W literaturze brytyjskiej nie udało się wypracować powszechnie przyjmowanej definicji nacjonalizmu w kontekście szkockiego życia politycznego47. Można to uznać za usprawiedliwione w tym sensie, że jeszcze w latach 60. XX wieku problem nacjonalizmu szkockiego wydawał się nieistotny. Zjednoczone Królestwo uchodziło za modelowy przykład państwa jednolitego o ugruntowanym systemie politycznym, w którym liczyły się dwa ugrupowania o ogólno-brytyjskie. Politycy związani z Narodową Partią Szkocji a następnie Szkocką Partią Narodową startowali w wyborach parlamentarnych, ale długo należało to traktować w kategorii ciekawostek statystycznych. Sukcesy wyborcze Szkockiej Partii Narodowej w latach 70. XX wieku zaskoczyły wielu obserwatorów życia politycznego48. W dodatku kwestia nacjonalizmu
46 Zob. http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2006/32/part/3, dostęp: 10.12.2014.
47 Niektórzy autorzy nie próbują tworzyć definicji nacjonalizmu szkockiego, lecz rozważają poglądy SNP w związku z bardziej abstrakcyjnymi definicjami nacjonalizmu, sformułowanymi przez Ernesta Gellnera czy Anthony’ego D. Smitha (zob. Bennie L., Johns R., Mitchell J., The Scottish National Party.
Transition to Power, Oxford 2012, s. 179; Bryant C., The Nations of Britain, Oxford 2006, ss. 16, 25;
Lynch P., SNP: The History of The Scottish National Party, Cardiff 2013, s. 4).
48 Nie bez przyczyny Arthur Midwinter, Michael Keating i James Mitchell uważają, iż jeszcze na początku lat 70. XX w. napisanie książki o szkockim systemie politycznym zostałoby uznane za przejaw ekscentryczności; problemy w całym Zjednoczonym Królestwie uważano za niemal identyczne a system dwupartyjny wydawał się utrwalony (Keating M., Midwinter A., Mitchell J., Politics and Public Policy in
szkockiego długo nie doczekała się kompleksowego opracowania – pionierski charakter miało studium Harolda J. Hanhama; wcześniej wspomnianą kwestię poruszał sir Reignald Coupland w bardziej kompleksowym opracowaniu49.
Warto zaznaczyć, że w odniesieniu do Szkocji określenie nacjonalizm bywa używane w odniesieniu do polityki i życia kulturalnego50. W rozprawie istotny będzie sposób pojmowania nacjonalizmu jako ideologii politycznej, natomiast to, co autorzy niekiedy utożsamiają z nacjonalizmem niepolitycznym czy kulturalnym skłonny jestem uznawać za przekonania i wyobrażenia kształtujące szkocką tożsamość narodową.
Takie rozgraniczenie nie eliminuje jednak wszystkich problemów. Właściwie nie został wypracowany powszechnie akceptowany pogląd co do historycznych
Scotland, Londyn 1992, s. 1; zob. też: Keating M., Managing the Multinational State. Constitutional Settlement in the United Kingdom [w:] Keating M., Salmon T.C., The Dynamics of Decentralization.
Canadian Federalism and British Devolution, Montreal, Kingston, Londyn 2001, s. 22). Roger Levy wskazuje, iż Szkocka Partia Narodowa miała problemy z przebiciem się na szkockiej scenie politycznej jako tzw. partia trzecia, statystycznie najbardziej pokrzywdzona przez większościową ordynację wyborczą (zob. Levy R., Scottish Nationalism on the Crossroads, Edynburg 1990, s. 1-4). Vernon Bogdanor i Kenneth O. Morgan wspominają, iż początkowo nic nie wskazywało, że Szkocka Partia Narodowa stanie się czymś więcej niż luźną grupą maniaków i entuzjastów (zob. Bogdanor V., Devolution in the United Kingdom, Oxford 2001, s. 120; Morgan, K.O., Regional and National Identities in the United Kingdom [w:] Keating M. Salmon, T.C, [red.], The Dynamics…, op. cit., s. 13). Dopiero po 1974 roku niektórzy badacze przyjęli tezę o stopniowej dezintegracji i nieuniknionym rozpadzie Zjednoczonego Królestwa (zob. Davies N., Wyspy, op. cit.; Nairn T., The Break-Up of Britain: Crisis and Neo-Nationalism, Londyn 1981).
