Percepcja zjawiska przedsiębiorczości na przykładzie polskich i czeskich studentów
4. Wyniki badań
4.1. Percepcja zjawiska przedsiębiorczości
W pytaniu pierwszym poproszono respondentów o wybranie skojarzeń z przedsiębiorczością. Z przedstawionych możliwości (utworzenie przedsiębior-stwa, realizacja przedsięwzięć, organizowanie działalności firmy i kierowanie nią, ponoszenie ryzyka, wprowadzanie zmian i innowacji jako odpowiedź na dostrze-gane szanse w otoczeniu, dążenie do pomnażania kapitału oraz tworzenie nowych wartości) najczęściej zaznaczano:
– inicjowanie i realizacja przedsięwzięć (37%),
– organizowanie działalności własnej firmy i kierowanie nią (36,7%), – dążenie do pomnażania kapitału i bogactwa (32,1%).
W porównaniu z badaniami z 2002 r. znaczącą różnicę dostrzeżono w spadku liczby skojarzeń przedsiębiorczości z organizowaniem działalności własnej firmy i kierowaniem nią, która stanowiła wówczas 46% wszystkich odpowiedzi. Wciąż jednak najmniejszy odsetek badanych – 17,4% w 2012 r. i 13% w 2002 r. – wią-że przedsiębiorczość z tworzeniem nowych wartości. Jeśli chodzi o porównanie tych kwestii pod kątem narodowości, wyniki polskich studentów nie odbiegają znacząco od ogółu badanych. Najczęściej wybieraną odpowiedzią pozostaje „ini-cjowanie i realizacja przedsięwzięć” (58,5%), co jest niezmienne w stosunku do 2002 r., gdy odpowiedź tę wybrało 61,2% respondentów. Jeśli chodzi o Czechy, „inicjowanie i realizację przedsięwzięć” wybrało tylko 7,1% badanych i stanowi to najniższą wartość w tym pytaniu. Polskim studentom częściej z przedsiębior-czością kojarzy się „dążenie do pomnażania kapitału i bogactwa” (37,5%) oraz „organizowanie działalności własnej firmy i kierowanie nią” (34,3%) niż – jak w poprzednim badaniu – „wprowadzanie innowacji” (46,4%) czy „podejmowa-nie ryzyka” (35%). Obec„podejmowa-nie istotną różnicę między Polską a Czechami stanowi odsetek osób kojarzących przedsiębiorczość z „utworzeniem przedsiębiorstwa (własnej firmy)”; dla czeskich studentów jest to druga najczęściej wybierana od-powiedź (37,3%), podczas gdy wśród polskich studentów takich wskazań było zaledwie 11,4%.
Karierę zawodową w kontekście przedsiębiorczości studenci głównie, bo aż w 85%, łączą z przedsiębiorstwami, z tego 46,2% z dużymi przedsiębiorstwami, a 38,8% z małymi firmami. W tej kwestii zaznaczyły się pewne różnice między Polską a Czechami. Polscy studenci przyznają pierwszeństwo dużym przedsię-biorstwom (52,1%), natomiast czescy częściej wiążą swoją karierę z małymi firmami (50%). Jeśli chodzi chęć rozwoju kariery zawodowej w sektorze pu-blicznym, odnotowuje się wzrost w stosunku do 2002 r., kiedy to niespełna 8% badanych wybierało tę możliwość – obecnie aż 14% wszystkich badanych
wyka-zało zainteresowanie sektorem publicznym. Niezmiennie od 2002 r. organizacje non-profit plasują się na ostatnim miejscu jako miejsce przyszłej kariery zawodo-wej młodych ludzi. Uzyskane wyniki potwierdzają, że badane kraje mimo kry-zysu ekonomicznego wykazują potencjał rozwojowy, a obywatele coraz częściej i chętniej podejmują działania podnoszące ich standard materialny.
