Thatcheryzm a renesans szkockiej myśli narodowej

W latach 1987-1992 można zaobserwować wyraźny renesans szkockiej myśli narodowej, w tym także nacjonalizmu szkockiego oraz zauważalny wzrost poparcia dla Szkockiej Partii Narodowej. Odwoływanie się do podstawowych założeń szkockiej myśli narodowej stawało się powszechne i znajdowało wyraz w retoryce liczących się partii opozycyjnych.

Przyczyn wspomnianej tendencji najprościej byłoby upatrywać w załamaniu gospodarczym i niezadowoleniu społecznym związanym z reformami rządu Margaret Thatcher. Wspomniana teza nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości społecznej, gospodarczej czy politycznej. Przede wszystkim najboleśniejsze skutki likwidacji projektu państwa opiekuńczego przypadają na początek lat 80. XX wieku. W 1980 roku zamknięto fabrykę samochodów Chryslera w Linwood, rok później hutę aluminium Invergordon na Wyżynach, w 1982 roku los wymienionych zakładów podzieliła cementownia Gratcosh. Stalownia w Ravenscraig znalazła się na krawędzi bankructwa, a zatrudnienie w przemyśle stalowym spadło z 25 000 osób w 1974 roku do 12 000

554 Choose Scotland…, op. cit., s. 11.

555 Play the Scottish…, op. cit., s. 9.

556 W wyborach do Izby Gmin z 1987 roku SNP zdobyła 3 mandaty, ale odnotowała stosunkowo skromne poparcie – 14% wyborców w Szkocji (zob. Tabela nr 2, s. 143).

w 1982 roku⁵⁵⁷. Prywatyzacja i restrukturyzacja gospodarki doprowadziły do poważnych problemów, zwłaszcza wzrostu bezrobocia na poziomie niespotykanym od lat 30. XX wieku⁵⁵⁸. W programie wyborczym z 1979 roku Partia Pracy opowiedziała się za dewolucją w zakresie stanowienia prawa⁵⁵⁹, ale nie była to kwestia pierwszoplanowa. Najlepszym tego przykładem jest stanowisko Robina Cooka, wyrażone w wywiadzie dla Radical Scotland. Zdaniem posła z okręgu Livington ważniejsza od reformy konstytucyjnej była konieczność przeciwstawienia się reformom rządu Margaret Thatcher⁵⁶⁰. Właściwie mieliśmy do czynienia z odwrotnym procesem.

Wpływ retoryki lewicowej na SNP pozostawał bardziej widoczny niż wpływ szkockiej myśli narodowej na program Partii Pracy.

Rozkwit szkockiego ruchu narodowego miał miejsce na przełomie lat 80. i 90.

XX wieku, kiedy kryzys gospodarczy w Szkocji został przełamany. Poziom bezrobocia spadał, stopa życiowa systematycznie rosła, duża część Szkotów awansowała do klasy średniej⁵⁶¹. Gospodarka przestała opierać się na przemyśle ciężkim czy wydobywczym – jej struktura stała się bardziej zdywersyfikowana. Coraz większą rolę pełnić zaczęły nowoczesne technologie i przemysł naftowy; znacząco wzrosła rola sektora finansowego i usług⁵⁶². Partia Konserwatywna w latach 1979-1992 nie była w Szkocji ugrupowaniem marginalnym. Liczba posłów tej partii w szkockich okręgach wyborczych zmalała o połowę (z 22 do 11), ale poziom poparcia dla samego ugrupowania nie spadał proporcjonalnie do liczby mandatów (w wyborach parlamentarnych w 1979, 1983, 1987 i 1992 roku wynosił odpowiednio 31,4%, 28,4%, 24% i 25,6%)⁵⁶³. Wydatki publiczne w przeliczeniu na mieszkańca były wówczas wyższe niż w Anglii⁵⁶⁴, co sama premier przyznała na łamach autobiografii (chociaż nie

557 Mitchell J., The Scottish Question, op. cit., s. 192.

558 Devine T. M., The Scottish Nation…, op. cit., s. 597.

559 W programie wyborczym wskazywano, że partia pozostaje przeciwna ustanowieniu zgromadzenia w Walii ze względu na wyraźną porażkę zwolenników tego projektu w referendum. Wobec wyników głosowania w Szkocji Partia Pracy zapowiedziała wprowadzenie poprawek do Scotland Act z 1978 roku, aby uczynić tą ustawę bardziej akceptowalną (zob. The Labour Way is the Better Way, http://www.politicsresources.net/area/uk/man/lab79.htm, dostęp: 15.01.2016).