49 Zob. Coupland R., Welsh and Scottish Nationalism. A Study, Londyn, Glasgow 1954; Hanham H.J., Scottish Nationalism, Cambridge, Massachusetts 1969.
50 Niektórzy autorzy wskazują, że w XIX-wiecznej Szkocji nacjonalizm praktycznie nie istniał na polu aktywności politycznej, ponieważ znajdował ujście w szeroko rozumianej kulturze, m. in. w literaturze, architekturze, medycynie, inżynierii technicznej (zob. Devine T.M., The Scottish Nation 1700-2007, Londyn 2006, s. 295-298; Paterson L., The Autonomy of Modern Scotland, Edynburg 1994, ss. 42-43, 61). Lindsay Paterson ukuł termin niepolitycznego nacjonalizmu, występującego w XIX-wiecznej Szkocji na trzech płaszczyznach: militarnej, kulturalnej i prawnej (zob. Paterson L., The Autonomy…, op. cit., s.
42-43). Tom Nairn używa natomiast wyrażenia sub-nacjonalizm, określając tym mianem swego rodzaju kulturowy odpowiednik nacjonalizmu politycznego (zob. Nairn T., The Break-Up…, op. cit., s. 155-156) James Mitchell opisuje postać Donalda Dewara – Sekretarza Stanu ds. Szkocji w rządzie Tony’ego Blaira i pierwszą osobę pełniącą funkcję Pierwszego Ministra Szkocji jako nacjonalistę kulturowego, który popierał dewolucję w zakresie stanowienia prawa, aby zachować polityczną jedność Zjednoczonego Królestwa. Jednocześnie Donald Dewar opisywany jest jako człowiek posiadający niezwykle rozległą wiedzę w zakresie szkockiej literatury, sztuki i historii (zob. Mitchell J., The Scottish Question, Oxfrod 2014, s. 257-258). O tym jak niejednoznaczne jest określenie nacjonalista kulturowy najlepiej świadczy fakt, że Christopher Harvie określił tym mianem Michaela Forsytha – Sekretarza Stanu do spraw Szkocji z ramienia Partii Konserwatywnej, który starał się dowartościować Szkotów na polu kultury, ale był absolutnie przeciwny wprowadzeniu dewolucji w zakresie stanowienia prawa (zob. Harvie C., Scotland and Nationalism. Scottish Society and Politics, 1707 to Present, Londyn, Nowy Jork 2004, s. 232).
początków nacjonalizmu szkockiego51. Problemem pozostaje również skonstruowanie ram ideologicznych, pozwalających sformułować przedmiotowy zakres definicji. Dość powiedzieć, że wczesny etap rozwoju nacjonalizmu szkockiego niekiedy kojarzony jest z konserwatyzmem52. Kwestią sporną pozostaje czy nacjonalizm szkocki powinien być utożsamiany z dążeniami do ustanowienia Parlamentu (Zgromadzenia) w ramach konstytucyjnego porządku Zjednoczonego Królestwa czy wyłącznie z separatyzmem i dążeniami do niepodległości Szkocji53. Współcześnie w szkockim systemie
51 Christopher Harvie wspomina, iż początek powszechnego nacjonalizmu w Szkocji często utożsamia się z podpisaniem Deklaracji z Arbroath z 1320 roku (zob. Harvie C., Scotland: A Short History, Oxford 2002, s. 59). Sir Reignald Coupland określeniem nacjonalizmu posługuje się w odniesieniu do okresu sprzed zawarcia unii szkocko-angielskiej z 1707 roku. Wspomina także o sentymencie patriotycznym w Szkocji w kontekście szkockich wojen o niepodległość z przełomu XIII i XIV wieku. Uważał jednak nacjonalizm i patriotyzm za synonimy (zob. Coupland R., Welsh and Scottish…, op. cit., s. 70). Harold J.
Hanham podziela powyższy pogląd z zastrzeżeniem, że nowoczesny nacjonalizm miał swój początek w połowie XIX wieku (zob. Hanham H.J., Scottish Nationalism, op. cit., s. 73-75). W podobnym tonie wypowiada się Chrostopher T. Smout, który zastrzega, że w XIX wieku nacjonalizm szkocki był w życiu politycznym praktycznie nieobecny i ujawnił się na nowo dopiero w początkach XX wieku (zob. Smout C.T., Perspectives on the Scottish identity, [w]: Scottish Affairs, nr 6, zima, 1994, s. 101-102).
