Kształtowanie się wydatków na politykę rynku pracy

3. Znaczenie czynników instytucjonalnych dla funkcjonowania rynku pracy

4.4. Kształtowanie się wydatków na politykę rynku pracy

ku pracy oraz z pojawiających się nowych rozwiązań w zakresie charakteru świadczenia pracy. Niezależnie od polityki poszczególnych państw, zmiany te mają charakter global-ny i w mniejszym lub większym stopniu dotyczą wszystkich rynków pracy w krajach wy-soko rozwiniętych.

4.4. Kształtowanie się wydatków na politykę rynku pracy

Rozwiązania dotyczące polityki rynku pracy, przyjęte w poszczególnych krajach, wiążą się z określonymi nakładami ﬁ nansowymi. Nakłady te przeznaczane są na ﬁ nansowanie pasywnej polityki rynku pracy oraz programów aktywnej polityki rynku pracy. Poza mo-delem polityki rynku pracy, nakłady na jej realizację są ściśle zdeterminowane bieżącą sy-tuacją w zakresie zatrudnienia i bezrobocia. Nakłady te wydatnie wzrastają w okresach wzrostu bezrobocia, w szczególności w zakresie środków pasywnych, gdyż w większości przypadków mają one charakter obligatoryjny. Podstawowe wskaźniki, które mogą być wykorzystywane w porównaniach międzynarodowych, to wskaźniki odnoszące wielkości nakładów ﬁ nansowych na politykę rynku pracy do wielkości PKB.

Wartości wskaźnika obrazującego wydatki publiczne na realizację polityki rynku pracy (pasywnej i aktywnej) w odniesieniu do wielkości PKB, w dziewiętnastu krajach OECD w 2009 roku, przedstawiono na rysunku 4.13. Wartości wskaźnika wykazują dość istotne zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi krajami. Najwięcej w stosunku do PKB środków na politykę rynku pracy w 2009 roku przeznaczyły: Hiszpania (3,82%),

Bel-Rys. 4.13. Wydatki publiczne na programy rynku pracy ogółem, jako proc. PKB, w dziewiętnastu krajach OECD w 2009 roku

* dane za rok 2007

Na rysunku nie została uwzględniona Grecja ze względu na brak danych.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

Hiszpania Belgia Irlandia Dania Holandia Finlandia Niemcy Francja Austria Portugalia Szwecja Włochy Kanada Stany Zjednoczone Szwajcaria* Norwegia* Australia Wielka Brytania Nowa Zelandia*

gia (3,79%), Irlandia (3,49%) i Dania (3,35%), najmniej: Nowa Zelandia (0,58%) i Wiel-ka Brytania (0,66%). W celu wyjaśnienia przyczyn tych zróżnicowań konieczne jest prze-prowadzenie szczegółowej analizy.

Zróżnicowanie wielkości wydatków na politykę rynku pracy wynika, jak już wcześ-niej wspomniano, w znacznej mierze ze skali bezrobocia występującego w gospodarce.

Dotyczy to przede wszystkim instrumentów pasywnych, a więc głównie wydatków zwią-zanych z ﬁ nansowaniem zasiłków dla bezrobotnych, które znacznie wzrastają w okresie wzrostu bezrobocia. Dodatkowo skala tego wzrostu uzależniona jest od konstrukcji sys-temu zasiłków, tzn. od dostępności, wysokości i okresu przysługiwania zasiłków, oraz od struktury bezrobocia; im większy udział w ogólnym bezrobociu bezrobotnych z prawem do zasiłku, tym większe wydatki z tym związane. Ponieważ prawo do pobierania zasiłku przez bezrobotnego zazwyczaj jest ograniczone w czasie (chociaż w bardzo różnym stop-niu w poszczególnych krajach), to im krótszy przeciętny okres trwania bezrobocia, tym wyższe wydatki państwa związane z wypłatą zasiłków. Na rysunku 4.14 przedstawio-no wydatki na politykę rynku pracy w rozbiciu na instrumenty aktywne i pasywne na tle kształtowania się wartości stóp bezrobocia w poszczególnych krajach w 2009 roku.

