Konwent Szkocki, Zgromadzenie Szkockie i Przymierze Szkockie

Problemem Szkockiej Partii Narodowej była także silna konkurencja w obrębie szkockiego ruchu narodowego. W 1943 roku John MacCormick utworzył Konwent Szkocki (ang. Scottish Convention) – ruch społeczny przypominający SHRA. Ruch ten skupiał zwolenników szkockiej myśli narodowej, ale także konserwatystów czy liberałów, którzy sprzeciwiali się nacjonalizacji i cokolwiek nadmiernej kumulacji kompetencji przez rząd Partii Pracy. Sprzeciw wobec tak wielkiej skali interwencjonizmu wyrażali tacy politycy jak Winston Churchill czy były Sekretarz Stanu do spraw Szkocji, orędownik paternalizmu politycznego – Walter Elliot³⁷⁴.

John MacCormick liczył na utworzenie organizacji skupiającej przedstawicieli wszystkich ugrupowań. Nastawienie polityków Partii Pracy do jego inicjatywy okazało się w najlepszym razie ambiwalentne, o czym może świadczyć frekwencja z pierwszego posiedzenia Zgromadzenia Szkockiego z 1947 roku, które miało stanowić forum dyskusyjne dla rozmaitych przedstawicieli szkockiego społeczeństwa obywatelskiego.

Stawili się reprezentanci 36 rad miejskich, 16 regionów lub okręgów miejskich,

373 Zob. szerzej: Béland D., Lecours A., Nationalism and Social…, op. cit., s. 105-107; Devine T.M., The Scottish Nation…, op. cit., s. 628-630; McCrone D., Understanding…, op. cit., s. 116; McEwen E., The Nation-Building Role of Welfare State in the United Kingdom and Canada, [w:] Keating M., Salmon C.T., [red.], The Dynamics…, op. cit., s. 88-89; Paterson L., The Autonomy…, op. cit., ss. 118-119, 130-131.

374 Forman F.N., Constitutional Change…, op. cit., s. 81; Mitchell J., Constitutional Conventions…, [w:]

Strathclyde Papers on Government and Politics, nr 79, 1991, ss. 18-19, 23-24; Mitchell J., The Scottish Question, op. cit., s. 55-56; Paterson L., The Autonomy…, op. cit., s. 114.

przedstawiciele kościołów prezbiteriańskich czy przedsiębiorcy, trzech parów oraz ośmiu parlamentarzystów ze szkockich okręgów wyborczych (pięciu unionistów, dwóch laburzystów i jeden komunista) i tylko jeden przedstawiciel szkockich związków zawodowych³⁷⁵. Konwent stanowił zatem reprezentację środowisk, które obawiały się nadmiernej centralizacji i nacjonalizacji – głównie przedstawicieli samorządu lokalnego oraz grup społecznych stanowiących elektorat Partii Konserwatywnej³⁷⁶.

Porozumienia ponad podziałami politycznymi nie ułatwiał sam John MacCormick. Lider ruchu w 1945 roku kandydował w wyborach do Izby Gmin w okręgu Inverness z poparciem Partii Liberalnej³⁷⁷, a w 1947 roku nieznacznie przegrał z kandydatem Partii Pracy w okręgu Paisley. Formalnie był kandydatem niezależnym, ale startował z poparciem ugrupowań opozycyjnych, co w Partii Pracy uznano za sprzeciw wobec polityki rządu³⁷⁸. Notowań przywódcy Konwentu Szkockiego nie poprawiał jego sprzeciw wobec polityki gospodarczej Partii Pracy, którą utożsamiał z zagrożeniem dla wolnej inicjatywy obywateli, oddaniem ich spraw w ręce garstki planistów i technokratów³⁷⁹.

Trudno jednak posądzać Konwent Szkocki i Zgromadzenie Szkockie o radykalizm. Początkowo domagano się głównie zwiększenia kompetencji Sekretarza Stanu do spraw Szkocji i Biura do spraw Szkocji. Dopiero 29 października 1949 roku 1200 delegatów Zgromadzenia Szkockiego doprowadziło do zawiązania Przymierza Szkockiego (ang. Scottish Covenant)³⁸⁰. Przymierze polegało na podpisaniu dokumentu, skierowanego do rządu. Założeniem twórców przymierza było podpisanie dokumentu przez jak największą liczbę wyborców, aby ukazać, że Home Rule (czy dewolucja w zakresie stanowienia prawa) jest wyrazem woli narodu szkockiego. Treść przymierza

375 Brand J., The Scottish National…, op. cit., s. 244; Mitchell J., Strategies…, op. cit., s. 123-124.

376 W latach 40. XX wieku na Partię Pracy częściej głosowali katolicy, podczas gdy wyborcy Partii Konserwatywnej byli przeważnie protestantami. Poza tym Partia Pracy miała oparcie w klasie robotniczej, szczególnie w słabo wykształconych pracowników fizycznych oraz członków związków zawodowych. Partię Konserwatywną chętniej wybierali przedstawiciele klasy średniej (zob. McCrone D., Understanding…, op. cit., s. 111-113).