Christopher Harvie i Peter Jones widzą początek nacjonalizmu szkockiego raczej w masowych protestach przeciwko zawarciu unii angielsko-szkockiej w 1707 roku, jakkolwiek sam nacjonalizm powiązany z dążeniami separatystycznymi uznają za stosunkowo młodą ideologię polityczną, rozwijającą się w XX wieku (zob. Harvie C., Jones P., The Road to Home Rule. Images of Scotland’s Cause, Edynburg 2000, s.
6). Jack Brand skłonny jest utożsamiać początki nacjonalizmu szkockiego z ruchem na rzecz Home Rule w latach 80. XIX wieku (zob. Brand J., The National Movement in Scotland, Londyn, Henley, Boston 1979, s. 170-171). Z kolei Tom Nairn utrzymuje, że nacjonalizm szkocki zaczął kształtować się dopiero w początkach XX wieku (zob. Nairn T., The Break-Up…, Londyn, 1981, s. 95).
52 Vernon Bogdanor mianem nacjonalistów określa ludzi pokroju sir Waltera Scotta, którzy w XIX wieku z jednej strony wyrażali pełen lojalizm w stosunku do rządu brytyjskiego, a z drugiej bronili szkockich odrębności instytucjonalnych w obrębie Zjednoczonego Królestwa. Autor wiąże także tego rodzaju konserwatywne postawy – charakterystyczne dla XIX-wiecznych torysów – z nacjonalizmem (zob.
Bogdanor V., Devolution…, op. cit., s. 131). W podobnym tonie wypowiada się Harold J. Hanham, który wskazuje, że nacjonalizm szkocki I połowy XIX wieku miał z jednej strony dość konserwatywny, z drugiej romantyczny charakter – ówcześni przywódcy konserwatywni dążyli zarówno do obrony autonomii instytucji stricte szkockich jak i do przywrócenia pewnych rozwiązań instytucjonalnych sprzed unii z 1707 roku. Na początku II połowy XIX wieku – zdaniem autora – nacjonaliści szkoccy także dążyli do wzmocnienia pozycji politycznej Szkocji poprzez drobne reformy instytucji brytyjskich; niektórzy spośród nich opowiadali się, m. in. za powołaniem specjalnego ministra do spraw Szkocji w rządzie brytyjskim (Hanham H.J., Scottish Nationalism, op. cit., s. 73-82).
53 Tom Nairn utożsamia nacjonalizm wyłącznie z dążeniem do niepodległości i separatyzmem (zob.
Nairn T., The Break-up…, op. cit., ss. 95, 131-133). Gordon Wilson – lider Szkockiej Partii Narodowej w latach 1966-1990 dokonuje wyraźnego rozróżnienia między nacjonalizmem (utożsamianym wyłącznie z dążeniem do niepodległości Szkocji) a ruchami autonomicznymi z XIX i XX wieku (Wilson G., SNP the Turbulent Years 1960-1990, Stirling 2009, s. 169). Tam Dalyell – polityk Partii Pracy i jeden z najbardziej zagorzałych przeciwników dewolucji w zakresie stanowienia prawa uznawał nacjonalizm i separatyzm za synonimy (zob. Dalyell T., Devolution. The End of Britain?, Londyn 1977, ss. 256, 258).
Inni autorzy używają bardziej neutralnego określenia szkocki ruch narodowy, którego nie ograniczają do Szkockiej Partii Narodowej czy dążeń separatystycznych (zob. Brand J., Scottish National…, op. cit.;
Mitchell J., Constitutional Conventions and the Scottish National Movement: Origins, Agendas and
politycznym mianem nacjonalistów określa się głównie polityków Szkockiej Partii Narodowej, których zasadniczym celem jest niepodległość Szkocji. Nacjonalizmowi szkockiemu najczęściej przeciwstawiany jest unionizm – dążenie do zachowania jedności Zjednoczonego Królestwa, kojarzone z takimi ugrupowaniami jak Partia Pracy, Partia Konserwatywna czy Liberalni Demokraci. Tak prosty podział bywa kwestionowany – niektórzy autorzy wskazują, że tak ostre zróżnicowanie jest mocno uproszczone, gdyż między SNP a pozostałymi partiami nastąpiło pewne zbliżenie w kwestiach konstytucyjnych54.
