Konwergencja mediów - sens pojęcia

Technologiczna rewolucja w zakresie społecznego komunikowania to jedno z podstawowych zagadnień XXI wieku. Literatura przedmiotu jest zatem bardzo bogata i zróżnicowana, jeśli chodzi o kierunki refleksji i stosowane perspektywy badawcze. Pełna bibliografia prac dotyczących kwestii konwergencji mediów by­

łaby bardzo obszerna1. W wielu podejmujących te problematykę tekstach poja­

1 Do szczególnie ważnych opracowań na temat mechanizmów tego procesu, jego aktualnego stanu i konsekwencji należą z pewnością m.in.: M. Castells: Społeczeństwo sieci. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2007; J. van Dijk: Społeczne aspekty nowych mediów. Analiza społeczeństwa sieci. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010; Transitioned Media:

A Turning Point into the Digital Realm, Springer. Red G. Einav. New York 2010; Understanding Media Convergence. Red. A. E. Grant, J. S. Wilkinson. Oxford University Press, 2008.; M. Hirst:

News.2.0: Can Journalism Survive the Internet?. Allen & Unwin Crows Nest 2011; R. Hohlfeld, P. Müller, A. Richter, F. Zacher (Hg.): Crossmedia - Wer bleibt auf der Strecke? Beiträge aus Wissenschaft und Praxis. Lit Verlag, Berlin 2010; H. Jenkins: Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007;

K. B. Jensen: Media Convergence: The Three Degrees of Network, Mass, and Interpersonal Communication. Routledge, Abington-New York 2010; K. C. Killebrew: Managing Media Convergence. Pathways to Journalistic Cooperation. Blackwell Publishing, Ames-Oxford 2005;

Communications Regulation in the Age of Digital Convergence: Legal and Economic Perspectives.

Red. J. Krämer, S. Seifert. Universitätsverlag Karlsruhe, Karlsruhe 2009; A. Matthes: Convergence Journalism. Die Auswirkungen der Mediakonvergenz auf den Praktischen Journalismus. VDM Verlag Dr. Müller, Saarbrücken 2006; J. Kolodzy: Convergence Journalism: Writing and Reporting Across the News Media. Rowman & Littlefield Publishers, Lanham 2006; D. Penrod: Composition

97

wia się świadomość interdyscyplinarności tematu. Mimo to, trudno nie dostrzec, że na ogół przeważa perspektywa technologiczna - konwergencja mediów w lite­

raturze naukowej oraz w publicystyce rozumiana jest zwykle instrumentalno-tech- niczne, przez pryzmat zmian dokonujących się w zakresie sposobów i form prze­

kazu informacji2. Refleksja szersza, uwzględniająca i eksponująca inne aspekty, w tym perspektywę socjologiczną i politologiczną, pojawia się znacznie rzadziej.

in Convergence: The Impact of New Media on Writing Assessment. Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah 2005; Convergent Journalism an Introduction: Writing and Producing Across Media.

Red. S. Quinn, V. Filak. Elsevier, Burlington-Oxford 2005; S. Quinn: Convergent Journalism.

The Fundamentals of Multimedia Reporting. Peter Lang Publishing, New York 2005; S. Quinn:

Conversations on Convergence: Insiders ’ Views of News Production in the 21 st Century. Peter Lang Publishing, New York 2006; R. Singh, S. Raja: Convergence in Information and Communication Technology: Strategic and Regulatory Considerations. The World Bank, Washington 2010;

Converging Media, Diverging Politics: A Political Economy of News Media in the United States and Canada. Red. D. Skinner, J. R. Compton, M. Gasher. Lexington Books, Lanham 2005; J. Watkinson: Convergence in Broadcast and Communications Media: The fundamentals of audio, video, data processing and communications technologies. Focal Press, Oxford 2001.

