, wiążących się z zaangażowaniem finansowym. Klaster jest organizacją non-pro-fit, a cały przychód wypracowany w ramach jego działalności przeznaczany jest na realizację celów statutowych.
Misję WTK można określić jako tworzenie podwalin współpracy środowisk: naukowego, biznesowego i samorządowego w obszarze ICT. Celem jego działa-nia jest dynamiczny wzrost przedsiębiorstw ICT z regionu Wielkopolski oparty na rzetelnej wiedzy jednostek badawczo-rozwojowych. W tym celu wspierana jest budowa i realizacja wdrożeniowych projektów teleinformatycznych, a także starania o internacjonalizację wypracowanych w konsorcjach innowacyjnych pro-duktów i usług.
Członkowie klastra, w tym Politechnika Poznańska i Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe, dysponują znaczącym zapleczem kompetencyj-nym i sprzętowym. Każdy z członków może korzystać z tych zasobów, realizując własne projekty rozwojowe współfinansowane ze środków unijnych.
Klaster organizuje co najmniej dwa duże wydarzenia branżowe w roku. Wspólnie z Prezydentem Miasta Poznania zrealizowano m.in. Konferencję Na-ukowo-Techniczną „ICT Wielkopolska”, która cieszyła się wielkim zainteresowa-niem (tab. 1). Przedsiębiorstwa-członkowie klastra regularnie uczestniczą w za-granicznych misjach gospodarczych i imprezach targowych, np. na targach CeBIT w Hanowerze. W październiku 2011 r. WKT był organizatorem prestiżowej mię-dzynarodowej wystawy „Future Internet Assembly”, prowadzonej w Poznaniu przez Komisję Europejską z okazji prezydencji Polski w Unii Europejskiej.
Rozrastanie się klastra dzięki pozyskiwaniu nowych członków jest wpisane w jego strategię rozwojową i świadczy o otwartości środowiskowej. WKT należy do większych tego rodzajów organizmów w Polsce i znajduje się w grupie do 5000 zatrudnionych. Wynika to ze struktury klastra, w którym dominują mikro i małe przedsiębiorstwa. Jednak ich słabo sformułowane strategie funkcjono-wania stanowią często jeden z istotnych czynników hamujących rozwój klastra, a wynikają z niskiego poziomu zaufania i braku wizji współpracy.
Przedsiębiorstwa należące do WKT działają przede wszystkim w branżach technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, zajmujących się dostarcza-niem nowoczesnych rozwiązań sprzętowych i oprogramowania, m.in. dla sektora administracji publicznej, sektora bankowego i branży medycznej.
Urząd Miasta, który był jednym z pomysłodawców utworzenia klastra, ak-tywnie wspiera jego działania i rozwój zarówno finansowo, jak i poprzez promo-cję – klaster został zaproszony do konsultacji strategii rozwoju miasta Poznania. Wynika to z przyjętej przez urząd polityki polegającej na wspieraniu innowacyj-nej branży ICT. To, że inicjatywa utworzenia klastra nie wyszła bezpośrednio od przedsiębiorców, mogło na początku stwarzać pewne ryzyko małego zaintereso-wania firm w przypadku braku możliwości zewnętrznego finansozaintereso-wania wspól-nych działań, np. z funduszy unijwspól-nych.