W pytaniu dotyczącym zamiaru założenia własnej firmy po skończeniu stu-diów wyniki odpowiedzi ukształtowały się bardzo równomiernie. Zainteresowa-nie prowadzeZainteresowa-niem własnej działalności wykazało 35,6% respondentów, przy pra-wie identycznym odsetku osób niezdecydowanych (35,1%) oraz niespełna 26% osób niezainteresowanych tego rodzaju aktywnością. W porównaniu do 2002 r. wyniki są wciąż bardzo zbliżone – wówczas 37,6% badanych odpowiedziało twierdząco na to pytanie, a 33,8% osób było niezdecydowanych. Różnice pomię-dzy studentami badanych krajów są również niewielkie i widoczne tylko wśród osób niezainteresowanych prowadzeniem własnej firmy – w Polsce jest to 21,3%, a w Czechach 31,8%. Z porównania badań na przestrzeni lat widać, że studenci nieco rozważniej podchodzą do planowania swojej przyszłości. Potwierdza to po-równanie deklaracji prowadzenia własnej działalności, gdzie padło 35,6% pozy-tywnych odpowiedzi, z deklaracjami rozwoju kariery zawodowej w małej firmie, gdzie odnotowano 38,8% pozytywnych odpowiedzi wśród wszystkich badanych. Dla porównania w 2002 r. wystąpiła duża dysproporcja wyników, szczególnie wśród polskich studentów, z których 42,6% deklarowało chęć utworzenia własnej firmy, a tylko 34% wiązało przyszłość z małymi przedsiębiorstwami.
Najlepszym wskaźnikiem obecnej aktywności studentów są ich wypowiedzi w kwestii aktualnie podejmowanych przedsięwzięć w uczelni i poza nią. Wyni-ki całościowe są niemal identyczne z wynikami wśród badanych narodowości. Łącznie ok. 15,5% badanych zadeklarowało aktywność w postaci inicjowania czy wykonywania działania przedsiębiorczego, czy to w uczelni, czy poza nią. Niepo-kojący może być wynik odpowiedzi negatywnych w tym pytaniu, który stanowi aż 82% wszystkich i po 82% dla dwóch badanych krajów. Możliwe, że niski po-ziom aktywności wynika z wczesnego wieku akademickiego respondentów.
4.2. Studenci o przedsiębiorcy
Studenci często postrzegają przedsiębiorę jako wynalazcę, czyli innowatora (niespełna 22% badanych), podkreślając tym samym, że „przedsiębiorcą trze-ba się urodzić” (24,3%). Wyniki trze-badania dotyczące tych kwestii w porównaniu z 2002 r. są nieznacznie niższe. Istotnym atrybutem przedsiębiorcy okazała się „skłonność do podejmowania ryzyka” – taką opinię o przedsiębiorcy wyrażają za-równo studenci polscy, jak i czescy i stanowi ona 31% wybieranych odpowiedzi. Podobna zgodność odpowiedzi dotyczy pytania, czy „przedsiębiorcy są osobami niedostosowanymi społecznie i czy nie potrafią współpracować z innymi
osoba-mi”. Jednomyślnie zarówno w Polsce, jak i Czechach „zdecydowanie nie zgodzo-no się” z takim poglądem (45,9%). W 2002 r. jako istotne atrybuty przedsiębiorcy studenci wskazali „pomnażanie pieniędzy” (46,9%) oraz „wprowadzanie inno-wacji” (42%), a osobę przedsiębiorcy postrzegali jako tego, który wykorzystuje okazje (85,5%), przy czym cecha ta była najważniejsza dla czeskich studentów (93,3%), zaś w Polsce uzyskała 74,3% odpowiedzi.
71,2% wszystkich osób ocenia „w zasadzie pozytywnie” z punktu widzenia ich kompetencji i efektywności działania, natomiast 8,2% przypisuje im ocenę „raczej negatywną” ze względu na wymieniane kategorie. Nie odnotowano roz-bieżności między Polską a Czechami, natomiast istotna różnica opinii wyłoniła się w zestawieniu z wynikami z 2002 r. Wówczas zaledwie 48% studentów oceni-ło kompetencje osób znanych im z przedsiębiorczości „raczej pozytywnie”, a aż 26% „raczej negatywnie”. Wciąż rzadko pojawiają się oceny skrajnie negatywne, stanowiąc zaledwie 0,9% uzyskanych odpowiedzi.
