Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z przyjęcia wspólnej walutyz przyjęcia wspólnej waluty

Jak podkreśla się w literaturze fachowej przedmiotu, korzyści przyjęcia wspólnej waluty można podzielić na te, które ujawniają się bezpośrednio oraz te, które mogą pojawiać się stopniowo. Korzyści bezpośrednie są odczuwalne już w krótkim terminie, a pośrednie mogą potencjalnie wystąpić w perspektywie średnio- i długookresowej od momentu wprowadzenia wspólnej waluty. Istotną właściwością korzyści bezpośred-nich jest to, iż następują one niemal automatycznie w wyniku zastąpienia pieniądza narodowego przez wspólny oraz mają trwały i kumulujący się w czasie charakter.

Wprowadzenie wspólnej waluty prowadzi bezpośrednio do redukcji ryzyka kurso-wego, a wraz z nim do redukcji kosztów kursowych i transakcyjnych. Stanowi to istot-ne ułatwienie dla prowadzenia działalności gospodarczej, a także ruchu turystyczistot-ne- turystyczne-go²⁵. Przedsiębiorstwa pozbawione obciążenia fi nansowego dzięki poprawie wyników fi nansowych są w stanie przeznaczać dodatkowe środki pieniężne na inwestycje oraz tworzyć nowe miejsca pracy. Z drugiej strony efekt ten jest negatywny dla banków i innych instytucji fi nansowych, które tracą dochody z tytułu wymiany walut²⁶.

Bezpośrednim skutkiem rezygnacji z własnej waluty na rzecz waluty międzyna-rodowej jest również ograniczenie ryzyka wystąpienia destabilizujących gospodarkę gwałtownych przepływów kapitałowych wywołanych innymi niż pogorszenie

wskaź-24 Euro na świecie, http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/world/index_pl.htm (dostęp 30.12.2016).

25 J. Werwińska, € jak euro, ODDK, Gdańsk 2002, s. 21-22.

26 Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do euro, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publica-tion6730_pl.pdf (dostęp 27.12.2016).

174

ników makroekonomicznych czynnikami, jak spekulacje walutowe lub zmiany zaufa-nia inwestorów zagranicznych niemające uzasadniezaufa-nia w rzeczywistej sytuacji eko-nomicznej państwa. Dodatkowo, rezygnując z własnej waluty, znacznie zmniejsza się ryzyko wystąpienia kryzysu walutowego, zwiększając tym samym długookresową stabilność makroekonomiczną państwa. Ponadto przyjęcie wspólnej waluty może przełożyć się na wzrost ratingu kraju²⁷. Stabilność i wiarygodność makroekonomicz-na mają kluczowe zmakroekonomicz-naczenie dla gospodarki, gdyż zachęcają inwestorów do podej-mowania decyzji inwestycyjnych, decydują o alokacji zasobów gospodarczych oraz wpływają na zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego.

Obszarem, w którym bezpośrednie efekty wprowadzenia wspólnej waluty ujaw-niają się najszybciej, są rynki fi nansowe. Spadek premii za ryzyko kursowe oraz przy-jęcie polityki pieniężnej wspólnego banku centralnego, w tym połączenie i scentrali-zowanie zarządzania rezerwami z innymi członkami unii walutowej oraz obniżenie nominalnych stóp procentowych prowadzą do pogłębienia integracji, zwłaszcza na rynku pieniężnym, a także do większej przejrzystości cen, co sprzyja podejmowaniu optymalnych decyzji gospodarczych²⁸. Postępująca integracja rynków fi nansowych sprzyja osiąganiu większych korzyści z członkostwa w strefi e jednowalutowej, ale niesie także zagrożenia, z których najpoważniejszy to tzw. „efekt zarażania”, pole-gający na przenoszeniu kryzysów fi nansowych między zintegrowanymi państwami.

Należy zaznaczyć, że skala korzyści płynących z przyjęcia wspólnej waluty jest uza-leżniona od poziomu rozwoju rynków fi nansowych w krajach unii walutowej²⁹.

W dłuższym okresie mogą materializować się związane ze wspomnianymi korzy-ściami bezpośrednimi szanse, tzn. korzyści pośrednie. Ich znaczenie dla gospodarki jest istotniejsze, ale równocześnie mają one charakter warunkowy, bowiem ich re-alizacja jest uzależniona od właściwego spożytkowania korzyści bezpośrednich, ja-kości polityki makroekonomicznej prowadzonej na drodze do strefy jednowalutowej i wewnątrz niej (zwłaszcza reformy systemu podatkowego, świadczeń społecznych i rynku pracy), otwartości gospodarki, jak i zdolności adaptacyjnych podmiotów go-spodarczych, w tym do operowania w warunkach zwiększonej konkurencji oraz ab-sorpcji inwestycji i innowacji.

