Model neoklasyczny

Najgłębszą wiarę w to, że źródłem bezrobocia w gospodarce rynkowej są ograniczenia w elastyczności funkcjonowania rynku pracy, pokładają przedstawiciele szeroko rozu-mianego nurtu neoklasycznego¹. Fundamentalnym twierdzeniem tej szkoły jest zało-żenie istnienia naturalnej zdolności rynku pracy do osiągania stanu równowagi, cha-rakteryzującego się pełnym zatrudnieniem. Neoklasycy podtrzymują główne założenia ekonomii klasycznej, oparte na przekonaniu o skuteczności działania swobodnych me-chanizmów rynkowych. Jakkolwiek gospodarka rynkowa może odchylać się od poziomu równowagi produkcji i zatrudnienia, to jednak tego rodzaju zakłócenia mają charakter krótkookresowy. Czynnikiem regulującym, który przywraca równowagę na rynku pra-cy, są doskonale elastyczne płace realne. Wszelkie zakłócenia mechanizmu rynkowe-go w postaci przeszkód instytucjonalnych, związanych głównie z interwencją państwa,

1 Do miana założycieli współczesnej szkoły ekonomii neoklasycznej pretendują Alfred Mar-shall i Leon Walras. Istotnym wkładem tych autorów było zastosowanie analizy marginalnej w teo-rii ekonomii. Walrasowi analiza marginalna posłużyła do stworzenia modelu ogólnej równowa-gi, a Marshall wykorzystał ją w swoim systemie równowagi cząstkowej i uznawał współzależność wszystkich cen i działalności gospodarczej. Ekonomia neoklasyczna stanowi najbardziej rozbudo-wany nurt w dziejach ekonomii, określany często mianem nurtu głównego (mainstream), na któ-ry składają się liczne teorie charaktektó-ryzujące się określonymi cechami. Wśród tych cech do naj-ważniejszych należy zaliczyć: prymat wielkości realnych nad wielkościami pieniężnymi – zasada neutralności pieniądza; podejście równowagowe, według którego idealnym stanem w gospodarce jest stan równowagi; silnie rozbudowana teoria mikroekonomiczna; przekonanie, że najsprawniej-szą formą gospodarowania jest gospodarka rynkowa. W ramach ekonomii neoklasycznej rozwija-nej w latach 1870–1930 wyróżnić można kilka grup teorii: rewolucję marginalistyczną, syntezę neoklasyczną, ekonomię dobrobytu i ilościową teorię pieniądza. Odrodzenie głównego nurtu eko-nomii po rewolucji keynesistowskiej, które rozpoczęło się w latach 30. XX wieku, nastąpiło wraz z pojawieniem się nowej ekonomii klasycznej, do której zaliczyć należy trzy teorie: monetaryzm, neoklasyczną teorię wzrostu gospodarczego i hipotezę racjonalnych oczekiwań. Zob. R. Bartko-wiak, [2008], Historia myśli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, wyd. 2 zm., s. 83–85; H. Landreth, D.C. Colander, [2005], Historia myśli ekonomicznej, przekł. A. Szewor-ski, aneks do wyd. 2 J. Godłów-Legiędź, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, wyd. 2 uzup., s. 233–234.

37

2.2. Model neoklasyczny

mogą znacznie osłabić optymalizujące możliwości sił rynkowych. Podstawowe twierdze-nie o zdolności rynku pracy do samoregulacji za pomocą mechanizmu kształtowania się doskonale elastycznych płac realnych opiera się na kilku założeniach. Po pierwsze, na rynku pracy występuje niezakłócona wolna konkurencja, co oznacza, że zarówno po stro-nie pracodawców, jak i po strostro-nie pracobiorców występuje duża liczba stro-niezależnych, stro- nie-zorganizowanych jednostek, wobec czego pojedynczy uczestnicy nie mają wpływu na kształtowanie płac. Po drugie, obie strony rynku pracy są w posiadaniu kompletnej in-formacji na temat wolnych miejsc pracy istniejących w danym momencie w gospodarce, w szczególności zaś znają kształtowanie się rynkowych stawek płac. Po trzecie, pracow-nicy i miejsca pracy są jednorodni, a więc pracodawcy traktują wszystkich ubiegających się o pracę jako jednostki o takiej samej wydajności pracy, a pracownicy zakładają, że praca na identycznych, pod względem charakterystyk niepłacowych, stanowiskach pra-cy jest wynagradzana w identyczny sposób. Po czwarte, zasoby prapra-cy są doskonale mo-bilne, nie istnieją żadne bariery przepływu pracowników pomiędzy przedsiębiorstwami.