560 Cook R., Interview: Devolution, [w:] Radical Scotland, nr 4, sierpień-wrzesień 1983, s. 9-11.

561 Finlay R.J., Thatcherism and the Union, [w:] Devine T.M. [red.], Scotland and the Union…, op. cit., s. 158-159.

562 Devine T. M., The Scottish Nation…, op. cit., s. 598-599; Harvie C., Jones P., The Road…, op. cit., s. 125. W autobiografii Margaret Thatcher twierdziła, że w latach 1981-1989 standard życia w Szkocji wzrósł o 30%, co było wynikiem lepszym niż w większości regionów angielskich (zob. Thatcher M., Moje lata…, Warszawa 2012, s. 643).

563 Dane za: McCrone D., Understanding…, op. cit., s. 106.

564 Mitchell J., Devolution and the end…, [w:] Contemporary British History, op. cit., s. 68.

był to dla niej powód do dumy)⁵⁶⁵. Pomysłem torysów była reforma prowadząca do wykupu mieszkań komunalnych przez dotychczasowych najemców za symboliczną cenę⁵⁶⁶. Biuro do spraw Szkocji dopuszczało się interwencjonizmu na polu budownictwa mieszkaniowego czy rewitalizacji miast przemysłowych⁵⁶⁷. Na ironię zakrawa fakt, że inicjatywa, która zbulwersowała szkocką opinię publiczną czyli podatek pogłówny (ang. poll tax) była pomysłem Szkota – Douglasa Masona i została ostatecznie wprowadzona przez szkockiego kanclerza Lorda Mackaya of Clashfern. W dodatku była przygotowywana w porozumieniu z prominentnymi politykami Partii Konserwatywnej w Szkocji – George’m Youngerem, Malcolmem Rifkindem, Michaelem Ancramem, Jamesem Gooldem czy przedstawicielami szkockich środowisk biznesowych. Wprowadzenie podatku pogłównego wcześniej niż w Anglii było pomysłem George’a Youngera i urzędników Biura do spraw Szkocji, którzy wychodzili z założenia, że dzięki temu szybciej wyeliminują niesprawiedliwą opłatę komunalną⁵⁶⁸. Margaret Thatcher potrafiła także uszanować odrębności instytucjonalne, powstałe wskutek dewolucji w zakresie władzy wykonawczej. Nie zlikwidowała Biura do spraw Szkocji, chociaż utożsamiała jego strukturę z nadmiarem biurokracji, bastionem socjalizmu i paternalistycznego skrzydła Partii Konserwatywnej⁵⁶⁹.

Margaret Thatcher w gruncie rzeczy była rozgoryczona, że Szkoci nie chcieli zaakceptować firmowanego przez nią projektu politycznego. Sama pozostawała pod dużym wrażeniem szkockich tradycji:

„Niekiedy mówi się, że Szkoci nie lubią thatcheryzmu. Cóż, to dla mnie trudne do wyobrażenia, ponieważ Szkoci wymyślili thatcheryzm na długo przed tym, zanim w ogóle o nim pomyślałam.

Minęło ponad dwieście lat, odkąd Adam Smith, David Hume, Adam Ferguson i inni powołali do życia zespół wyobrażeń o świecie, w którym bogactwo może

565 Zdaniem byłej premier nie był to jednak powód do dumy, lecz raczej do rozczarowania, ponieważ tak wysoki poziom wydatków publicznych wskazywał raczej, iż neoliberalne reformy nie były wprowadzane z należytą gorliwością (zob. Thatcher M., Moje lata…, op. cit., s. 639-640).

566 Thatcher M., Moje lata…, op. cit., s. 622-626; Finlay R.J., Thatcherism…, [w:] Devine T.M. [red.], Scotland and the Union…, op. cit., s. 165.

567 Zob. szerzej: Harvie C., Jones P., The Road…, op. cit., s. 146; Midwinter A., Keating M., Mitchell J., Politics and Public Policy…, op. cit., s. 184-194.

568 Harvie C., No Gods…, op. cit., s. 164; Thatcher M., Moje lata…, op. cit., s. 662-675; zob. też wypowiedź Malcolma Rifkinda w programie dokumentalnym Thatcher & the Scots, zrealizowanym dla BBC, https://www.youtube.com/watch?v=31FGZZ9Jb1E, dostęp: 13.01.2016.

