Streszczenie. Artykuł charakteryzuje zagadnienia współpracy przedsiębiorstw z jednostkami
badawczo-rozwojowymi (B+R). Porusza problemy, zakres i efekty tej współpracy oraz jej wpływ na poziom innowacyjności przedsiębiorstw. Celem artykułu jest określenie przyczyn braku lub niedo-statecznego poziomu kooperacji między firmami a sferą badawczo-rozwojową oraz zdefiniowanie oczekiwań przedsiębiorstw w zakresie współpracy z jednostkami B+R.
Słowa kluczowe: jednostki badawczo-rozwojowe, wiedza, innowacyjność
Wstęp
Rozwój współczesnych przedsiębiorstw, rozumiany jako pozytywne w skut-kach zmiany ilościowe i jakościowe, w coraz większym stopniu uwarunkowany jest potencjałem zasobów niematerialnych, intelektualnych. W gospodarce opar-tej na wiedzy wszelkie procesy stają się coraz bardziej wiedzochłonne, zaś orga-nizacje, dążąc do realizacji swoich celów, muszą być innowacyjne.
Oznacza to konieczność oferowania coraz bardziej atrakcyjnych wyrobów, podnoszenie standardów produktowych, technologicznych, usługowych w celu zaspokojenia potrzeb coraz bardziej wykształconego i wymagającego społeczeń-stwa. Ta sytuacja stwarza potrzebę permanentnego poszerzania wiedzy, przepro-wadzania analiz, badań wykorzystania wiedzy w procesach innowacyjnych1.
Wiedza, w przeciwieństwie do zasobów niematerialnych, nie tylko nie zuży-wa się, ale ulega pomnożeniu, z czego wynika jej kluczozuży-wa zuży-wartość dla każdego przedsiębiorstwa.
Właściwe realizowanie działalności firmy wymaga posiadania bardzo szero-kiej wiedzy m.in. na temat samej organizacji, jej zasobów, mocnych i słabych stron, rynku, a przede wszystkim klientów i konkurentów, zarządzania, marke-tingu, finansów, technologii. Źródłem tej wiedzy, będącej podstawą innowacyj-ności, są: same przedsiębiorstwa, komórki badawczo-rozwojowe firmy, klienci, kooperanci oraz wiele instytucji zewnętrznych, które odpłatnie bądź nieodpłatnie gotowe są przekazywać wiedzę i własne doświadczenia współpracującym z nimi przedsiębiorstwom.
Celem artykułu jest określenie przyczyn braku lub niedostatecznego poziomu kooperacji między przedsiębiorstwami a sferą badawczo-rozwojową.
1. Wiedza jako źródło innowacji
Wiedza to ogół wiadomości teoretycznych oraz praktycznych umiejętności jej wykorzystania przez przedsiębiorstwo2 tworzących zasoby niematerialne firmy. Zasób ten ulega ciągłym zmianom z uwagi na, z jednej strony deaktualizowanie się wiedzy, z drugiej zaś – na jej ciągłe pomnażanie, uczenie się przez organizację.
Przedsiębiorstwa konkurujące na rynku muszą zdobywać nową wiedzę, ak-tualizować swoje intelektualne zasoby i umiejętności oraz odpowiednio nimi go-spodarować, co oznacza potrzebę zarządzania wiedzą. Zarządzanie wiedzą jest procesem kształtowania zasobów wiedzy, jej alokacji, przekazywania (dzielenie się wiedzą), a także jej praktycznego wykorzystania w działalności przedsiębior-stwa3. Wiedza niewykorzystana jest bowiem bezużyteczna. Celem zarządzania wiedzą powinno być inicjowanie oraz realizacja procesów innowacyjnych sprzy-jających budowaniu przewagi konkurencyjnej firmy.
Obecny poziom konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami rodzi konieczność bazowania nie tylko na własnej wiedzy pozyskanej w ramach firmy, ale także ciągłego absorbowania wiedzy z zewnątrz, od innych organizacji. Skuteczność transferu wiedzy i jej absorpcji jest podstawą innowacyjności firm i radzenia sobie w konkurencyjnej gospodarce.
