Podstawowe tendencje w zakresie bezrobocia na badanych rynkach pracy

nych gromadzonych przez tę organizację, dzięki czemu zapewniona została porówny-walność analizowanych informacji¹.

Badaniami objęto lata 1990–2009. W studiach zmierzających do ustalenia prawi-dłowości zachodzących w gospodarce istotne jest uwzględnianie możliwie długich szere-gów czasowych, a ponadto rzetelność uzyskanych wyników zapewnia wykorzystywanie danych, które są między sobą porównywalne. Im dłuższe szeregi czasowe, tym trudniej jest tę porównywalność utrzymać. Wynika to przede wszystkim z rozwoju i rozbudowy baz danych gromadzonych przez różne instytucje (w tym przez OECD), co wiąże się czę-sto z udoskonalaniem czę-stosowanych metod pomiaru. Zmiany te powodują, iż dobór sze-regu czasowego musi ostatecznie wynikać z kompromisu pomiędzy jego długością a po-równywalnością zawartych w nim informacji. Wybrany okres pozwolił na zachowanie takiego kompromisu. Zamknięcie badań na roku 2009 wynikało z faktu, iż niektóre dane dotyczące czynników instytucjonalnych publikowane są z dużym opóźnieniem, niektó-re zaś w cyklu dwuletnim, wobec czego chcąc uzyskać możliwie kompletną bazę danych do analiz, ograniczono ich zakres do tego roku, dla którego możliwe było zgromadzenie pełnego zestawu danych.

W rozdziale 4 przeprowadzono analizę statystyczną czynników instytucjonalnych i instrumentów polityki rynku pracy w badanych gospodarkach. Istotnym aspektem ana-lizy było ukazanie dynamiki zmian badanych czynników oraz stopnia ich zróżnicowania pomiędzy gospodarkami. W kilku przypadkach, kiedy charakterystyka badanej zmien-nej w poszczególnych krajach znacznie odbiegała od przeciętzmien-nej, przeprowadzono ana-lizę typu case-study, mającą na celu zidentyfi kowanie przyczyn obserwowanych odmien-ności.

4.2. Podstawowe tendencje w zakresie bezrobocia na badanych rynkach pracy

Rynki pracy w wybranych dwudziestu krajach OECD w badanym okresie charakteryzo-wały się znacznym zróżnicowaniem, zarówno pod względem natężenia, jak i dynami-ki zmian bezrobocia. Wykorzystując podstawowe wskaźnidynami-ki, tadynami-kie jak stopa bezrobocia i wskaźnik bezrobocia długookresowego², wyodrębniono grupy krajów, które charaktery-zowały się odmienną sytuacją na rynkach pracy.

Najbardziej ogólny wskaźnik, jakim jest średnia statystyczna stóp bezrobocia dla poszczególnych państw w latach 1990–2009 (rysunek 4.1), charakteryzował się dość

1 Jedynie w przypadku danych dotyczących koordynacji i centralizacji rokowań płacowych oraz zasięgu układów zbiorowych skorzystano z: ICTWSS: Database on Institutional Characteristics of Trade Unions, Wage Setting, State Intervention and Social Pacts in 34 countries between 1960 and 2007, Version 3 – May 2011, Amsterdam Institute for Advanced Labour Studies, University of Am-sterdam, http://www.uva-aias.net/208, ze względu na brak takich danych w bazie OECD.

2 Do badań wykorzystano wskaźniki obliczone przez OECD według następujących formuł:

dla porównań międzynarodowych przyjęto zharmonizowaną stopę bezrobocia (HUR – Harmoni-sed Unemployment Rate), obliczoną jako udział liczby osób bezrobotnych w liczbie osób należących do siły roboczej; wskaźnik bezrobocia długookresowego to udział osób bezrobotnych przez okres dwunastu i więcej miesięcy, w całej populacji bezrobotnych (OECD.Stat Extracts, http://stats.oecd.

org, 30.09.2011).

znaczną rozpiętością pomiędzy najmniejszą wartością średniej stopy bezrobocia, odno-towaną w Szwajcarii (3,2%), a największą odnoodno-towaną w Hiszpanii (13,4%).

Pomimo dużego zróżnicowania sytuacji na rynkach pracy krajów OECD, można za-obserwować pewne wspólne cechy kształtowania się zjawiska bezrobocia (rysunek 4.2)³. Po pierwsze, wyraźne są tendencje wzrostowe (spadkowe) stóp bezrobocia w określonych latach, we wszystkich krajach, tzn. tendencje zmian bezrobocia w czasie, na poszcze-gólnych rynkach pracy, do pewnego stopnia są wspólne dla wszystkich gospodarek. Po drugie, stopy bezrobocia w poszczególnych krajach charakteryzują się umiarkowaną sta-bilnością. Po trzecie, największą rozpiętość stóp bezrobocia zaobserwować można było w połowie lat 90. XX wieku, w późniejszych latach rozpiętość ta uległa znacznemu ogra-niczeniu, następnie nieco wzrosła od roku 2008.