Przyjęcie wspólnej waluty może doprowadzić do intensyfi kacji wymiany handlo-wej. Oprócz wzrostu wymiany handlowej bardzo ważnym skutkiem przystąpienia do strefy jednowalutowej może być wzrost inwestycji krajowych (w wyniku obniże-nia kosztu pozyskaobniże-nia kapitału oraz poszerzeobniże-nia perspektyw działalności na więk-szym rynku) i zagranicznych (dzięki eliminacji ryzyka kursowego i stabilniejszemu otoczeniu ekonomicznemu). Ostateczna skala wpływu przyjęcia wspólnej waluty na poziom inwestycji krajowych i zagranicznych jest uwarunkowana głównie zdolno-ścią absorpcji tych inwestycji przez podmioty gospodarcze. Inwestycje oraz wymiana

27 Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 149.

28 L. Oręziak, Euro nowy..., op. cit., s. 48.

29 Raport na temat pełnego..., op. cit.

7. Jeśli nie euro, to co?

175 handlowa są istotnym mechanizm restrukturyzacji gospodarki, poprawy jej wydajno-ści i konkurencyjnowydajno-ści oraz konwergencji dochodów obywateli unii³⁰.

W dłuższym okresie następuje w unii walutowej ściślejsza integracja rynków fi -nansowych, głównie w obszarze instytucji i infrastruktury. Teoria ekonomii oraz do-świadczenia krajów strefy euro wskazują, że pełne członkostwo w unii walutowej sprzyja procesom integracyjnym na wielu płaszczyznach, zwłaszcza w obszarze ryn-ków fi nansowych, intensyfi kacji wymiany handlowej i inwestycji. W efekcie powinno się to przekładać na szybsze tempo wzrostu gospodarczego, wzrost zatrudnienia, do-chodów oraz ogólny wzrost dobrobytu społecznego.

Z kolei w przypadku kosztów związanych z wprowadzeniem wspólnej waluty, za-równo teoria ekonomii, jak i badania wskazują, że akumulacja kosztów i zagrożeń w czasie może kształtować się odwrotnie niż w przypadku korzyści i szans. Koszty w dużym stopniu skoncentrowane są we wczesnym etapie, podczas gdy korzyści nie są wtedy jeszcze w pełni widoczne. Koszty i zagrożenia wprowadzenia wspólnej wa-luty można podzielić na długo-, średnio- i krótkookresowe.

Podobnie jak w przypadku korzyści, pewne koszty mają charakter trwały. Dotyczy to przede wszystkim utraty możliwości prowadzenia autonomicznej polityki monetar-nej, tj. stosowania jako stabilizatorów gospodarczych stopy procentowej i nominalne-go kursu walutowenominalne-go. Łączna skala kosztów związanych z rezygnacją z niezależnej polityki pieniężnej zależy głównie od adekwatności polityki pieniężnej prowadzonej przez wspólny bank centralny do gospodarki nowego członka unii (może wystąpić ryzyko długookresowego niedopasowania poziomu stóp procentowych, którego przy-czyną jest różny poziom rozwoju gospodarczego w państwach członkowskich unii lub ryzyko niedopasowania cyklicznego, łączącego się z brakiem pełnej synchroni-zacji cykli koniunkturalnych), a także od stopnia autonomiczności krajowej polityki pieniężnej, prowadzonej w warunkach globalizacji, oraz skuteczności nominalnego kursu walutowego w absorbowaniu szoków.

Do długookresowych kosztów wprowadzenia wspólnej waluty należy zaliczyć rów-nież zmiany dotyczące prowadzenia polityki fi skalnej w unii walutowej. Ze względu na to, że państwa członkowskie unii zrezygnowały z polityki monetarnej jako narzę-dzia stabilizacji narodowego cyklu koniunkturalnego, polityka fi skalna ma za zadanie zarządzanie cyklicznymi fl uktuacjami. Wiąże się to z prowadzeniem zdyscyplinowa-nej polityki fi skalzdyscyplinowa-nej o niskim stopniu zadłużenia, co pozwala korzystać z automa-tycznych stabilizatorów oraz działań o charakterze dyskrecjonalnym. Jednocześnie utrzymanie stabilności i wiarygodności wspólnej waluty, a także ryzyko internalizacji efektów tej polityki przez państwa członkowskie unii skłoniły twórców UGW do usta-nowienia restrykcyjnych warunków dotyczących długu publicznego i defi cytu budże-towego. Warto również zaznaczyć, że zmiany polityki fi skalnej wynikające z przyczyn niemających potwierdzenia w ekonomii lub z przyczyn politycznych mogą stać się źródłem poważnych wstrząsów gospodarczych w unii walutowej.