Analiza danych przedstawionych na rysunku 4.14 pozwala na sformułowanie nastę-pujących prawidłowości:

• w zależności od przyjętego modelu polityki rynku pracy, niektóre kraje pomimo zbliżonych wartości stóp bezrobocia charakteryzują się dużym zróżnicowaniem wydatków na politykę rynku pracy;

Rys. 4.14. Wydatki publiczne na programy rynku pracy z podziałem na instrumenty aktywne i pasywne, jako proc. PKB, w dziewiętnastu krajach OECD w 2009 roku

* dane za rok 2007

Na rysunku nie została uwzględniona Grecja ze względu na brak danych.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

Hiszpania Belgia Irlandia Dania Holandia Finlandia Niemcy Francja Austria Portugalia Szwecja Wáochy Kanada Stany Zjednoczone Szwajcaria* Norwegia* Australia Wielka Brytania Nowa Zelandia* 0

INSTRUMENTY AKTYWNE INSTRUMENTY PASYWNE STOPA BEZROBOCIA

3,5

Hiszpania Belgia Irlandia Dania Holandia Finlandia Niemcy Francja Austria Portugalia Szwecja Włochy Kanada Stany Zjednoczone Szwajcaria* Norwegia* Australia Wielka Brytania Nowa Zelandia*

Instrumenty aktywne Instrumenty pasywne Stopa bezrobocia

125

4.4. Kształtowanie się wydatków na politykę rynku pracy

• umiarkowaną korelacją dodatnią ze stopą bezrobocia charakteryzują się wydat-ki na pasywne instrumenty politywydat-ki rynku pracy (współczynnik korelacji linio-wej Pearsona wynosi 0,62); w przypadku wydatków na programy aktywnej poli-tyki rynku pracy, nie można wykazać żadnej zależności pomiędzy ich wysokością a wysokością stóp bezrobocia w poszczególnych krajach.

Zdecydowana większość krajów w 2009 roku przeznaczyła więcej środków na in-strumenty pasywne niż na aktywne, wyjątkami były: Szwecja i Norwegia oraz Szwajca-ria i Wielka Brytania.

W przypadku zasiłków z tytułu bezrobocia, stanowiących kluczowy instrument pa-sywnej polityki rynku pracy, najbardziej zobiektywizowaną miarą, stanowiącą podsta-wę porównań międzynarodowych, jest stopa zastąpienia (unemployment beneﬁ t replace-ment rate). Wskaźnik ten jest w większości przypadków niezależny od bieżących wahań poziomu bezrobocia⁸ (w przeciwieństwie do wskaźnika udziału wydatków na pasywne instrumenty polityki rynku pracy w PKB), a analiza kształtowania się jego wartości może służyć jako jeden z istotnych elementów oceny polityki rynku pracy.

Na rysunku 4.15 zaprezentowano dane dotyczące przeciętnych wartości stóp zastą-pienia w krajach OECD, w latach 1991–2009. Zdecydowanie największymi wartościami tego wskaźnika charakteryzowały się Dania i Holandia – kraje, w których konsekwent-nie od początku lat 90. XX wieku realizowany jest model hojnego zabezpieczenia socjal-nego na wypadek utraty pracy. Na drugim końcu skali znalazły się takie państwa jak

8 Przy założeniu, że rząd w okresie wzrostu bezrobocia nie wprowadza zmian w systemie za-siłków dla bezrobotnych.

Rys. 4.15. Przeciętne wartości stóp zastąpienia, w dwudziestu krajach OECD w latach 1991–2009 (w proc.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