Do oszacowania wewnętrznej dynamiki zmian w stopach bezrobocia na poszcze-gólnych rynkach pracy wykorzystano współczynnik zmienności (rysunek 4.3). Na pod-stawie wartości współczynnika stwierdzić można, iż najniższą dynamiką zmian w latach 1990–2009 charakteryzowały się stopy bezrobocia we Francji, w Austrii, w Belgii, w Gre-cji, w Niemczech, we Włoszech i w Kanadzie. W krajach tych wartość współczynnika zmienności nie przekroczyła 20%. Największe wahania zaś odnotowano w Irlandii, gdzie współczynnik zmienności stopy bezrobocia osiągnął wartość blisko 52%, co oznacza sil-ne zróżnicowanie wartości stóp bezrobocia w poszczególnych latach badasil-nego okresu.

W większości przypadków niska wartość współczynnika zmienności występowała w

kra-3 Rysunki oddzielne dla każdego kraju, na których przedstawiono kształtowanie się wartości stóp bezrobocia w poszczególnych latach, umieszczono w załączniku 4A.

Rys. 4.1. Przeciętne stopy bezrobocia w dwudziestu krajach OECD w latach 1990–2009 (w proc.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0

109

4.2. Podstawowe tendencje w zakresie bezrobocia na badanych rynkach pracy

jach, gdzie stopy bezrobocia kształtowały się na stosunkowo wysokim poziomie (wyż-szym od przeciętnej), co dowodzi względnej stabilności zaobserwowanych tam wysokich stóp bezrobocia; jedynie w Austrii niskiej wartości współczynnika zmienności towarzy-szyła niska wartość stóp bezrobocia, co pozwala stwierdzić, że korzystna sytuacja na ryn-ku pracy w tym kraju ma stosunkowo stabilny charakter.

Średnia wartość stóp bezrobocia dla całej badanej grupy państw w poszczegól-nych latach wykazywała umiarkowaną stabilność i wahała się od 5,74% (w 2007 roku) do 9,42% (w 1993 roku). W 2009 roku wartość ta wyniosła 7,86%. Ogólnie w badanym okresie odnotowano tendencję spadkową w wartościach stóp bezrobocia. Informacji na temat zróżnicowania pomiędzy rynkami pracy wewnątrz analizowanej grupy w kolej-nych latach dostarcza analiza zmienności stopy bezrobocia w czasie – dla całej badanej grupy państw.

Na rysunku 4.4 przedstawiono zróżnicowanie bezrobocia w badanej grupie krajów, zobrazowane za pomocą współczynnika zmienności stóp bezrobocia pomiędzy krajami w kolejnych latach, w okresie od 1990 do 2009 roku. Estymacja wartości współczynnika zmienności wskazuje na silne zróżnicowanie stóp bezrobocia pomiędzy krajami OECD w poszczególnych latach wyróżnionego okresu. Po roku 2000 zróżnicowanie to uległo niewielkiemu zmniejszeniu, nasiliło się jednak ponownie w 2008 roku. Największe war-Rys. 4.2. Wartości stóp bezrobocia w dwudziestu krajach OECD w latach 1990–2009 (w proc.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

STOPA BEZROBOCIA [%

20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0

Stopa bezrobocia (%)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Australia Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Kanada Niemcy Norwegia Nowa Zelandia Portugalia Stany Zjednoczone Szwajcaria Szwecja Wielka Brytania Włochy

tości współczynnika zmienności zaobserwować można w latach 1990–1991, 1998–2001 i 2008–2009, czyli w okresach, które dla większości badanych państw związane były z wy-stąpieniem zjawisk kryzysowych w gospodarce⁴. Wskazuje to na znacznie większe zróż-nicowanie bezrobocia pomiędzy badanymi rynkami w okresach kryzysów niż w okresach wzrostu gospodarczego. Oznaczać to może, iż koniunkturalne determinanty bezrobocia,

4 Na podstawie wartości luki PKB (output gap), www.oecd.org.

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0

Rys. 4.3. Dynamika zmian stóp bezrobocia w dwudziestu krajach OECD w latach 1990–

2009 (współczynnik zmienności w proc.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

Rys. 4.4. Zróżnicowanie stóp bezrobocia pomiędzy dwudziestoma krajami OECD w poszczególnych latach (współczynnik zmienności w latach 1990–2009, w proc.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

0,0

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

50,0

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

111

4.2. Podstawowe tendencje w zakresie bezrobocia na badanych rynkach pracy

Rys. 4.5. Udział bezrobotnych długookresowo w bezrobociu ogółem w dwudziestu krajach OECD w latach 1990–2009 (w proc.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0

mające charakter krótkookresowy, oddziałują na rynki pracy w sposób bardziej zróżnico-wany niż długookresowe determinanty strukturalne.