569 Ibidem, s. 639-640.

być efektywniej zapewniane i pomnażane. To właśnie oni dostrzegli, że nie rząd generuje bogactwo, lecz ludzie. To właśnie ludzie postępują najlepiej, gdy dążą do realizacji własnych koncepcji. Wreszcie mądry rząd doceni starania jednostek, czynione na rzecz dobrobytu całej społeczności. Dlatego też zaproponowano ograniczenie rządu, aby poszerzyć sferę wolności mężczyzn i kobiet.

(…) to właśnie ideały, które najbardziej cenię. I właśnie one mają swoje korzenie w szkockim oświeceniu”⁵⁷⁰.

Tego rodzaju wypowiedź stanowiła polityczne credo Margaret Thatcher i służyła promowaniu jej projektu politycznego, nazywanego thatcheryzmem, na płaszczyźnie ideologicznej. Na tym polu „Żelazna Dama” poległa z kretesem, ponieważ było to ujęcie odrębne od utrwalonego zespołu przekonań czy wyobrażeń, których wypadkowa konstytuowała naród szkocki w sensie tożsamościowym. W poprzednich rozdziałach wykazałem, że szkocka tożsamość narodowa kształtowała się mimo braku państwowości szkockiej nie dzięki pochwale indywidualizmu czy zalet wolnego rynku, ale dzięki wykształceniu się przekonań i wyobrażeń o charakterze wspólnotowym (obecnych również w dorobku intelektualnym Adama Smitha). Szkocja, mimo utraty państwowości i parlamentu, zachowała zespół odrębności instytucjonalnych, pomagających realizować określone cele i rozwiązywać wspólne problemy. Były to także swego rodzaju fora dyskusyjne, które pozwalały wypracować konsensus w relacjach z rządem. Nie ma znaczenia czy szkockie instytucje społeczne były skuteczne, czy ich działalność pozostawiała wiele do życzenia. Istotne jest to, że mieszkańcy Szkocji posiadali związane z nimi wyobrażenia i przekonania, które zapewniały poczucie zbiorowej wyjątkowości. Wszystkie te wyobrażenia czy przekonania przetrwały mimo postępującej centralizacji połączonej z dewolucją w zakresie władzy wykonawczej. Nawet wówczas rząd często starał się uwzględniać problemy szkockie w procesie zarządzania gospodarczego i korzystać z opinii przedstawicieli społeczeństwa – kościołów, związków wyznaniowych, samorządów lokalnych, środowisk biznesowych czy związków zawodowych.

Wspomniane przekonania i wyobrażenia dotyczyły szkockiego społeczeństwa obywatelskiego – zespołu instytucji, które zapobiegały marginalizacji Szkocji w obrębie

570 Thatcher M., Speech to the Scottish Conservative Party Conference, Perth, 13.05.1988, [w:] Harris R.

[red.], The Collected Speeches…, op. cit., s. 296. Podobny pogląd Margaret Thatcher wyraziła w autobiografii (zob. Thatcher M., Moje lata…, op. cit., s. 638).

Zjednoczonego Królestwa i przyczyniały się do ochrony jej interesów. Wyjątkowość doktryny Margaret Thatcher polegała na zakwestionowaniu przekonań i wyobrażeń o charakterze wspólnotowym. Jest to wyraźnie widoczne w wypowiedzi dla Scotland on Sunday z 31 października 1987 roku:

„Myślę, że żyjemy w czasach, kiedy zbyt wielu ludzi daje do zrozumienia, że ma problem i uważa, że jego rozwiązanie jest zadaniem rządu (…). Oni przenoszą swoje problemy na społeczeństwo. Tymczasem nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo. Są jednostki, mężczyźni, kobiety i rodziny. Żaden rząd nie może niczego dokonać inaczej niż poprzez ludzi, a ludzie muszą polegać przede wszystkim na sobie. Naszym obowiązkiem jest zadbać najpierw o siebie, a potem o swojego sąsiada”⁵⁷¹.