0 10 20 30 40 50 60

Grecja, Stany Zjednoczone, Kanada czy Wielka Brytania. W analizowanym okresie zde-cydowana większość państw OECD dokonywała reform swoich systemów pomocy dla osób bezrobotnych, co skutkowało zmianami wartości stóp zastąpienia. Trudno jednak w tych zmianach wyróżnić jakiekolwiek dominujące trendy. W niektórych krajach od-notowano bardzo niewielki spadek wartości stóp zastąpienia (Grecja i Hiszpania), w in-nych spadek ten należy ocenić jako umiarkowany (Australia, Kanada, Finlandia, Niemcy, Wielka Brytania, Norwegia). Istotny spadek wartości stopy zastąpienia zanotowano na-tomiast w Holandii (pomimo to pozostaje ona nadal bardzo wysoka). Pozostałe państwa z analizowanej grupy krajów OECD (poza Austrią i Belgią, gdzie wartość omawianego wskaźnika nie uległa zmianie) zarejestrowały wzrost tej wartości, szczególnie widoczny w Szwajcarii, we Włoszech, w Portugalii, w Irlandii, w Szwecji oraz w Stanach Zjednoczo-nych⁹, w pozostałych krajach wzrost ten był niewielki. Średnia wartość stopy zastąpienia dla badanych krajów w 1991 roku wynosiła 29,55%, w kolejnych latach ulegała wzrosto-wi, osiągając poziom maksymalny w 2001 roku (33,3%), a następnie spadła do 31,25%

w 2009 roku. Ostatecznie więc, biorąc pod uwagę system pomocy ﬁ nansowej dla bezro-botnych, trudno jest wyróżnić wśród krajów OECD dominującą tendencję zmian w tym systemie.

Stopa zastąpienia może stanowić jeden z komponentów charakterystyki polityki rynku pracy w poszczególnych krajach oraz – co jest istotne – stanowić podstawę porów-nań międzynarodowych. Jednakże poza względną wysokością świadczeń przyznawanych osobom bezrobotnym, znaczący wpływ na funkcjonowanie rynku pracy mogą wywierać pozostałe elementy systemu zasiłków dla bezrobotnych, dotyczące przede wszystkim kryteriów, którym należy sprostać, aby zasiłek otrzymać (dostępność zasiłku) oraz okresu przysługiwania świadczenia. W tym zakresie polityka rynku pracy poszczegól-nych krajów OECD (jak również krajów Unii Europejskiej) wykazuje daleko idące zróżni-cowanie. Charakterystykę rozwiązań przyjętych przez poszczególne kraje w systemie za-siłków dla bezrobotnych przedstawiono w tabeli 4.4.

Podstawowe warunki uprawniające do nabycia zasiłku w przypadku bezrobocia są podobne we wszystkich krajach. Osoba bezrobotna musi¹⁰:

• utracić pracę (w większości krajów wbrew swojej woli);

• zarejestrować się we właściwym urzędzie pracy;

• być zdolna do podjęcia pracy;

• wykazywać aktywność w poszukiwaniu pracy;

• posiadać wymagany okres ubezpieczenia i staż pracy;

• być w tzw. wieku produkcyjnym.

9 W Stanach Zjednoczonych wartość stopy zastąpienia była bardzo stabilna w latach 1990–

2007 i wynosiła od 11 do 13%. Dopiero w 2009 roku wzrosła do 24%. Wzrost ten wynikał w głównej mierze z nadzwyczajnego zwiększenia środków przeznaczanych na zasiłki dla bezrobotnych z po-wodu recesji gospodarczej. W lipcu 2008 roku wprowadzono w życie nowy, tymczasowy program dotyczący zasiłków dla bezrobotnych o nazwie Emergency Unemployment Compensation oraz roz-szerzono Extended Beneﬁ s Program. Programy te miały za zadanie przede wszystkim wydłużenie okresu pobierania zasiłków przez osoby bezrobotne, co ma bezpośredni wpływ na wartości stopy zastąpienia. Szerzej: K.P. Isaacs, J.M. Whittaker, A.M. Shelton, [2010], Temporary Extension of Un-employment Beneﬁ ts: Emergency UnUn-employment Compensation (EUC08), Congressional Research Ser-vice, Washington, DC, http://digitalcommons.ilr.cornell.edu/key_workplace/784 (30.01.2012).

10 G. Uścińska, [2011], Ubezpieczenia społeczne i pomoc w razie bezrobocia w ustawodawstwach państw UE. Analiza porównawcza, Instytut Pracy i Spraw Społecznych, Warszawa, s. 131.

