n ych pierw szego stop n ia“. W ydanie II.
A. L itw in i S. W iącek: „Praca dom ow a ucznia szk oły po
w szechnej“.
5. Przykłady samodzielnej pracy.
O m ów iłem wyżej ogóln e zasady tzw. ćw iczeń sam odziel
nych , gdzie najbardziej m an ifestu je się aktyw ność ucznia.
Zw róciłem również uw agę, że ten typ pracy w ym aga ciągłości i pew nego system u, a zaczyna się w klasie pierw szej od rze
czy najprostszych i najbardziej prym ityw nych. P od ejście do pracy ze strony nauczyciela m usi być bardzo proste, oczyw i
ste i bez żadnych sztuczek. C hodzi przede w szystkim o to, aby n ie było autom atycznego pow tarzania słabszych za sil
n iejszym i i ustaw icznego „pchania p ytan iam i“.
Jako przykład weźm y klasę pierwszą, k iedy to nauczyciel opracow ał już szereg liter i chodzi m u o rzecz n ajw ażn iej
szą: tech n ik ę czytania. O czyw iście sposobów tak ich ćwiczeń jest bardzo dużo, ale ważną rolę odgrywa tu czytanie ciche.
Jeżeli nau czyciel napisze na tablicy jakiś now y tekst z p o znanych już liter i każe w szystkim dzieciom przeczytać po cichu z tym , że które przeczyta, to w stanie (ew. w szystkie dzieci w stają, a które przeczyta, to usiądzie) m am y drobny przykład „sam odzielnej cichej pracy“. Czytając po cichu, każde z dzieci ćw iczy się sam o w czytaniu, pok on u je trudno
ści w łasnym w ysiłkiem , n ie powtarza za zdolniejszym , bo jest w tak iej sytuacji, gdzie sam o sob ie pom agać m usi. Przy takiej in dyw idualn ej pracy nauczyciel stosuje indyw idualn ą pom oc, różniczkuje wym agania, rozszerza zakres i uzu p ełn ia rodzaj pracy.
A ileż to sposobności do sam od zieln ych ćw iczeń w klasie
• pierw szej nastręczają różne loteryjki, rozsypanki, k lock i, obrazki, zdania, liczm any, liczyd ełk a, n ie m ów iąc już o zaję
ciach praktycznych (w ycinanie, k leje n ie itp .). K lasa pierwsza stanow i dla w ychow aw cy najw dzięczniejszy teren do zastoso
w ania sam odzielnych ćwiczeń. T o samo jest rów nież w k la
sach średnich II i III. W dzięczny m ateriał dla tej pracy n a stręcza pisanie. Program jęz. polskiego przew iduje,jw kl. II i III „sam odzielne układanie i zapisyw anie zdań na różne te
m aty“ (patrz strona 29, w iersz 14 i str. 48, wiersz 19 — sto
p ień I I I ). Oto k ilk a przykładów , w ziętych z lek cyj przeprow a
dzonych na konferencjach rejonow ych w Chorzowie.
T em at: „m am a k ąpie dziecko“, klasa II.
P r z e b i e g l e k c j i :
N .: „P okażę wam obrazek. O bejrzyjcie go sobie dobrze“ . D zieci przyglądają się m ilcząco obrazkow i. N .: „Czy w am się podoba ten obrazek? — Tak? — W ięc napiszcie to, co wadzi
cie na obrazku, w czterech zdaniach. — K asiu przypom nij, jak się pisze zd an ia?“ — Po stw ierdzeniu, że każde zdanie za
czyna się w ielką literą i kończy się kropką, nauczycielka w y
wiesza obrazek przed klasą, po czym dzieci przystępują do zu p ełn ie sam odzielnej pracy. W czasie pisania nauczycielka przechadza się m iędzy ław kam i i po cichu daje indyw idualn e w skazówki co do pisow ni niektórych wyrazów. P oniew aż spe
cjalną trudność sprawia dzieciom napisanie słowa „łóżko“, nauczycielka wyraz ten w ypisuje na tablicy.
W ynik pracy. (Z przytoczonych przykładów oryginalnych prac dzieci w yelim inow ano jed yn ie b łędy ortograficzne, na
tom iast dobór wyrazów oraz sform ow anie i kolejność zdań po
zostaw iono bez jak ich k olw iek zm ian ).
1. M am usia k ąp ie chłopczyka. Na stoliku są zabawki.
Na p odłodze stoi piesek. N a sto lik u leży gąbka i m ydło.
2. M am usia m yje dziecko. Przy dziecku wiszą pieluszki.
M am usia potem da je do łóżeczka. Przy łóżeczku stoi piesek..
3. M amusia m yje m ałe bobo. N a sznurze wisi ręcznik.
K oło w anienki siedzi m ały miś. A pies się patrzy.
* •
* *
K lasa III. R odzaj ćw iczenia: 1 próba sam odzielnego utw o
rzenia opow iadania na podstaw ie rozsypanki słów (patrz program str. 4 8 ).
T em at: „Przy k om in k u “.