Jednym z najistotniejszych parametrów oceny rynku pracy, poza przeciętną sto-pą bezrobocia, jest wskaźnik bezrobocia długookresowego. Bezrobocie długookresowe stanowi poważne zagrożenie dla sytuacji na rynku pracy. Określane niekiedy jako bez-robocie chroniczne, oznacza, że osoby długookresowo bezrobotne mają małe szanse na powrót do zatrudnienia bez pomocy zewnętrznej. Dzieje się tak przede wszystkim z po-wodu deprecjacji kapitału ludzkiego. W miarę wydłużania się okresu pozostawania bez pracy, szanse na zatrudnienie maleją. Na rysunku 4.5 przedstawiono wartości przecięt-nych wskaźników bezrobocia długookresowego w krajach OECD w latach 1990–2009, obliczonych jako udział bezrobotnych długookresowo w całej populacji bezrobotnych.

Podobnie jak przeciętne stopy bezrobocia, średnie wskaźniki bezrobocia długookresowe-go były silnie zróżnicowane pomiędzy krajami w badanym okresie, od kilku do kilkuna-stu procent, w takich krajach jak: Stany Zjednoczone (9,6%), Kanada (11,5%), Norwegia (13,3%), Nowa Zelandia (18,1%); do wartości powyżej 40% – w Holandii (41,6%), w Por-tugalii (43,9%), w Hiszpanii (44,3%), w Irlandii (45,8%), w Niemczech (48,1%), w Grecji (51,8%), w Belgii (55,2%) oraz we Włoszech (58%).

Wskaźnik bezrobocia długookresowego w badanej próbie jest słabo skorelowany do-datnio z przeciętną stopą bezrobocia, wartość współczynnika korelacji liniowej Pearsona wynosi 0,44. Wysoka (niska) przeciętna stopa bezrobocia nie oznacza więc automatycz-nie wysokiego (niskiego) wskaźnika bezrobocia długookresowego w danej gospodarce.

Można wskazać kraje, które w latach 1990–2009 charakteryzowały się zbliżoną warto-ścią stopy bezrobocia i równocześnie bardzo zróżnicowanymi wartościami wskaźników bezrobocia długookresowego.

Przykłady takich krajów (pogrupowanych w pary) zaprezentowano w tabeli 4.1.

W niektórych przypadkach – takich jak Grecja i Finlandia, Portugalia i Nowa Zelandia czy Dania i Stany Zjednoczone – pomimo zbliżonych wartości przeciętnych stóp bezrobocia, wskaźniki bezrobocia długookresowego były około dwukrotnie wyższe w przypadku kra-jów znajdujących się na drugim miejscu w wymienionych parach. W przypadku Holandii i Norwegii analogiczna różnica była trzykrotna, a w przypadku Irlandii i Kanady cztero-krotna. Uproszczona interpretacja tego faktu może oznaczać, że o ile natężenie zjawiska bezrobocia w podanych przykładach par krajów jest do siebie bardzo zbliżone (a więc po-zornie sytuacja na rynku pracy jest podobna), o tyle włączając do analizy wskaźnik bez-robocia długookresowego, stwierdzić można, że utrata pracy w krajach, gdzie wskaźnik bezrobocia długookresowego jest kilkakrotnie wyższy, oznacza, że szansa na znalezienie zatrudnienia przez osobę bezrobotną jest tam kilkakrotnie mniejsza. Istotne jest pod-kreślenie faktu, że wysokie wskaźniki bezrobocia długookresowego zdecydowanie pogar-szają ocenę sytuacji na rynku pracy.

Tab. 4.1. Przeciętne stopy bezrobocia i wskaźniki bezrobocia długookresowego w wybranych krajach OECD, w latach 1990–2009

Kraj Średnia stóp bezrobocia ogółem w latach 1990–2009 (w proc.)

Średnia wskaźników bezrobocia długookresowego w latach 1990–2009

(w proc.)

Grecja 9,3 51,8

Finlandia 10,1 25,5

Irlandia 8,7 45,8

Kanada 8,3 11,5

Portugalia 6,2 43,9

Nowa Zelandia 6,5 18,1

Dania 5,8 23,1

Stany Zjednoczone 5,6 9,7

Holandia 4,6 41,6

Norwegia 4,1 13,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD, www.oecd.org.

Podsumowując analizę parametrów rynku pracy, dotyczących kształtowania się zja-wiska bezrobocia w dwudziestu krajach OECD w latach 1990–2009, dokonano klasyfi ka-cji tych krajów w odniesieniu do kształtowania się sytuaka-cji na rynku pracy w podziale na cztery grupy. Podział ten przedstawiono na rysunku 4.6.

Grupa I to kraje, w których w badanym okresie odnotowano najniższe wskaźniki przeciętnej stopy bezrobocia, jak i stosunkowo niskie wskaźniki stopy bezrobocia dłu-gookresowego. W grupie tej znalazły się: Stany Zjednoczone, Norwegia, Nowa Zelandia, Szwecja, Dania, Australia, Austria, Szwajcaria i Wielka Brytania.

W grupie II znalazły się kraje o nieco gorszej kondycji rynku pracy, w których pomi-mo stosunkowo niskich wskaźników przeciętnej stopy bezrobocia wskaźniki stopy bez-robocia długookresowego były wyższe niż przeciętnie w całej próbie dwudziestu krajów.

Do grupy tej zaliczono Holandię i Portugalię.

113