Innowacyjność polskich przedsiębiorstw, ujmowana w szerokim kontekście jako zdolność generowania i wdrażania innowacji, czyli zmian tworzących nowe wartości rynkowe, w dużym stopniu uzależniona jest od potencjału ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w skład których wchodzą: jednostki badawczo--rozwojowe, szkoły wyższe, centra transferu technologii, parki technologiczne,
2 Ibidem, s. 40.
inkubatory technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości oraz inne podmioty do-starczające wiedzę. Wymienione ośrodki tworzą mikrootoczenie przedsiębiorstw, które w literaturze przedmiotu i praktyce gospodarczej noszą nazwę instytucji otoczenia biznesu.
Model systemu transferu technologii i komercjalizacji wiedzy opracowany w ramach inicjatywy „Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu” tworzą podmioty zaangażowane w procesy innowacyjne, stanowiące wyspecjalizowany „krwiobieg gospodarki wiedzy”. Jego główne elementy to: innowacyjni przed-siębiorcy i przedsiębiorstwa, instytucje sfery nauki i badań (instytuty naukowe, szkoły wyższe, instytuty i centra badawcze, działy rozwojowe firm, samodzielne laboratoria), ośrodki innowacji (parki i inkubatory technologiczne, centra transfe-ru technologii, akademickie inkubatory), fundusze finansowania innowacji (typu
venture capital), dostawcy usług doradczych, szkoleniowych i informatycznych4. Instytucje otoczenia biznesu stanowią źródło wiedzy dla przedsiębiorstw, któ-rej efektem mogą być innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne i mar-ketingowe. Kooperacja z instytucjami otoczenia biznesu jest traktowana jako kluczowy czynnik sprzyjający podnoszeniu konkurencyjności przedsiębiorstw, zwiększania ich kreatywności i innowacyjności. Ze względu na rozległość za-gadnienia niniejsze rozważania ograniczą się do współpracy przedsiębiorstw z jednostkami sfery badawczo-rozwojowej, które mogą pełnić kluczową rolę we wspieraniu przedsiębiorstw przy wprowadzaniu innowacyjnych produktów, pro-cesów i rozwiązań.
Działalność badawczo-rozwojowa stanowi przedmiot szczególnego zaintere-sowania Unii Europejskiej. Jeden z siedmiu projektów strategii Europa 2020 – Unia innowacji ma na celu poprawę dostępu do finansowania badań oraz innowa-cji, pomoc w przetwarzaniu pomysłów w innowacyjne produkty, co ma zapewnić powstanie nowych miejsc pracy oraz przyspieszyć tempo wzrostu gospodarczego. Zgodnie z unijnymi szacunkami wydatkowanie 3% unijnego PKB do 2020 r. na badania i rozwój spowoduje powstanie ok. 3,7 mln miejsc pracy oraz wzrost PKB o ok. 800 mld euro rocznie5. Według ostatniego rankingu Komisji Europejskiej „Innovation Union Scoreboard” wyliczanego w ramach systemu monitorowania strategii Europa 2020 w jej wymiarze innowacyjnym, sumaryczny indeks innowa-cji wynosi dla Polski 0,270, co klasyfikuje Polskę na 24. pozyinnowa-cji wśród 27 państw UE i oznacza spadek w stosunku do ubiegłego roku o dwie pozycje6.
4 Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, red. K. B. Matusiak, J. Guliński, PARP, Warszawa 2010, s. 13-17.
5 Komunikat Komisji Europejskiej z 6 października 2010 r. Europe 2020 Flagship Initiative In-novation Union, http://ec.europa.eu/research/inIn-novation-union/pdf/inIn-novation-union-communica- tion_en.pdf. [10.06.2013].
6 The Innovation Union Scoreboard 2013, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/ facts-figures-analysis/innovation-scoreboard/index_en.htm [5.06.2013].
Od dwóch dekad niska jakość wskaźnika innowacyjności Polski jest przed-miotem troski naukowców i praktyków gospodarczych7. Choć naukowcy mają wiele zastrzeżeń do pomiaru innowacyjności, ciągle proponując nowe rozwiąza-nia i udoskonalerozwiąza-nia wskaźników8, należy podejmować działania mające na celu zwiększenie innowacyjności polskiej gospodarki m.in. poprzez poprawę transferu wiedzy do przedsiębiorstw.