127

4.4. Kształtowanie się wydatków na politykę rynku pracy

Tab. 4.4. System zasiłków dla bezrobotnych w dwudziestu krajach OECD w 2009 roku (na przykładzie osoby czterdziestoletniej, wcześniej zatrudnionej, bez dodatkowych osób na utrzymaniu) KrajWarunki dotyczące zatrudnienia i ubezpieczenia od bezrobocia uprawniające do zasiłku Maksymalny okres przysłu- giwania zasiłku (miesiące)

Wartość zasiłku (miesięcznie w walucie krajowej)Dopuszczalność zarobkowania AustraliaBrak tradycyjnego systemu ubezpieczeń społecz- nych, pomoc dla bezrobotnych ma formę indywidu- alnej pomocy społecznej.

––– AustriaMinimalny okres zatrudnienia: 1 rok w ciągu ostat- nich 2 lat. Ubezpieczenie obowiązkowe, jeśli zarob- ki wynoszą min. 358 EUR/mies.

9Do 60% średniego wynagrodzenia mie- sięcznego z ostatniego roku, nie więcej niż 1316 EUR.

Limit wynagrodzenia: 358 EUR miesięcz- nie. BelgiaaMinimalny okres zatrudnienia i ubezpieczenia: 468 dni w ciągu 27 miesięcy.Bez ograniczeń60% ostatniego wynagrodzenia miesięcz- nego przez pierwszy rok, 53,8% w kolej- nych latach. Maksymalnie 1078 EUR.

Limit wynagrodzenia: 3647 EUR rocznie. Zasiłek pomniejsza się o wartość wynagro- dzenia, do poziomu 130% maksymalnego zasiłku dla bezrobotnych. DaniaMinimalny okres zatrudnienia i ubezpieczenia: 1 rok w ciągu ostatnich 3 lat. Ubezpieczenie od bezrobocia jest dobrowolne.

48Do 90% poprzednich zarobków nie więcej niż 15 708 DKK.Zasiłek jest redukowany proporcjonalnie do liczby przepracowanych godzin. Finlan- diaMinimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia: 43 tygodnie w ciągu ostatnich 28 miesięcy. Minimalne zarobki uprawniające do zasił- ku: 1019 EUR miesięcznie. Dodatkowo dobrowolne ubezpieczenie uprawniające do zasiłku zależnego od wysokości zarobków (earnings related beneﬁ t) po min. 10-miesięcznym okresie składkowym.

23Zasiłek zależny od wysokości zarobków = zasiłek podstawowy (551 EUR) + 45% DRE* stanowiących nadwyżkę ponad podstawowy zasiłek, do 2307 EUR; powyżej 2307 EUR nadwyżki: zasiłek podstawowy + 20% DRE*. Do 90% poprzednich zarobków.

Czas pracy nie może przekroczyć 75% czasu pracy w pełnym wymiarze; zasiłek jest redukowany o 50% zarobków; suma warto- ści zasiłku i zarobków nie może przekroczyć 90% DRE*. FrancjaaMinimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia: 4 miesiące w ciągu ostatnich 28 miesięcy.

24Do 57,4% średnich zarobków z ostatnich 12 miesięcy lub 75% poprzednio uzyskiwa- nego wynagrodzenia. Maksymalnie 6624 EUR.

Czas pracy nie może przekroczyć 137 go- dzin w miesiącu, można pracować nie dłużej niż 15 miesięcy, osiągając dochód do 70% poprzedniego wynagrodzenia. Zasiłek redu- kuje się proporcjonalnie do zarobków. GrecjaMinimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia: 125 dni w ciągu ostatnich 14 mie- sięcy lub 200 dni w ciągu ostatnich 2 lat.

12 Od 50 do 55% poprzednich zarobków; min. 227 EUR.Wypłata zasiłku zostaje przerwana w mo- mencie podjęcia zatrudnienia.

KrajWarunki dotyczące zatrudnienia i ubezpieczenia od bezrobocia uprawniające do zasiłku Maksymalny okres przysłu- giwania zasiłku (miesiące)

Wartość zasiłku (miesięcznie w walucie krajowej)Dopuszczalność zarobkowania Hiszpa- niaMinimalny okres obowiązkowego ubezpieczenia 360 dni w ciągu ostatnich 6 lat.24Od 60–70% poprzednich zarobków; mini- malnie 492 EUR, nie więcej niż 1076 EUR.Zasiłek jest redukowany proporcjonalnie do liczby przepracowanych godzin. HolandiaMinimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia: 26 tygodni w ciągu ostatnich 36 tygodni uprawnia do 3 miesięcznego zasiłku; co najmniej 52 dni w każdym z 4 lat w ciągu 5 lat poprzedzających rok, w którym bezrobotny utracił pracę, pozwala na dalszą kontynuację zasiłku.