Zagadnienie to coraz częściej podejmowane jest również w polskiej literaturze naukowej: Kultura 2.0. - Wyzwania cyfrowej przyszłości. Red. E. Bendyk. Polskie Wydawnictwo Audiowizualne, Warszawa 2007; M. Drożdż: Konwergencja mediów - tendencje, modele i konsekwencje. „Studia Medioznawcze”, 2008 nr 3 (34), 84-103; K. Jakubowicz: Nowa ekologia mediów. Konwergencja a metamorfoza. Wydawnictwo POLTEXT, Warszawa 2011; K. Kopecka-Piech: Koncepcje konwergencji mediów. „Studia Medioznawcze”, 2011 nr 3 (46), s. 1-21; „Stare" media w obliczu

„nowych”, „nowe" w obliczu „starych”. Red. K. Pokoma-lgnatowicz, J. Bierówka. Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne - Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2011.

2 Zob: R. Silverstone: Convergence Is a Dangerous Word. “Convergence. The International Journal of Research Into New Media Technologies”, 1995 nr l,s. 11-13.

3 M. Noll: The Myth of Convergence. “The International Journal on Media Management”, 2003 nr 5 (1), s. 12.

Definicji konwergencji mediów jest tak wiele, że budowanie nowych mija się z celem. Nie wydaje się zresztą, by kolejne nowe próby skonstruowania syntetycz­

nej definicji były w stanie w jakimkolwiek stopniu rozjaśnić problem i przyczynić się do pogłębienia teoretycznej wiedzy na ten temat. Zdaniem niektórych badaczy posługiwanie się tym pojęciem prowadzi na manowce, obejmuje bowiem tak wiele znaczeń, że może być niemal wszystkim, konwergencja jest zatem niczym więcej, jak rozdmuchaną iluzją3.

Zdecydowanie bardziej wartościowe wydaje się kontynuowanie, na ogół je­

dynie sygnalizowanych w literaturze przedmiotu, refleksji dotyczących poszcze­

gólnych wymiarów i konsekwencji konwergencji mediów w różnych sferach ży­

cia społecznego oraz zależności między nimi. Z politologicznego punktu widzenia szczególnie interesujący jest problem aktualnych i przyszłych skutków tego pro­

cesu mediów dla funkcjonowania współczesnych systemów politycznych, zwłasz­

cza w kontekście pytań o pozycję i jakość demokracji.

Podstawowe źródła i przyczyny współczesnej rewolucji w dziedzinie przekazu informacji i komunikowania nie odbiegają od klasycznych impulsów towarzyszących rozwojowi ludzkiej cywilizacji. Są zatem nimi przede wszystkim motywy: biopsycho-

logiczne (natura ludzka), ekonomiczne (zysk) i polityczne (władza i dominacja). Nie­

łatwo wskazać dokładną datę i konkretne zdarzenie stanowiące początek przełomu.

W 1972 roku Amitai Etzioni opracował projekt MINERVA (Multiple Input Network for Evaluating Reactions, Votes and Attitudes'), technologiczny system dialogu zbiorowego, mający na celu stworzenie obywatelom możliwości wymiany poglądów i podejmowania decyzji grupowych bez opuszczania własnego domu.

W zależności od skali społeczności opierać się miał on na wykorzystaniu różnych zintegrowanych form komunikowania - sieci telefonicznej, łączności radiowej i telewizji kablowej4. Pod koniec lat 70. twórca medialnego laboratorium Massa­

chusetts Institute of Technology Nicholas Negroponte stwierdził, że trzy odseparo­

wane dotąd od siebie gałęzie przemysłu: komputerowy, radiowo-telewizyjny i po- ligraficzno-wydawniczy muszą połączyć się na początku XXI wieku 5, a podstawę integracji stanowić będzie digitalizacja treści przekazu polegająca na zamianie ato­

mów na bity L. Z biegiem czasu pogląd ten miał coraz więcej zwolenników.

A. Etzioni: MINERVA: An Electronic Town Hall. “Policy Sciences”, 1972 nr 3(4), s. 18.

5 S. Brand: The Media Lab. The Media Lab: Inventing the Future at M. I. T. Penguin, New York 1987, s. 10.; Por. J. Kolodzy: Convergence Journalism..., s. 5.

6 I. de Sola Pool: Technologies of Freedom. On Free Speech in an Electronic Age. Harvard University Press: Cambridge-London 1983, s. 28.