Jeszcze poważniejszym błędem było przemówienie Margaret Thatcher na forum Zgromadzenia Ogólnego Kościoła Szkockiego. Konserwatywna premier wskazywała, że człowiek – stworzony na obraz i podobieństwo Boga – posiada wolną wolę i ma możliwość samodzielnego osiągnięcia stanu duchowego odkupienia. Rolą kościoła jest zatem dbałość o rozwój duchowy wiernych a nie o wprowadzanie reform społecznych czy rozwiązywanie problemów za nich⁵⁷². Margaret Thatcher zlekceważyła jednak symboliczną rangę Kirku jako części szkockiego społeczeństwa obywatelskiego.

W przeszłości parafie pomagały w rozwiązywaniu wspólnych problemów i niosły pomoc ubogim – stąd utrwalone w Szkocji wyobrażenia i przekonania o solidarnościowej roli Kościoła Szkockiego⁵⁷³. Przemówienie zraziło wielu Szkotów do thatcheryzmu i nie pomogło konserwatywnej premier pozyskać zwolenników w i tak coraz mniej licznym Kirku⁵⁷⁴, który oficjalnie włączył się w kampanię na rzecz ustanowienia Zgromadzenia (Parlamentu) Szkockiego.

Dodatkowym problemem były stosunki Margaret Thatcher z Sekretarzami Stanu do spraw Szkocji – Georgem Youngerem i Malcolmem Rifkindem, którzy często

571 Cyt. za: briandeer.com/social/thatcher-society.htm, dostęp: 11.01.2016, tłum. wł.

572 Zob. Thatcher M., Speech to the General Assembly of the Church of Scotland, Edynburg, 21.05.1988, [w:] Harris R. [red.], The Collected Speeches…, op. cit., s. 309-312.

573 Margaret Thatcher zdawała się nie dostrzegać, że przemówienie było błędem. W autobiografii wspominała, że thatcheryzm nie mógł zyskać w Szkocji poparcia na gruncie ideologicznym ze względu na załamanie wiary protestanckiej, stanowiącej bastion konserwatyzmu (zob. Thatcher M., Moje lata…, op. cit., s. 639).

574 W 1990 roku Kościół Szkocki liczył zaledwie 700 000 wiernych, podczas gdy kościół katolicki 800 000. Poza tym ½ małżeństw łączył tylko ślub cywilny w porównaniu do ¼ w latch 70. XX wieku (zob. Harvie C., No Gods…, op. cit., s. 175).

okazywali się hamulcowymi we wprowadzaniu reform thatcheryzmu oraz przedstawiali się jako politycy walczący o dodatkowe środki budżetowe wbrew rządowi⁵⁷⁵.

Radykalna redukcja przemysłu ciężkiego i wydobywczego w gospodarce miała stopniowy wpływ na rozwój szkockiej myśli narodowej. Przekonania i wyobrażenia o potędze szkockiego przemysłu, związanym z nim etosem pracy i codziennym heroizmie, a także o walce środowisk robotniczych o lepsze warunki życia miały symboliczne znaczenie w zespole przekonań i wyobrażeń składających się na szkocką tożsamość narodową. Związki zawodowe stanowiły część konceptu szkockiego społeczeństwa obywatelskiego i miały duże znaczenie w dialogu między szkockim społeczeństwem a rządem. Jednocześnie prywatyzacja i likwidacja państwowych przedsiębiorstw powodowały osłabienie więzi składających się na poczucie brytyjskiej tożsamości narodowej. Ze szkockiego krajobrazu gospodarczego zniknęły także symbole brytyjskości: kopalnie, zakłady przemysłowe, linie lotnicze czy brytyjski koncern naftowy (obecnie będący częścią amerykańskiego BP)⁵⁷⁶. Relację pomiędzy etosem robotniczym a szkocką tożsamością narodową najlepiej opisał lider Szkockiego Kongresu Związków Zawodowych z lat 1986-1998 Campbell Christie:

„Niepokoił mnie widok ludzi, których się znało, którzy wiele znaczyli w świecie przemysłu stali w Lanarkshire, a którzy pracowali w aptekach. W swoich społecznościach byli znaczącymi ludźmi rzucanymi na sterty złomu. W Szkocji poczucie samej siebie, swoich umiejętności, tego czym tak naprawdę była Szkocja, były zbudowane na tych gałęziach przemysłu”⁵⁷⁷.

Nie wydaje się, aby w środowisku robotniczym było to stanowisko odosobnione, zwłaszcza że Szkocki Kongres Związków Zawodowych włączył się w działania Kampanii na rzecz Zgromadzenia Szkockiego, a następnie Szkockiego Konwentu Konstytucyjnego.