3875% poprzednich zarobków przez pierwsze 2 miesiące, następnie 70% poprzednich zarobków; min. 1057 EUR nie więcej niż 3968 EUR.

Jeżeli zasiłkobiorca pracuje więcej niż 5 godzin tygodniowo, to zasiłek jest redu- kowany proporcjonalnie do liczby przepra- cowanych godzin. IrlandiaMinimalny okres składkowy 52 tygodnie od rozpo- częcia pracy i 39 tygodni w ostatnim roku lub 26 tygodni w ciągu ostatnich 2 lat.

15 Od 393 do 875 EUR.Za dzień lub część dnia przepracowanego nie wypłaca się zasiłku, bez względu na wysokość zarobku. KanadaMinimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia od 420 do 700 godzin w ciągu ostat- niego roku, w zależności od poziomu bezrobocia.

1055% poprzednich zarobków, maksymalnie 1916 CAD. Zasiłek jest pomniejszany o zarobki tygo- dniowe przekraczające 25% tygodniowego zasiłku lub 50 CAD. NiemcyMinimalny okres zatrudnienia 12 miesięcy; okres obowiązkowego ubezpieczenia: 12 miesięcy w ciągu ostatnich 2 lat. Minimalne zarobki uprawniające do zasiłku: 400 EUR miesięcznie.

1260% poprzednich zarobków; minimalnie 240 EUR maksymalnie 3240 EUR.Podjęcie pracy w wymiarze powyżej 15 godzin w tygodniu powoduje utratę zasiłku. Norwe- giaMinimalne zarobki uprawniające do zasiłku wyno- szą 109 332 NOK w ciągu roku lub 218 643 NOK w ciągu 3 lat. Każdy rezydent lub osoba pracująca jest obowiązkowo ubezpieczona.

2462,4% poprzednich zarobków; minimalnie 5685 NOK, maksymalnie 22 739 NOK. Zasiłek jest redukowany proporcjonalnie do liczby przepracowanych godzin. Dopusz- czalny czas pracy wynosi 50% godzin ostat- nio wykonywanej pracy. Nowa Zelan- dia

Brak tradycyjnego systemu ubezpieczeń społecz- nych, pomoc dla bezrobotnych ma formę indywidu- alnej pomocy społecznej.

––– Portu- galiaMinimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia: 450 dni w ciągu ostatnich 2 lat.2465% poprzednich zarobków; minimalnie 419 EUR, maksymalnie 1258 EUR.Do 75% tygodniowego czasu pracy; zasiłek wynosi wtedy 135% dotychczasowego zasił- ku minus wartość wynagrodzenia.

129

4.4. Kształtowanie się wydatków na politykę rynku pracy

KrajWarunki dotyczące zatrudnienia i ubezpieczenia od bezrobocia uprawniające do zasiłku Maksymalny okres przysłu- giwania zasiłku (miesiące)

Wartość zasiłku (miesięcznie w walucie krajowej)Dopuszczalność zarobkowania Stany Zjedno- czone

Minimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia wynosi 20 tygodni. Każdy stan określa minimalny poziom zarobków uprawniający do zasiłku.

64,1% najwyższych kwartalnych zarobków w okresie bazowym; minimalnie 507 USD, nie więcej niż 1569 USD**.

Zarobki przekraczające 150% zasiłku po- wodują jego utratę, zarobki od 100–150% zasiłku są odejmowane od 150% zasiłku, poniżej 100% zasiłku zasiłek jest redukowa- ny o 50% zarobków. Szwajca- riaaMinimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia wynosi 12 miesięcy w ciągu 2 lat.18 70% zarobków; maksymalnie 7350 CHF.Zasiłek jest równy 70% różnicy pomiędzy dochodem ubezpieczonym a bieżącymi zarobkami. SzwecjaMinimalny okres zatrudnienia: 6 miesięcy lub 480 godzin nieprzerwanie w ciągu pół roku oraz 12-miesięczny okres dobrowolnego ubezpieczenia.