30 Ibidem, s. 92.

176

Oprócz niepodlegających dyskusji kosztów długookresowych, które mogą być zminimalizowane przede wszystkim dzięki uelastycznieniu gospodarki, przyjęcie wspólnej waluty może wiązać się w średnim okresie również z pewnymi zagroże-niami. Należy do nich głównie kształtowanie się dynamiki cen niezgodnie ze ścieżką równowagi oraz konsekwencje tego zjawiska w sferze realnej gospodarki. Zagroże-nia w średnim okresie mogą być skutkiem wyboru nieoptymalnego kursu konwersji, a także różnic infl acyjnych między krajami unii walutowej, zbyt szybkiego wzrostu płac i cen, w tym na rynku aktywów, co wpływa na pogorszenie się konkurencyjno-ści gospodarki, jak również boomu kredytowego (głównie na rynku nieruchomokonkurencyjno-ści), który może zachwiać stabilnością fi nansową w wyniku wzrostu akcji kredytowej³¹.

W krótkim okresie koszty przystąpienia do strefy euro związane są z ewentualny-mi kosztaewentualny-mi zacieśnienia polityki makroekonoewentualny-micznej w celu wypełnienia kryteriów konwergencji nominalnej oraz ryzykiem wystąpienia związanych z tym efektów ce-nowych, a także wprowadzeniem euro do obiegu. Jeżeli infl acja nie ukształtuje się na poziomie poniżej wartości referencyjnej, będzie to wymagać podjęcia działań obni-żających tempo wzrostu cen. Działania te z kolei mogą w krótkim okresie zagrażać dynamice PKB, co jest tożsame z obniżeniem tempa wzrostu gospodarczego³². Nie należy zapominać także o zagrożeniach związanych z podporządkowaniem polity-ki pieniężnej wymogowi dwuletniego utrzymania kursu waluty narodowej do euro w systemie ERM II. Pewne zagrożenia mogą się wprawdzie wiązać z jednoczesnym spełnieniem kryterium infl acyjnego i kursowego, co wynika z presji aprecjacyjnej na realny kurs walutowy w gospodarce dominującej.

Kolejne krótkookresowe zagrożenia wiążą się z możliwością wzrostu cen wyra-żonych w euro w efekcie zaokrągleń. Jednak w najkrótszym horyzoncie czasowym odczuwalne są najbardziej koszty techniczne i organizacyjne. Koszty te obciążają zarówno administrację publiczną, sektor fi nansowy, jak i przedsiębiorstwa niefi nan-sowe, a ich wysokość jest uzależniona od szeregu decyzji dotyczących scenariusza wprowadzania wspólnej waluty oraz uwarunkowań zewnętrznych³³. Do kosztów tych zalicza się: koszty związane ze zmianami prawnymi, koszty logistyczne wprowa-dzenia i zaopatrzenia w monety oraz banknoty euro, koszty dostosowania systemów informatycznych i systemów płatności, przygotowania ogólnokrajowej kampanii in-formacyjnej oraz przeprowadzenia szkoleń dla pracowników oraz intensyfi kacji ich prac w okresie wymiany pieniądza.

Zarówno teoria ekonomii, jak i doświadczenia państw członkowskich strefy euro potwierdzają, że ze względu na trwały charakter podejmowanej decyzji zasadne jest dokonanie bilansu korzyści i kosztów, uwzględniając krótki, średni i długi okres. Pod-sumowując, należy stwierdzić, że w zestawieniu korzyści i kosztów widoczna jest pewna asymetria. Trwałe korzyści z integracji monetarnej należy raczej upatrywać w perspektywie co najmniej średniookresowej, natomiast duża część kosztów jest

po-31 Ibidem, s. 148-149.

32 D. Niedziółka, Unia gospodarczo-walutowa i jej pieniądz euro, WSCiL, Warszawa 2008, s. 75.

33 Raport na temat pełnego…, op. cit., s. 249.

7. Jeśli nie euro, to co?

177 noszona w krótkim okresie. Łączna skala kosztów i korzyści zależy od prowadzonej polityki makroekonomicznej, zarówno w okresie przygotowawczym, przed przystą-pieniem do strefy euro, jak i w trakcie pobytu w strefi e jednowalutowej³⁴. Jednocze-śnie korzyści i szanse nie są łatwe do obliczenia i ścisłego sprecyzowania.

Istotne jest również, że mają one charakter potencjalny, tzn. większość korzyści oraz zagrożeń nie wystąpi w każdym przypadku. Interesy poszczególnych podmio-tów i sposób postrzegania wspólnej waluty są różne. W przypadku osób prywatnych mają znaczenie również argumenty emocjonalne, trudne do przełożenia na sferę re-alną gospodarki.

Podsumowując analizę korzyści i wad można stwierdzić, że nie istnieją jedno-znaczne przesłanki przemawiające za członkostwem państw w obszarze wspólnej waluty bądź przeciw temu członkostwu.