Mając na uwadze wspomniane trudności warto przyjrzeć się ogólnym definicjom nacjonalizmu. Literatura nie wypracowała pojęcia, które doczekałoby się powszechnej akceptacji i miałoby charakter uniwersalny niczym wzorzec metra w Sèvres pod Paryżem. Podstawowy problem wynika stąd, że ideologia nacjonalizmu nie stanowi czysto abstrakcyjnego konceptu; przeciwnie – kształtowała się pod wpływem długoletnich praktyk politycznych, na przestrzeni kilku stuleci. W dodatku rozwój tego rodzaju ideologii nie rozpoczął się we wszystkich miejscach równocześnie i wyglądał rozmaicie w różnych częściach świata, więc – w mojej ocenie – wypada raczej mówić o nacjonalizmach niż o jednym, uniwersalnym nacjonalizmie. Trzeba więc uznać, że nacjonalizmy ewoluowały wraz ze zmieniającymi się warunkami życia politycznego, modelami ustrojowymi czy gospodarczymi. Ruchy polityczne odwołujące się do nacjonalizmu często wykazują więcej różnic aniżeli podobieństw. Cele polityczne Outcomes [w:] Strathclyde Papers on Government and Politics, nr 78, 1991, s. 2). James Mitchell definiuje ruch narodowy jako „kampania na rzecz Parlamentu Szkockiego w obrębie Wielkiej Brytanii lub poza nią” (zob. Mitchell J., From National Identity to Nationalism [w:] Dickinson H.T., Lynch M., The Challenge to Wdestminster: Devolution, Sovereignty and Independence, East Linton 2000, s. 154). W moim przekonaniu definicja ta powinna jednak zostać sformułowana w odniesieniu do uznania zasady suwerenności narodu szkockiego, gdyż samo dążenie do ustanowienia Parlamentu (Zgromadzenia) Szkockiego może być motywowane powodami niezwiązanymi z retoryką narodową (możemy spotkać się także z uzasadnieniem stricte gospodarczym czy z argumentacją za zachowaniem jedności Zjednoczonego Królestwa). Część autorów uważało środowiska związane z działalnością Szkockiego Konwentu Konstytucyjnego II połowy lat 80. XX wieku (wywodzące się głównie z Partii Pracy oraz Sojuszu Liberałów i Socjaldemokratów) za przynajmniej częściowo nacjonalistyczne; retorykę wyrażaną przez Szkocki Konwent Konstytucyjny określano nawet mianem nacjonalizmu przez małe „n” lub swoistego laburzystowskiego nacjonalizmu; celem Konwentu było jednak ustanowienie Zgromadzenia Szkockiego o charakterze autonomicznym (zob. Devine T.M., The Scottish Nation…, op. cit., s. 609;
Levy R., Scottish Nationalism…, op. cit., s. 130-131). Sir Reignald Coupland w ogóle nie definiuje nacjonalizmu przez pryzmat celu politycznego, skupiając się na sformułowaniu wspólnej definicji w odniesieniu do Szkocji i Walii, w możliwie najszerszym zakresie (zob. Coupland R., Welsh and Scottish…, op. cit., s. xvii).
54 Zob. Jeffery C., An outbreak of consensus: Scottish politics after devolution, [w:] Political insight, t. 1, nr 1, kwiecień 2010, s. 32-35; Torrance D., The Battle for Britain. Scotland and the Independence Referendum, Londyn 2013, ss. 59-62, 323-324.
nacjonalistów mogą być rozmaite: od zapewnienia narodowi autonomii, poprzez niepodległość (a co za tym idzie – własną państwowość), aż po zapędy imperialistyczne, autorytarne czy nawet totalitarne, wyrażające się w dążeniu do podporządkowania lub wyniszczenia innych wspólnot (narodów, grup religijnych, politycznych czy społecznych). Poza tym ruchy narodowe różnią się pod względem stosunku do wolności liberalno-demokratycznych, otwartości na pluralizm polityczny i kulturowy czy sposobu pojmowania wspólnoty narodowej. Sytuacja staje się jeszcze bardziej skomplikowana biorąc pod uwagę, że ten sam nacjonalizm może wykazywać znaczne różnice doktrynalne w odmiennych okresach historycznych. Doskonałym tego przykładem jest postawa Szkockiej Partii Narodowej, która – będąc ugrupowaniem powszechnie uznawanym za nacjonalistyczne – ewolucyjnie zmieniała swój stosunek do wielu kwestii, w tym do sposobu osiągnięcia niepodległości przez Szkocję, członkostwa niepodległej Szkocji w Unii Europejskiej (wcześniej w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej) czy w NATO.