Wymienione uwarunkowania występujące na rynku pracy pozwalają zarówno praco-dawcom, jak i pracobiorcom na podejmowanie optymalnych decyzji. Optymalne w rozu-mieniu pracodawców będą te decyzje, które pozwolą im na realizowanie podstawowego celu ich działalności: maksymalizacji zysku. Natomiast pracobiorcy za optymalne decy-zje będą uznawać te, które pozwolą im na maksymalizację użyteczności płynącej z kon-sumpcji i wypoczynku, co będą mogli realizować dzięki osiągniętym dochodom z pracy². Jeżeli rynek pracy funkcjonuje zgodnie z przyjętymi założeniami, osiąga równowa-gę między podażą a popytem na pracę w punkcie równowagi lub tzw. punkcie oczysz-czenia rynku (market clearing), oznaczającym pełne zatrudnienie. Mechanizm rynkowy zapewnia efektywną alokację zasobów pracy, kształtowanie się efektywnych płac oraz powstawanie specjalności i zawodów oczekiwanych na rynku pracy.

Na konkurencyjnym rynku pracy poziom zatrudnienia i poziom stawki płacy realnej określone są przez punkt przecięcia się krzywych popytu na pracę i podaży pracy. Ilustra-cję grafi czną tego mechanizmu przedstawiono na rysunku 2.1. Początkowo rynek pracy znajduje się w równowadze, którą wyznacza punkt E₀^*,stanowiący punkt przecięcia się krzywej łącznej podaży pracy S₀ z krzywą łącznego popytu na pracę D₀. Warto podkreślić, iż równowaga na rynku pracy związana jest z tylko jednym, określonym poziomem płac w₀^*, przy którym zatrudnienie wynosi L₀^*3. Jeżeli w gospodarce zaistnieje sytuacja wywo-łująca spadek popytu na pracę (np. na skutek spadku zapotrzebowania na określone do-bra), wówczas krzywa popytu na rysunku 2.1 przesunie się w lewo, do położenia D₁. Wo-bec spadku popytu na pracę zaostrzy się konkurencja o ograniczoną liczbę miejsc pracy, co doprowadzi do spadku płacy do poziomu w₁^*, co z kolei przyczyni się do spadku poda-ży pracy i wzrostu popytu na pracę. Na rynku pracy dojdzie do ustalenia nowego punktu równowagi E₁^* przy poziomie płacy w₁^*.

Na rysunku 2.1 przedstawiono również mechanizm powstawania bezrobocia w ujęciu neoklasycznym. Według neoklasyków bezrobocie może pojawić się wówczas, gdy na skutek oddziaływania czynników zewnętrznych (pozarynkowych, jak np.

pre-2 E. Kwiatkowski, [2002a], Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 101; Z. Kaźmierczak, [1995], Rynek pracy w państwach wysoko rozwiniętych, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 23.

3 Szerzej: T. Boeri, J. van Ours, [2008], Th e Economics of Imperfect Labor Markets, Princeton University Press, Princeton, New Jersey–Oxford, s. 11.

sja związków zawodowych) dojdzie do podniesienia poziomu płac realnych do poziomu w₂,znajdującego się powyżej poziomu równowagi rynkowej. W takiej sytuacji dojdzie do spadku popytu na pracę przy równoczesnym wzroście liczby chętnych do podjęcia pracy oraz pojawi się bezrobocie zobrazowane na rysunku 2.1 przez odcinek AB; wy-niesie ono L_B–L_A.

Zakłócenia instytucjonalne związane ze swobodnym mechanizmem kształtowania się płac są przedmiotem szczególnego zainteresowania neoklasyków, ponieważ zaburza-ją zdolność rynku pracy do osiągania równowagi. Zdolność ta w szczególnych przypad-kach może zaniknąć całkowicie. Silna pozycja przetargowa związków zawodowych, brak zaufania między pracodawcami a związkami zawodowymi oraz istnienie systemu ubez-pieczeń od bezrobocia prowadzą do usztywnienia płac, w szczególności od dołu. Wówczas stawki płac osiągają poziom wyższy od poziomu wyznaczonego przez punkt równowa-gi rynkowej, ich obniżka napotyka na poważne przeszkody instytucjonalne i w rezulta-cie pojawia się bezroborezulta-cie⁴. Bezrobocie analizowane w teorii neoklasycznej ma charak-ter dobrowolny, gdyż wynika z ograniczenia funkcjonowania mechanizmu rynkowego w sposób świadomy, powodowanego działalnością pracowników bądź ich przedstawicieli

4 A.C. Pigou, [1927], Industrial Fluctuations, Macmillan, London, za: E. Kwiatkowski, [2003], Problem regulacji rynku pracy w alternatywnych opisach gospodarki, w: K.W. Frieske (red.), Deregula-cja rynku pracy, Instytut Pracy i Spraw SoDeregula-cjalnych, Warszawa, s. 20–21.

E₀^* E₁^*

A B

*

*

S₀

D₀

D₁

stawka płac realnych (w)

w₂

w₀* w₁*

zatrudnienie (L) L₁* LA L₀* L_B

A B

S₀

D₀

D₁

Rys. 2.1. Mechanizm doskonale konkurencyjnego rynku pracy

Źródło: opracowanie własne.

E₁*

E₀*

39