377 Porozumienie miało szerszy charakter. Z Partii Liberalnej w wyborach parlamentarnych z 1945 roku kandydowali także inni zwolennicy szkockiej partii narodowej – John MacDonald i Robert Grey (zob.

Brand J., The National Movement…, op. cit., s. 170).

378 Harvie C., No Gods…, op. cit., s. 107; Mitchell J., The Scottish Question, op. cit., s. 100. John MacCormick kandydował oficjalnie jako „niezależny kandydat narodowy” i zdobył 20 688 głosów, natomiast kandydat Partii Pracy ponad 25 000 (zob. Harvie C., No Gods…, op. cit., s. 107). John MacCormick cieszył się także milczącym wsparciem SNP, która nie wystawiła przeciwko niemu kontrkandydata (zob. Mitchell J., Strategies…, op. cit., s. 196).

379 MacCormick J., Rectorial Address, Saint Andrew’s Hall, University of Glasgow, 8.01.1951, [w:]

Torrance D. [red.], Great Scottish…, op. cit., s. 127-128.

380 Hanham H.J., Scottish Nationalism, op. cit., s. 172.

nie była specjalnie rewolucyjna i nie można przypisać jej nacjonalistycznego charakteru:

„My, naród szkocki, który podpisuje się pod tym zobowiązaniem, wierzymy, że reforma konstytucji naszego kraju jest niezbędna dla zapewnienia dobrego rządu zgodnie z naszymi szkockimi tradycjami i dla działania na rzecz duchowego bogactwa i dobrobytu gospodarczego naszego narodu.

Deklarujemy, że pragnienie takiej reformy jest głębokie i powszechne w całej wspólnocie, wykraczające poza wszelkie różnice polityczne i partykularne interesy, oraz że pozostaniemy zjednoczeni w celu jej osiągnięcia.

Mając ten cel w polu widzenia, uroczyście przystępujemy do tego przymierza, zgodnie z którym zobowiązujemy się pozostawać lojalni wobec Korony i działać w ramach struktury Zjednoczonego Królestwa, aby zrobić wszystko co w naszej mocy dla uzyskania Parlamentu Szkockiego z należytą władzą w sprawach dotyczących Szkocji”³⁸¹.

W ramach Przymierza Szkockiego domagano się więc ustanowienia Parlamentu Szkockiego jako organu autonomicznego, a sam ruch nie był wymierzony w jedność Zjednoczonego Królestwa. W treści petycji nie próbowano nawet sugerować konkretnego modelu gospodarczego³⁸². Mając na względzie odwoływanie się do woli narodu szkockiego, sygnatariuszy petycji można uznać za umiarkowanych zwolenników idei szkockiej autonomii narodowej. Odwołanie się do woli narodu sprawiało, że suwerenności narodu szkockiego przypisywano znaczenie pierwszoplanowe.

Przymierze Szkockie posiadało wszelkie cechy prowadzące do uznania go za część szkockiego ruchu narodowego, jednak poza nawiązywaniem do suwerenności narodu szkockiego nie odwoływano się do nacjonalizmu szkockiego. Szkocka Partia

381 Cyt. za: Lynch P., SNP: The History…, op. cit., s. 83.

382 W tym sensie przywoływany przez Małgorzatę Kaczorowską sondaż przeprowadzony przez Instytut Gallupa w 1947 roku, w którym za wprowadzeniem autonomii w Szkocji opowiedziało się 76%

badanych (zob. Kaczorowska M., Szkocka Partia Narodowa…, [w:] Studia politologiczne, op. cit., s. 205) nie może być jednoznacznie interpretowany jako protest przeciwko projektowi państwa opiekuńczego czy dowód na erozję brytyjskiej tożsamości narodowej. Autonomia czy niepodległość to pojęcia różnie rozumiane przez respondentów, zakładające możliwość wprowadzenia rozmaitych rozwiązań politycznych, ustrojowych czy gospodarczych. Tak postawioną tezę wzmacnia okoliczność, iż w tym samym badaniu zwolennicy autonomii politycznej stanowili jednocześnie zdecydowaną większość wyborców każdej z trzech ogólno-brytyjskich partii – socjalistów w 80%, konserwatystów w 75%, liberałów w 70% (zob. Mitchell J., From National Identity to Nationalism, [w:] Dickinson H.T., Lynch M. [red.], The Challenge…, op. cit., s. 155).