W tym kontekście sformułowanie najprostszej definicji nacjonalizmu wydaje się być zadaniem tyleż niewdzięcznym, co prawdopodobnie niewykonalnym. Nie jest to jednak celem niniejszej rozprawy. Analiza różnych definicji nacjonalizmu może okazać się pomocna przy próbie zdefiniowania nacjonalizmu szkockiego, bowiem tylko w pełni zdefiniowana ideologia może stanowić punkt wyjścia do dalszych badań.
Na tle wcześniejszych rozważań można pokusić się o stwierdzenie, że na sposób pojmowania nacjonalizmu wpływają dwa zasadnicze czynniki: praktyka polityczna i doświadczenia historyczne. Najlepszym tego przykładem jest Polska, gdzie – po przykrych doświadczeniach związanych z agresywnym nacjonalizmem niemieckim w okresie II wojny światowej – nacjonalizm często pojmowany jest pejoratywnie.
Świadczy o tym definicja wyrażona w Słowniku języka polskiego PWN:
„(…) postawa społeczno-polityczna i ideologia postulujące nadrzędność interesu własnego narodu, wyrażające się w egoizmie narodowym, w dyskryminowaniu innych narodów, nietolerancji i wrogości w stosunku do nich”55.
Z podobnie brzmiącą definicją możemy spotkać się w Popularnej Encyklopedii Powszechnej:
55 Szymczak M. [red.], Słownik…, op. cit., s. 243.
„(…) ideologia i ruch polityczny, a także postawa społeczno-polityczna, podporządkowujące interesy innych narodów interesom własnego; wg tej ideologii wszelkie działania polityczne podejmowane są w celu podniesienia siły własnego narodu, a także oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów”56. Pejoratywnie nacjonalizm pojmowany jest także przez autorów Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN:
„(…) postawa społeczno-polityczna i jedna z form ideologii narodowej, która stawia interesy własnego narodu ponad wszelkie inne wartości; postuluje podporządkowanie wszystkich problemów politycznych i społecznych kwestii walki o narodowe interesy przeciwko innym narodom; przyjmuje, że obowiązki człowieka wobec własnego narodu zwalniają go od wszelkich zobowiązań moralnych wobec innych narodów, jeżeli te zobowiązanie nie są zgodne z realizacją dążeń własnego narodu; wyraża się w egoizmie narodowym, etnocentryzmie, w wyolbrzymianiu zalet własnego narodu i żądaniu dla niego specjalnych przywilejów, w stosunku pogardy, nietolerancji i wrogości do innych narodów”57.
O tym jak bardzo zakorzenione w polskiej nauce jest pejoratywne pojmowanie nacjonalizmu najlepiej świadczy stwierdzenie Tomasza Czapiewskiego, że „(…) za błąd należy uznać powszechny w Polsce zwyczaj określania SNP mianem nacjonalistów”58. Wspomniana teza została uzasadniona w ten sposób, że Szkocka Partia Narodowa – podobnie jak Plaid Cymru59 w Walii czy Liga Północna we Włoszech – należą do rodziny ideologicznej odmiennej od partii nacjonalistycznych, które „ochronę ładu łączą z niechęcią do wchodzenia w transnarodowe struktury polityczne, wrogością wobec imigrantów i dążeniem do budowy silnego państwa”60. Nacjonalizmowi przeciwstawiany jest patriotyzm. Tak rzecz się ma w przypadku definicji patriotyzmu w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN:
„(…) postawa społeczno-polityczna oparta na zasadach miłości i przywiązania do ojczyzny, jedności i solidarności z własnym narodem, poczuciu więzi
56 Czopek L. [red.], Popularna Encyklopedia Powszechna. Tom 11, n, Kraków 1996, s. 14.
57 Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. Tom 7, Man-Nomi, Warszawa 1966, s. 575.