Studenci przypisują przedsiębiorcom następujące pozytywne noty dotyczą-ce etyki prowadzenia działalności gospodarczej – uczciwości, odpowiedzialności i lojalności wobec wspólników. Ocenę „raczej pozytywną” przyznało im 45,8% polskich oraz 51,6% czeskich studentów. Drugą najczęściej wybieraną odpowie-dzią w tej kwestii była ocena „raczej negatywna”, uzyskując w Polsce 20,5%, a w Czechach 33,5%. Ocena etyki działalności gospodarczej przedsiębiorców badanych narodowości uległa zdecydowanej poprawie w porównaniu z 2002 r. Wówczas aż 46% oceniło ten aspekt działania przedsiębiorców „w zasadzie ne-gatywnie”, a oceny „w zasadzie pozytywne” wyraziło tylko 28,7% badanych. To bardzo dobry wynik, który prognozuje kierunek zmian w takich obszarach, jak: stosunek do zatrudnionych, praktyki korupcyjne, ochrona środowiska czy spo-łeczna odpowiedzialność biznesu. Promuje się etyczny wizerunek przedsiębior-ców, co doceniają coraz bardziej świadomi konsumenci, a to z kolei przekłada się na korzyści ekonomiczne.
4.3. Warunki rozwoju przedsiębiorczości
Badani w 2012 r. wyrazili niekorzystną opinię na temat warunków rozwoju przedsiębiorczości, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw, w ich krajach. Najczęściej istniejące obecnie warunki były oceniane jako „raczej niekorzystne” (42%) – w Polsce taką opinię wyraziło 37,5% respondentów, a w Czechach aż 48,3%. Należy zaznaczyć, że wielu badanych (32,1%) miało trudność z udziele-niem odpowiedzi i wybrało opcję „trudno powiedzieć”. Niepokojące jest też to, że tylko 16,3% wszystkich pytanych oceniło sytuację jako „raczej korzystną”, tym bardziej iż w 2002 r. respondenci w 77% ocenili warunki panujące w ich krajach jako „sprzyjające” lub „raczej sprzyjające”.
Z przedstawionych możliwych barier rozwoju przedsiębiorczości (wysokie oprocentowanie kredytów, wysokie koszty prowadzenia działalności, biurokra-cję, wysokie podatki, brak pieniędzy, korupcja) studenci najczęściej wskazywa-li na „biurokrację i zaporowe przepisy prawne” (31,7%) oraz „brak pieniędzy” (15,6%). Warto zwrócić uwagę na wyłaniające się różnice pomiędzy krajami:
– polscy studenci poza „biurokracją” (38,7% ) i „brakiem pieniędzy” (17%) wskazują na barierę w postaci „wysokich kosztów działalności”, np. ZUS (18,1%),
– studenci czescy również oprócz „biurokracji” (21,9% ) i „braku pieniędzy” (13,7%) jako istotne bariery rozwoju przedsiębiorczości zaznaczyli: „korupcję” (20,8%) oraz „brak pomysłu na dobrą firmę” (12%). W poprzednim badaniu stu-denci najczęściej wybierali zaś „korupcję” (46,8%) i „biurokrację” (44,3%) jako główne bariery rozwoju przedsiębiorczości.
Zapytano studentów o to, czy ich zdaniem możliwe jest prowadzenie działal-ności przynoszącej zyski przy przestrzeganiu wszystkich obowiązujących przepi-sów prawnych. Odpowiedzi pozytywnych („tak” i „raczej tak”) udzieliło 64,3% respondentów, zaś ponad 30% – negatywnych. Odpowiedzi w badanych krajach nie różniły się w tej kwestii. Zmieniły się nieznacznie proporcje wyników w po-równaniu z 2002 r. – wówczas odpowiedzi pozytywnych udzieliło 74% badanych osób, a negatywnych – ok. 20%.
Niezmiennie badani ocenili możliwość osiągania zysków przez przedsiębior-ców przy przestrzeganiu zasad moralnych (w stosunku do klientów, pracowni-ków, kooperantów czy instytucji państwa): 80% studentów stwierdziło, że jest to możliwe, zaznaczając odpowiedzi „tak” i „raczej tak”.