575 Thatcher M., Moje lata…, op. cit., ss. 639-640, 642-643. Gwoli przykładu warto wskazać, że George Younger powołał komisję składającą się z przedstawicieli szkockich grup społecznych, która miała spotykać się raz w tygodniu w budynku Royal High School w Edynburgu. Miał to być substytut Zgromadzenia Szkockiego. Doprowadził również do zachowania Szkockiej Agencji Rozwoju w dotychczasowym kształcie (zob. Harvie C., No Gods…, op. cit., s. 178).

576 Devine T.M., The Scottish Nation…, op. cit., s. 602; McCrone D., Thatcherism in a Cold Climate, [w:]

Radical Scotland, nr 39, czerwiec-lipiec 1989, s. 11; Salmond A., The Dream…, op. cit., s. 13.

577 Wypowiedź pochodzi z programu dokumentalnego Thatcher & the Scots, zrealizowanego dla BBC (zob. https://www.youtube.com/watch?v=31FGZZ9Jb1E, dostęp: 13.01.2016).

Indywidualistyczna retoryka mogłaby jednak zostać zapomniana, gdyby tylko Margaret Thatcher pozwoliła na ustanowienie Zgromadzenia Szkockiego. Tymczasem dla „Żelaznej Damy” Zgromadzenie Szkockie było kolejnym bastionem biurokracji, generującym koszty i podnoszącym podatki, w dodatku tłamszącym inicjatywę jednostek, którą tak usilnie promowała⁵⁷⁸. W dodatku koncepcja ustanowienia autonomicznego zgromadzenia w jej ocenie zagrażała jedności unii:

„Mówi się, że nie jesteśmy partią Szkocji i to prawda – nie jesteśmy. Ale nie jesteśmy także partią Anglii, partią Walii czy partią Irlandii. Jesteśmy partią całego Zjednoczonego Królestwa. Jesteśmy Partią Konserwatywną i Unionistyczną. I zawsze będziemy Partią Unionistyczną.

(…) Nacjonaliści są przynajmniej na tyle szczerzy, że otwarcie deklarują dążenie do rozpadu Zjednoczonego Królestwa. Partia Pracy utrzymuje, że tego nie chce, ale jej strategia polityczna pokazuje co innego”⁵⁷⁹.

Zamiast reformy instytucjonalnej Margaret Thatcher proponowała zwiększenie zakresu wolności gospodarczej oraz wolności indywidualnej:

„Dopóki pozostanę liderem Partii Konserwatywnej, powinniśmy bronić jedności Unii poprzez wyraźne negowanie dewolucji w zakresie stanowienia prawa.

(…) wyraziliśmy poparcie dla zupełnie innej polityki – strategii znacznie odważniejszej i bardziej przemawiającej do wyobraźni niż proponowana przez naszych oponentów. Nie dewolucję dla polityków i biurokratów, lecz dewolucję dla samego narodu szkockiego. Dewolucję w polityce mieszkaniowej, w edukacji, w służbie zdrowia, w korporacyjnym udziale we własności (…).

Tego rodzaju polityka przywraca władzę ludziom. Jest to strategia ciesząca się ich poparciem”⁵⁸⁰.

Margaret Thatcher głęboko sprzeciwiała się więc ustanowieniu autonomii będącej „prawem narodowym” Szkotów przy jednoczesnym pozostawaniu Szkocji w unii brytyjskiej⁵⁸¹. Paradoksalnie była to taktyka politycznie nieopłacalna. Ustanowienie

578 Thatcher M., Thatcher M., Speech to the Scottish Conservative Party Conference, Perth, 13.05.1988, [w:] Harris R. [red.], The Collected Speeches…, op. cit., s. 296.

579 Ibidem. Formalnie pełna nazwa Partii Konserwatywnej to Partia Konserwatywno-Unionistyczna (ang.

Conservative and Unionist Party).

580 Ibidem.

581 Thatcher M., Moje lata…, op. cit., s. 644.

Zgromadzenia Szkockiego ze stosunkowo szerokim zakresem uprawnień pozwoliłoby na wprowadzanie w Szkocji modelu gospodarczego Partii Pracy, a następnie porównanie efektów polityki obu partii w różnych regionach kraju. Byłaby to jednocześnie gra na czas, która pozwalałaby ewentualnie obciążyć Partię Pracy odpowiedzialnością za sytuację w Szkocji.