58 Czapiewski T., Czy istnieją centrolewicowi nacjonaliści? – Przypadek Szkockiej Partii Narodowej, [w:]
Acta Politica, nr 21, 2009, s. 117.
59 W języku walijskim Plaid Cymru oznacza „Partia Walii”.
60 Czapiewski T., Czy istnieją…, [w:] Acta Politica, nr 21, 2009, s. 117-118.
społecznej i wspólnoty kulturowej z członkami innych narodów; forma ideologii narodowej postulująca podporządkowanie i poświęcenie dążeń osobistych sprawom narodu i ojczyzny, jeżeli wymaga tego ich dobro”61.
Z podobnie sformułowanym pojęciem patriotyzmu spotykamy się w Słowniku języka polskiego PWN:
„(…) postawa społeczno-polityczna i forma ideologii łącząca przywiązanie do własnej ojczyzny, poczucie więzi społecznej oraz poświęcenie dla własnego narodu z szacunkiem dla innych narodów i poszanowaniem ich suwerennych praw”62.
Dla porównania w Zjednoczonym Królestwie – państwie o ugruntowanym parlamentaryzmie i długoletnich tradycjach demokratycznych, nacjonalizm nie jest utożsamiany wyłącznie z narodowym egoizmem, rasizmem czy szowinizmem.
W Słowniku języka angielskiego dla zaawansowanych słowo nacjonalizm występuje pod dwoma znaczeniami, przy czym pierwsze z nich ma charakter neutralny:
„1) pragnienie niepodległości politycznej wyrażane przez grupę osób o wspólnym języku, historii, kulturze: nacjonalizm szkocki [kursywa autorów – K.P]; 2) przekonanie o wyższości własnego narodu nad pozostałymi: Przywódcy dyskutowali o niebezpieczeństwie stawianym przez wzrost radykalnego nacjonalizmu [kursywa autorów – K.P.]”63.
Mamy zatem do czynienia z dwiema formami nacjonalizmu: umiarkowanym (przykładem jest nacjonalizm szkocki) i radykalnym czy szowinistycznym. Powyższych znaczeń dopełniają zamieszczone we wspomnianym słowniku znaczenia słowa nacjonalista:
„1) ktoś, kto wierzy, że grupa, państwo czy naród powinny być niepodległe:
serbski, kazachski, zuluski nacjonalista [kursywa autorów – K.P]; 2) ktoś, kto ma poczucie, że interesy jego własnego narodu powinny być uważane za
61 Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. Tom 8, Nomo-Polsc, Warszawa 1966, s. 524.
62 Szymczak M. [red.], Słownik…, op. cit., s. 621.
63 Hoey M. [red.], English Dictionary…, op. cit., s 995.
ważniejsze od interesów innych narodów: Prawicowi nacjonaliści zdobyli 43 mandaty [kursywa autorów – K.P]”64.
Natomiast patriotyzm postrzegany jest bardziej jako stan emocjonalny niż postawa czy ideologia polityczna:
„(…) silne poczucie miłości, szacunku i obowiązku w stosunku do własnego państwa”65.
Tymczasem nacjonalizmu szkockiego nie sposób co do zasady utożsamiać z szowinizmem, terroryzmem czy próbą zdominowania innych narodów. W brytyjskiej tradycji politycznej nacjonalizm szkocki można uznać za ideologię umiarkowaną.
Rozprawa dostarczy wiele przykładów potwierdzających tak postawioną tezę. Dla jej ogólnego zilustrowania wypada nadmienić, że nacjonaliści związani z SNP nigdy nie kwestionowali porządku demokratycznego, regularnie brali udział w wyborach do Parlamentu Zjednoczonego Królestwa (pierwszy raz w 1935 roku), po wstąpieniu Wielkiej Brytanii do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – w wyborach do Parlamentu Europejskiego (od 1979 roku), natomiast po zapoczątkowaniu dewolucji w zakresie stanowienia prawa – także do Parlamentu Szkockiego (od 1999 roku)66. Szkocka Partia Narodowa już w latach 40. i 50. XX wieku brała udział w wyborach samorządowych, co przy początkowo zbyt małych zasobach finansowych, aby podjąć rywalizację w większości okręgów w wyborach krajowych, wydawało się rozsądną strategią67. Poza tym SNP konsekwentnie uznaje wolę narodu – wyrażoną w akcie wyborczym – za potencjalną legitymizację swoich celów politycznych. SNP deklarowała początkowo w programach wyborczych do Parlamentu Zjednoczonego Królestwa, iż zdobycie większości mandatów w szkockich okręgach wyborczych będzie równoznaczne z wyrażeniem przez naród szkocki woli osiągnięcia niepodległości. To z kolei miało umożliwić przeforsowanie ustaw niezbędnych dla ustanowienia Parlamentu Szkockiego, posiadającego kontrolę nad wszystkimi sprawami Szkocji. Parlament ten miał składać się z posłów szkockich, wybranych wcześniej do Parlamentu