7 R. Silverstone: Convergence Is..., s. 11.

8 H. Jenkins: Kultura konwergencji..., s. 9.

’ T. Dwyer: Media Convergence. McGraw-Hill International, Maidenhead-New York 2010, s. 2.

10 K. B. Jensen: Media Convergence: The Three Degrees of Network, Mass..., s. 14-15.

Ithiel de Sola Pool, uznawany często za prekursora społecznych badań pro­

cesu unifikacji mediów, współczesną falę konwergencji rozumiał jako integrację różnych urządzeń, w ramach której technologia elektroniczna sprowadza wszyst­

kie sposoby komunikowania do jednego systemu 6 7. Według Rogera Silverstone-

’a zlanie się w wymiarze technologicznym obrazu wideo, przekazu telekomuni­

kacyjnego i techniki komputerowej prowadzi do konwergencji treści, w ramach której fakt i fantazja tracą dotychczasową wyrazistość, a wyraźnie odrębne dotąd gatunki medialne mieszają się w elektroniczne hybrydowe audycje inforozrywko- we, łączące cechy reklamy, dokumentu i sztuki telewizyjnej, zbudowane na prze­

plataniu relacji na żywo z materiałami zarejestrowanymi w przeszłości1. Hen­

ry Jenkins w głośnej pracy Convergence Culture zdefiniował konwergencję jako trójwymiarowy proces obejmujący przepływ treści pomiędzy różnymi płatformami medialnymi, współpracę różnych przemysłów medialnych oraz migracyjne zacho­

wania odbiorców mediów, którzy dotrą niemal wszędzie, poszukując takiej roz­

rywki, na jaka mają ochotę 8. Zdaniem Tima Dwyera, jest to natomiast proces, w ramach którego nowe technologie są wchłaniane przez istniejące media, gałęzie przemysłu komunikowania i kultury9 10. Klaus B. Jensen zaproponował rozumienie konwergencji mediów jako otwartego historycznie procesu migracji praktyk ko­

munikowania poprzez różne materialne technologie i społeczne instytucje'0.

Jak pisze Lev Manovich, nowe media są wynikiem przecięcia się dwu odręb­

nych procesów - historii technik obliczeniowych i historii technologii medialnych 11. Druga połowa XX w. zakończyła okres rozwoju poszczególnych form przekazu w izolacji od siebie, a pozostałości tradycyjnych rozwiązań mają charakter coraz bardziej niszowy i zepchnięte zostały na margines życia społecznego. Zarówno media oparte na nowych technologiach (internet, telefonia komórkowa), jak i wy­

rastające z epoki industrialnej (gazety i czasopisma, radio, telewizja), aby istnieć muszą zaakceptować nowe reguły gry: reprezentację numeryczną, modulamość, automatyzację, wariacyjność i transkodowanie kulturowe 11 12.

11 L. Manovich: Język nowych mediów. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 82.

12 Ibidem, s. 83.

13 T. Dwyer: Media Convergence..., s. 8.

14 Zob. H. Jenkins: Kultura konwergencji...; Idem: Convergence? I Diverge. “Technology Review.

MIT’s Magazine of Innovations”. Special Issue: Wired + Wireless, June 2001, s. 93; Idem: The Cultural Logic of Media Convergence. “International Journal of Cultural Studies”, 2004 nr 7 (33), s. 34.

Wymienione przykłady nie wyczerpują, rzecz jasna, wszystkich możliwości interpretacyjnych - definicji i odpowiadających im sposobów rozumienia konwer­

gencji mediów jest zdecydowanie więcej, co potwierdza, że aktualny stan refleksji teoretycznej powinien skłaniać przede wszystkim do pogłębiania analizy różnych perspektyw oraz poszukiwania znaczących powiązań między nimi. Szczególne­

go znaczenia nabiera więc integralne podejście do analizy konwergencji mediów, oparte na rozpatrywaniu jej z uwzględnieniem wzajemnych związków między po­

szczególnymi aspektami tego procesu, pozostającymi ze sobą w ścisłym związku i niezbędnymi dla jego zrozumienia.