Przyczyną tak nieustępliwej postawy była próba wprowadzania przez Margaret Thatcher nowego modelu brytyjskości, ponieważ dawne filary brytyjskiej tożsamości narodowej w ujęciu konserwatystów (imperium i wiara protestancka) należały do przeszłości. Alternatywą miało być promowanie przez państwo wolnej inicjatywy, przedsiębiorczości, indywidualizmu oraz umożliwienie jednostkom realizacji własnego potencjału. Nowa tożsamość brytyjska miała ukształtować się na gruncie negatywnym, niejako w walce przeciwko socjalizmowi, utożsamianemu z projektem państwa dobrobytu⁵⁸². W retoryce i działalności politycznej „Żelazna Dama” przyjmowała założenie, że działacze lewicowi są zakamuflowanymi marksistami, którzy „okopali się” w trzech instytucjach: Partii Pracy, samorządach lokalnych i związkach zawodowych⁵⁸³.

Takie pojmowanie brytyjskości pozostawało w sprzeczności z przekonaniami i wyobrażeniami konstytuującymi szkocką tożsamość narodową, zwłaszcza że związki zawodowe czy samorządy lokalne były utożsamiane ze szkockim społeczeństwem obywatelskim. Retoryka ta umacniała Szkotów w przekonaniu, że ich problemy pozostają lekceważone przez rząd⁵⁸⁴.

Margaret Thatcher podważała sens istnienia społeczeństwa jako takiego i nawet nie kryła się z tym, że nie przywiązuje większej wagi do opinii instytucji utożsamianych ze szkockim społeczeństwem obywatelskim. Twierdziła wręcz, że szkocki establishment jest zagłębiem lewicowości przyczyniającym się do umacniania wrogiej państwu brytyjskiemu ideologii socjalizmu⁵⁸⁵.

582 Teza ta znajduje potwierdzenie w literaturze brytyjskiej (zob. Aughey N., Nationalism, Devolution…, op. cit., s. 75; Stewart D., The Path to Devolution…, op. cit., ss. 198, 215).

583 Thatcher M., Moje lata…, op. cit., s. 357.

584 Wydanie wojny instytucjom obciążonym tak dużym bagażem przekonań i wyobrażeń o charakterze tożsamościowym nie mogło pozostać bez wpływu na ocenę działań rządu. Z badań opinii publicznej prowadzonych w sierpniu 1989 roku wynikało, iż 69% szkockich respondentów uważało, że Margaret Thatcher nie dba o szkockie interesy; 61% badanych twierdziło, że są traktowani przez nią jak obywatele drugiej kategorii. W badaniach przeprowadzonych rok później aż 79% Szkotów widziało w Partii Konserwatywnej ugrupowanie, któremu nie zależy na losach Szkocji (dane za: Stewart D., The Path to Devolution…, op. cit., ss. 215, 218).

585 Thatcher M., Moje lata…, op. cit., s. 639.

Ta konfrontacyjna postawa musiała doprowadzić do konfliktu między rządem a instytucjami szkockimi. Atak na szkockie instytucje był odbierany jako zamach na szkockie interesy, a co za tym idzie – na szkocką tożsamość narodową. Anty-socjalistyczna tożsamość brytyjska nie dała się przeszczepić na grunt szkocki, ponieważ nie przystawała do kanonu przekonań i wyobrażeń, które od stuleci budowały szkocką tożsamość narodową. Koncepcja ta była raczej utożsamiana z agresywnym nacjonalizmem angielskim⁵⁸⁶. Poczucie represyjności rządu Margaret Thatcher wiązało się z zakwestionowaniem konsensualnego stylu rządzenia, mającym zapewniać równość Anglii i Szkocji w ramach unii brytyjskiej. Konserwatyści utrzymywali scentralizowany aparat administracyjny, który nie zapewniał rozwiązywania problemów szkockich przez państwo; z drugiej strony jednolitość wprowadzanej polityki gospodarczej wykluczała porozumienie z instytucjami utożsamianymi z ochroną szkockich interesów. Margaret Thatcher literalnie interpretowała zasadę suwerenności Parlamentu Zjednoczonego Królestwa, co z kolei pozostawało w sprzeczności z utrwaloną praktyką konstytucyjną, w której parlament akceptował różnorodność instytucjonalną⁵⁸⁷. W tym kontekście renesans szkockiej myśli narodowej nie jest przypadkowy – kształtował się w kontrze do modelu brytyjskości proponowanego przez rząd.