64 Ibidem.
65 Ibidem, s. 1096. Pojęcia patriotyzmu i nacjonalizmu bywają stosowane zamiennie. Najlepszym przykładem jest ujęcie sir Reignalda Couplanda, który podkreśla, że nacjonalizm może być zgodny lub niezgodny z normami moralnymi w zależności od tego czy interes narodowy jest pojmowany przez nacjonalistów we właściwy sposób (zob. Coupland R., Welsh and Scottish…, op. cit., s. xvii).
66 Lynch P., SNP: The History…, op. cit., s. 18-24.
67 Hanham H.J., Scottish Nationalism, op. cit., s. 177.
Zjednoczonego Królestwa, a jego zadaniem miało być opracowanie projektu konstytucji niepodległej Szkocji, która następnie miała zostać poddana pod głosowanie w referendum68. W późniejszym okresie nastąpiła pewna modyfikacja programowa, toteż zwycięstwo SNP w szkockich wyborach do Parlamentu Zjednoczonego Królestwa miało uruchomić negocjacje z rządem Zjednoczonego Królestwa oraz organizacjami międzynarodowymi a po ich skutecznym zakończeniu, do zorganizowania referendum w sprawie przyjęcia konstytucji niepodległej Szkocji69. Natomiast po zapoczątkowaniu dewolucji w zakresie stanowienia prawa nastąpiła zmiana doktrynalna – zwycięstwo SNP w wyborach do Parlamentu Szkockiego miało doprowadzić do zorganizowania referendum, w którym naród szkocki wypowiedziałby się czy Szkocja powinna ogłosić niepodległość70.
Niezależnie od wspomnianej ewolucji, szkoccy nacjonaliści niezmiennie szanowali wolę suwerennego narodu szkockiego. Nawet jeśli wyniki wyborcze były dalekie od oczekiwań (co zdarzało się wielokrotnie), politycy Szkockiej Partii Narodowej nie kwestionowali legalności wyborów czy zasadności tej instytucji, a jeśli szukali winnych, to raczej we własnych szeregach. Najlepszym tego przykładem jest konflikt pomiędzy partyjnym establishmentem a dysydentami z tzw. Grupy’79 (ang. 79 Group) po wyborach parlamentarnych z 1979 roku, szczegółowo omówiony w dalszej części rozprawy. Nacjonaliści ze Szkockiej Partii Narodowej w latach 80. XX wieku niejednokrotnie opowiadali się za stosowaniem obywatelskiego nieposłuszeństwa, próbowali organizować masowe protesty przeciwko polityce rządu Margaret Thatcher czy włamać się do budynku Royal High School w Edynburgu i tam demonstracyjnie odczytać symboliczny manifest o ustanowieniu Zgromadzenia Szkockiego71. W II połowie lat 80. XX w. SNP protestowała przeciwko wprowadzeniu w Szkocji tzw.
podatku pogłównego (ang. poll tax), inicjując i wspierając kampanię na rzecz uchylania
68 Zob. m. in.: Policy of The Scottish National Party, Edynburg 1950, s. 2; The New Scotland, Edynburg 1970, s. 2; The Scottish National Party Election Manifesto – February 1974, Edynburg 1974, s. 5;
Choose Scotland – The Challenge of Independence. Manifesto of the SNP for the 1983 General Election, Edynburg 1983, s. 2; Play the Scottish Card. SNP General Election Manifesto 1987, Edynburg 1987, s. 5.
69 Independence in Europe. Make it happen now! The 1992 Manifesto of the Scottish National Party,
69 Independence in Europe. Make it happen now! The 1992 Manifesto of the Scottish National Party,