1 L ekcja z konferencji rejonow ej, ja k w klasie II.
P r z e b i e g l e k c j i :
N .: „C hciałem wam przynieść ładne opow iadanie, które przeczytałem w „P łom yczku“, lecz n ie m ogłem . A w iecie dla
czego? Otóż przyszedł do m n ie jed en m ały chłopczyk i p o w ycinał z tego opow iadania dużo wyrazów, które m u były potrzebne na zbiórkę zuchów . P ozostały tylk o te w yrazy“. -—
N au czyciel odsłania tab licę, na której są napisane n astęp u jące wyrazy:
M róz, zadym ka, Przy kom inku, B abcia, k otk i, dzieci, Zabawy.
N .: „P rzeczytajcie sob ie po cichu te wyrazy i napiszcie z n ich opow iadania o tym , jak to b yło przy k om in k u “. D zieci sam odzielnie pracują, a n auczyciel tu i ów dzie u d ziela im po cichu inform acyj co do pisania trudniejszych wyrazów.
W yn ik i: (w ypracow ania oryginalne jak z klasy I I ).
1. Już b yła szara godzina. Przy k om in k u b y ł dziadek.
B abcia robiła pończochy. M urek rozm otał jej w ełnę. Zosia w yniosła M urka na podw órko. P otem była zabawa. N a dwo
rze b y ł siln y mróz.
2. W ieczorem przy k om inku siedziała babcia, dzieci i k o t
ki. Przy k om inku było ciep ło i m iło. A na dworze b y ł silny m róz i była zadym ka. B abcia robiła pończochę, a dzieci ba
w iły się w esoło z kotkam i.
3. N a dworze b y ł m róz i zadym ka. Przy k om in k u -sied ział dziadek z dw ojgiem dzieci. B abcia robiła skarpetki. K otek rozm otał w ełnę. Gdy dziadek skończył opow iadanie, dzieci zaczęły się bawić.
* * *
Ćwiczenia sam odzielne, oparte o konkretne zadanie, m a
ją duże zastosow anie przy nauczaniu przyrody, geografii,
rachunków , n ie m ów iąc już o rysunkach i robotach ręcznych.
Szczególnie szkoły niżej zorganizow ane, k ied y to n auczyciel, prowadzi rów nocześnie dwa oddziały, muszą stosow ać ten typ pracy. W iele cennych sugestii i konkretnych zadań podają też n o w e p o d r ę c z n i k i s z k o l n e . N au czyciel znaj
duje w n ich gotow e „plany pracy sam od zieln ej“ w form ie p oleceń. K ied y z jed n ym oddziałem prow adzi „naukę głoś
ną“ drugiem u daje zajęcia ciche, przygotow ane w podręcz
niku np. następującego typ u :
1. „Znajdź na m apce w ojew ództw o, na którego terenie leży tw oja rodzinna wioska.
2. W ypisz nazwy w ojew ództw z nim sąsiadujących.
3. O dnajdź w ojew ództw a, które dochodzą do granic P a ń stwa P olskiego.
4. N a m apce konturow ej zaznacz granice w szystkich w o
jew ództw i napisz ich nazwy.
5. W skaż 3 w ojew ództw a, zajm ujące najw iększe obszary ziem i.
6. W skaż 3 w ojew ództw a, zajm ujące n ajm niejsze obszary >
ziem i“ (M ichałow ska i W iszniew ska „W iadom ości z przy
rody i geografii“ dla kl. IV , str. 5 8 ).
Lub też:
„W ypisz nazwy znanych ci ptaków . Podkreśl nazwy p ta
ków dom ow ych.
Zrób porów nanie m ięd zy ptakam i i ssakami.
N apisz tak: ssaki ptaki
Jakie jest pokrycie ciała?
Jak jest uzbrojona paszcza?
Czym żyw ią się m ło d e ? “
(D. G aydówna: „Przyroda żyw a“ dla kl. V , str. 59).
*
* *
In n y przykład — R y b y : — „Sposób życia i zw iązane z nim szczegóły budow y zew nętrznej“. — N a każdym sto lik u lub ław ce znajdują się okazy, słoje z w odą z okazam i żyw ym i (ak w ariu m ). P lan pracy sam od zieln ej: 1. Zaobserw ow anie kształtu. 2. P okrycie ciała (układ łu sek , ślu z). 3. R uchy ryb (p łe tw y ). 4. O ddychanie (skrzela, pokryw a skrzelow a itp .).
N a podstaw ie obserw acji oraz m ając do p om ocy podręczniki i ilustracje dzieci sam e ustalą: kształt, pokrycie ciała, p łe t
w y, ruchy, oddychanie. O czyw iście, że sposób przeprow adze
nia danego ćw iczenia m oże być różnorodny, ale n iem n iej w szędzie m usi w ystępow ać elem en t pracy sam odzielnej i ta sam odzielna praca b ęd zie r d z e n i e m l e k c j i w od n iesie
niu do „szczegółów budow y zew nętrznej“.
*
* *
— N auczyciel opracow ał z gram atyki części m ow y, ale pojęcia są n iejasn e i nieutrw alone. P oleca w ięc w ybrać z prze
rabianej czytanki, dajm y na to, rzeczow niki i odpow iednio je rozklasyfikow ać. Jeżeli zagadnienie b yło dobrze posta
w ion e — nastąpi w k lasie cisza zorganizow anej pracy.
*
* *
D la odm iany w eźm y jeden przykład lek cyjn y ze szkoły am erykańskiej, zam ieszczony w książce Y oakam a „U lepsza
n ie zadaw ania szk oln ego“ str. 281 (kl. V III).
Jednostka I — P ołu d n iow a A m eryka — W iadom ości