1080% poprzednich zarobków przez 200 dni, następnie 70% przez 100 dni; min. 6933 SEK maksymalnie 14 773 SEK.

Zasiłek jest redukowany proporcjonalnie do liczby przepracowanych dni. Wielka Bryta- nia

Minimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia: pełne 2 lata poprzedzające otrzyma- nie zasiłku.

6275 GBP niezależnie od wysokości po- przednich zarobków.Wszelkie dochody wyższe od 5 GBP tygo- dniowo, jak również kapitał i oszczędności powyżej 60 000 GBP redukują wysokość zasiłku. WłochyMinimalny okres zatrudnienia i obowiązkowego ubezpieczenia: 52 tygodnie w ciągu 2 lat poprze- dzających uzyskanie statusu bezrobotnego.

8Zależnie od zarobków 60% przez 6 miesię- cy + 50% przez pozostałe 2; maksymalnie 1065,26 EUR.

W trakcie pobierania zasiłku nie można podejmować pracy. a) dane dotyczą roku 2007 * DRE (reference earnings) = zarobki brutto w ciągu roku/12,5/21,5, co daje zarobek dzienny, który mnoży się przez 95,5%. ** dla stanu Michigan, jako typowego, reprezentatywnego stanu przemysłowego. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Beneﬁ ts and Wages 2007, [2007], Organisation for Economic Co-operation and Development, Paris, s. 16–26; Country chapter for OECD series, Beneﬁ ts and Wages 2009, [2009], Organisation for Economic Co-operation and Development, www.oecd.org/els/social/workincentives (10.02.2012); G. Uścińska, [2011], Ubezpieczenia społeczne i pomoc w razie bezrobocia w ustawodawstwach państw UE. Analiza porównawcza, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa, s. 13–16; 37–40, 111–114 (informacje dotyczące systemu zasiłków dla bezrobotnych w Belgii, Francji i Szwajcarii).

Warunki te jednak sformułowane są dość ogólnikowo. W praktyce, w poszczegól-nych krajach mogą one być interpretowane w sposób dość odmienny. Dla okresu obej-mującego lata 1990–2009 nie ma możliwości dokonania precyzyjnego pomiaru, który pozwoliłby na porównanie poszczególnych rozwiązań pod kątem ich restrykcyjności, z powodu braku uniwersalnego wskaźnika, który służyłby do porównań międzynarodo-wych. Dodatkowym powodem braku porównywalności w zakresie systemu zasiłków dla bezrobotnych jest fakt, iż pomimo zbliżonego katalogu kryteriów dostępności systemu, poza odmiennością szczegółowych rozwiązań różny jest również stopień egzekwowania stawianych wymagań¹¹.

We wszystkich krajach jednym z kluczowych wymagań, aby posiadać status osoby bezrobotnej, jest tzw. gotowość do podjęcia pracy. Zakłada się, że osoba bezrobotna jest chętna i gotowa do natychmiastowego podjęcia pracy, jeśli tylko pojawi się taka możli-wość, oraz że poszukuje pracy w sposób aktywny. Jednakże ten wymóg jest deﬁ niowa-ny na różne sposoby, a jeszcze większe zróżnicowanie dotyczy kontroli spełniania tego wymogu przez osoby bezrobotne. Na przykład gotowość do podjęcia pracy w Norwegii oznacza, że osoba bezrobotna jest zobowiązana do podjęcia jakiegokolwiek zatrudnie-nia, gdziekolwiek na terenie kraju, niezależnie od wcześniej wykonywanego zawodu i od wcześniejszych zarobków. Praca odpowiednia dla danej osoby, pod względem kwaliﬁ ka-cji i miejsca jej wykonywania, będzie oferowana bezrobotnym tylko wówczas, gdy bę-dzie to możliwe. Od osób bezrobotnych oczekuje się wysokiej mobilności przestrzennej.