Narodowa oficjalnie milczała w sprawie Konwentu Szkockiego i nie uczestniczyła w obradach Zgromadzenia Szkockiego, ale nie zakazano wspierania inicjatywy członkom partii jako osobom prywatnym. Dokument przymierza podpisał wszakże lider SNP – Robert McIntyre, będąc jednym z delegatów na Zgromadzeniu Szkockim³⁸³.

Ilość podpisów na dokumencie przymierza zaczęła rosnąć lawinowo, a w 1950 roku przekroczyła 2 000 000³⁸⁴. Sekretarz Stanu do spraw Szkocji – Arthur Woodburn porównał inicjatywę do „tlącej się pochodni” mogącej sprawić, że tradycyjne lojalności partyjne w Szkocji stracą na znaczeniu³⁸⁵. Mimo obaw rząd Partii Pracy podchodził do Przymierza Szkockiego z nieskrywaną rezerwą. Premier Clement Attlee nie zechciał spotkać się z przedstawicielami ruchu. Ostatecznie sygnatariusze Przymierza Szkockiego spotkali się z następcą Arthura Woodburna – Johnem Westwoodem³⁸⁶, ale rozmowy nie przynosiły przełomu a cała inicjatywa stopniowo zaczynała tracić impet.

Liderom ruchu brakowało pomysłu jak wykorzystać masową liczbę podpisów a praktyka konstytucyjna wytrącała im z rąk istotne argumenty prawne. Konstytucja brytyjska nie przewidywała suwerenności narodu szkockiego (ani nawet suwerenności narodu brytyjskiego), lecz suwerenność Parlamentu Zjednoczonego Królestwa.

Parlament zdominowany przez posłów Partii Pracy był przeciwny dewolucji w zakresie stanowienia prawa, natomiast Arthur Woodburn stanowczo sprzeciwiał się przeprowadzeniu referendum. Posłużył się dość konserwatywnym argumentem, że Parlament Zjednoczonego Królestwa nie posiada konstytucyjnego umocowania, aby akceptować decyzje narodu o charakterze plebiscytowym³⁸⁷.

Ostatecznie Przymierze Szkockie załamało się w 1951 roku, mimo dość spektakularnych inicjatyw, które miały podtrzymywać zainteresowanie opinii publicznej. Uwagę czy nawet pewną dozę sympatii szkockich mediów wzbudziła kradzież Kamienia Przeznaczenia przez grupę studentów na czele z Ianem Hamiltonem

383 Zob. Lynch P., SNP: The History…, op. cit., s. 83; Mitchell J., Strategies…, op. cit., s. 195.

384 Harvie C., No Gods…, op. cit., s. 107; Lynch P., SNP: The History…, op. cit., s. 83. Niektórzy autorzy wskazywali, iż siła oddziaływania ruchu mogła być znacznie mniejsza niż wskazywałaby na to liczba zebranych podpisów, ponieważ w większości przypadków trudno było zweryfikować ich prawdziwość (zob. m. in. Brand J., The National Movement…, op. cit., s. 246-247, Mitchell J., The Scottish Question, op. cit., s. 102).

385 Zob. Mitchell J., From National…, [w:] Dickinson H.T., Lynch M. [red.], The Challenge…, op. cit., s. 154; Harvie C., No Gods…, op. cit., s. 107-108.

386 Mitchell J., The Scottish Question, op. cit., s. 100.

387 Levitt I., Britain, the Scottish Covenant…, [w:] Scottish Affairs, nr 22, zima, 1998, s. 47.

z opactwa w Westminsterze³⁸⁸. Szerokim echem odbiła się sprawa sądowa, w której John MacCormick i Ian Hamilton stali na stanowisku, że królowa Elżbieta nie ma prawa posługiwać się tytułem Elżbiety II w odniesieniu do szkockich poddanych³⁸⁹. Dla działalności całego ruchu był to jednak łabędzi śpiew.

4.5 Szkocki Kongres Narodowy. Pozostałe ugrupowania skupiające szkockich