W Danii gotowość do pracy musi zostać potwierdzona cotygodniowym odwiedzaniem strony internetowej „Jobnet”, która stanowi rodzaj internetowego pośrednictwa pracy, zarządzanego przez służby publiczne. Ponadto każdy bezrobotny ma obowiązek zgło-sić się osobiście raz na trzy miesiące do urzędu pracy na rozmowę, która ma na celu po-twierdzenie jego zdolności do pracy. W Finlandii osoba bezrobotna zobowiązana jest do sporządzenia, z pomocą służb zatrudnienia, a następnie realizacji indywidualnego pla-nu poszukiwania pracy. Podobnie w Wielkiej Brytanii osoba bezrobotna musi zawrzeć porozumienie w sprawie poszukiwania pracy określające konkretne działania, które jest zobowiązana podjąć¹². W Stanach Zjednoczonych (w większości stanów) nie wymaga się częstego, bezpośredniego kontaktu osoby bezrobotnej ze służbami zatrudnienia (naj-częściej raz lub dwa razy w okresie pobierania zasiłku), ale za to konieczne jest wypeł-nianie raz lub dwa razy w tygodniu odpowiedniego kwestionariusza, w którym należy wykazać wszystkie oferty pracy rozpatrywane przez osobę bezrobotną oraz ewentualne odrzucone oferty zatrudnienia, jak również wykazać wszystkie dochody z pracy, jakie osoba bezrobotna osiągnęła w danym tygodniu. Kwestionariusz przesyła się mailowo bądź wypełnia telefonicznie. Zaznaczyć należy, że przed wypełnieniem kwestionariu-sza osoba bezrobotna informowana jest, iż nieuzasadnione pobieranie zasiłku dla bez-robotnych (tzn. niespełnienie wymaganych kryteriów) jest przestępstwem, za co gro-zi kara, np. w stanie Floryda do pięciu lat więgro-zienia i grzywna w wysokości do 5 tys.

USD¹³.

11 D. Grubb, [2000], Eligibility Criteria for Unemployment Beneﬁ ts, „OECD Economic Studies”, no. 31, s. 160–163.

12 Country chapter for OECD series, Beneﬁ ts and Wages 2009, [2009], www.oecd.org/els/social/

workincentives (10.02.2012).

13 D. Grubb, [2000], s. 154; United States Department of Labor, www.ows.doleta.gov (30.11.2011).

131

4.4. Kształtowanie się wydatków na politykę rynku pracy

Wiele krajów w analizowanym okresie zaostrzało kryteria dotyczące gotowości do podjęcia pracy. W głównej mierze ograniczano możliwości odmowy przez osobę bezro-botną podjęcia oferowanej pracy z powodu niezgodności z posiadanym zawodem, wyso-kości oferowanych zarobków oraz lokalizacji miejsca pracy. Ponadto większość państw położyła nacisk na zwiększenie częstotliwości stosowania dostępnych sankcji w przypad-kach odrzucenia oferty pracy. Niektóre kraje ograniczyły dostępność zasiłku dla bezro-botnych poprzez wydłużenie minimalnego wymaganego okresu przynależności do sys-temu ubezpieczenia od bezrobocia. Norwegia podniosła minimalny poziom osiąganego wcześniej wynagrodzenia podlegającego ubezpieczeniu, uprawniającego do pobierania zasiłku, a Szwecja odstąpiła od praktyki umożliwiania osobom bezrobotnym, które wy-czerpały możliwość pobierania zasiłku, ponownego przystąpienia do systemu po odbyciu kursu zawodowego (praktyka określana jako „efekt karuzeli”). Ogólnie więc stwierdzić należy, że system przyznawania zasiłków dla bezrobotnych ulegał uszczelnieniu i za-ostrzeniu w zakresie jego dostępności¹⁴.

We wszystkich krajach możliwość skorzystania z zasiłków dla bezrobotnych limi-towana jest wymogami w zakresie stażu pracy i okresu przynależności (opłacania skła-dek) do systemu ubezpieczeń od bezrobocia. W większości krajów funkcjonują systemy obowiązkowego ubezpieczenia od bezrobocia najczęściej powiązane z ubezpieczeniami społecznymi albo stanowią ich integralną część. Finansowanie ubezpieczenia na wypa-dek bezrobocia w większości przypadków oparte jest na składkach opłacanych w różnych

W dokumencie Instytucjonalne uwarunkowania elastyczności rynku pracy w krajach OECD (Stron 123-142)