Webliografia, jak twierdzi S. Harris39, to nie tylko końcowy produkt w staci spisu adresów WWW, ale także zespół czynności, które prowadzą do po-wstania takiego spisu. Ogólne wskazówki i kolejne etapy dotyczące tworzenia spisów webliograficznych zawiera opracowanie Alimohammadiego40. Obejmują one wybór tematu webliografii, kwestię przeszukiwania zawartości WWW, oce-nę wyszukanych stron pod kątem ich przydatności dla użytkownika, opracowa-nie strony WWW za pomocą wybranego edytora WWW, wybór tytułu weblio-grafii, opracowanie wstępu, przygotowanie spisu treści ułatwiającego nawigację po zawartości, opracowanie spisów bibliograficznych wyselekcjonowanych stron WWW, opracowanie hiperłączy, opracowanie indeksów, podanie danych o auto-rze webliografii, opublikowanie webliografii.
Przyjrzyjmy się szczegółowo kilku tym czynnościom, charakterystycznym dla webliografii:
1. Przeszukiwanie zawartości WWW. Webliograf musi mieć świadomość ist-nienia różnorodnych narzędzi wyszukiwania informacji: ogólnych i specjali-zowanych wyszukiwarek, metawyszukiwarek, internetowych katalogów. Róż-nią się one bowiem pod względem rozmiaru bazy zaindeksowanych dokumentów, stosowanych technik wyszukiwania. Kluczową kwestią będzie wybór właściwej strategii wyszukiwania oraz sformułowanie instrukcji wy-szukiwawczej. Ale wyszukiwarki czy katalogi nie wyczerpują listy dostęp-nych narzędzi wyszukiwania. Przykładowo, dla wyszukiwarek „terra incogni-ta” pozostaje większość baz danych dostępnych na WWW, np. elektroniczne archiwa prasowe, których zawartość nie jest indeksowana przez roboty.
2. Udostępnianie informacji. Na witrynach WWW można znaleźć szereg war-tościowych materiałów publikowanych w innych formatach. Wielu autorów udostępnia na WWW odnośniki do tekstów publikowanych w czasopismach naukowych, dostępnych w płatnych bazach danych, w formatach innych niż HTML (np. doc, rtf czy pdf). Materiały z konferencji naukowych często są prezentowane w formacie ppt. Nie sposób nie pominąć także postów z grup dyskusyjnych, list dyskusyjnych, blogów, listów elektronicznych. Tego typu
Webliografia — zestawienie tematyczne internetowych źródeł 165
38 E. BĄKOWSKA: Polskie bibliografie i informatory dostępne w Internecie [online]. [Dostęp:
29 stycznia 2007]. Dostępny w Internecie: http://www.bj.uj.edu.pl/var/bibliogr.htm
39 S. HARRIS: Webliography. The process..., s. 35.
40 D. ALIMOHAMMADI: Designing webliographies...
wypowiedzi mogą nieść także istotną wartość informacyjną, choćby nawet jako źródło informacji o jakości rejestrowanych stron.
3. Kryteria oceny wyselekcjonowanych stron WWW. Wśród czynności we-bliografa szczególnego znaczenia nabiera kwestia doboru autorytatywnych źródeł informacji41. Łatwość, z jaką można publikować w Internecie, sprzyja rozpowszechnianiu materiałów zawierających błędy rzeczowe czy nawet celo-wo wprowadzających w błąd. Webliograf musi być więc wyposażony w umie-jętność oceny internetowego źródła. Proces weryfikacji obejmuje42: ustalenie autorstwa dokumentu i kompetencji autora lub autorów w wybranym zakresie;
sprawdzenie źródła pod kątem poprawności gramatycznej i ortograficznej;
sprawdzenie obiektywności tekstu, jego aktualności, daty jego publikacji i czasu powstania cytowanych źródeł; zdefiniowanie odbiorcy tekstu; określe-nie oprogramowania, określe-niezbędnego do prawidłowego wyświetlenia strony.
Inne spojrzenie na kwestię oceny naukowych źródeł w Internecie proponują Wellborn i Kanar43. Opierając się na pojęciu „science information literacy”, oznaczającym zdolność do dostępu do informacji o naukowym charakterze i jej krytycznej analizy, zalecają, by badając strony WWW, określać m.in., czy stro-na pomaga kształtować i zrozumieć słownictwo dotyczące danego tematu, po-zwala na zrozumienie znaczenia tematu dla życia społecznego, informuje o in-nych dostępin-nych źródłach w danym zakresie oraz sposobie ich wyszukiwania.
4. Opis internetowego źródła. Publikowane w sieci webliografie z reguły sto-sują uproszczoną charakterystykę rejestrowanego dokumentu. Składa się on z tytułu dokumentu, adnotacji oraz adresu URL. Autorzy webliografii raczej nie stosują zasad opisu bibliograficznego dokumentów elektronicznych według międzynarodowej normy ISBD ani zasad opisu według standardu Dublin Core. Użytkownik już na poziomie spisu webliograficznego powinien być zdecydowany, że zamierza zapoznać się z daną stroną. Dlatego powinna być ona ekstraktem najważniejszych informacji o dokumencie, takich jak au-torstwo, tytulatura, data powstania lub aktualizacji, streszczenie, słowa klu-czowe, rozmiar strony, wymagania niezbędne do jej odczytania, powiązania z innymi witrynami. Szczególne znaczenie posiada adnotacja, która może być dla użytkownika dodatkowym źródłem informacji, jak odszukać dany dokument, zwłaszcza kiedy zmienił on swoją lokalizację44.
41 Zob. uwagi np. C. KOTLAS: Observations of a „Webliographer”. „Information Outlook”
1997, Vol. 1, no. 2; N.R. MARINO: Webliographies. Much more than just a bibliography. „Library Talk” 1998, Vol. 11, no. 2.
42 Opieram się na: J.E. ALEXANDER, M.A. TATE: Web wisdom. How to evaluate and create in-formation quality on the web. Mahwah, N.J.—London 1999.
43 V. WELBORN, B. KANAR: Building websites for science literacy. „Issues in Science and Technology Librarianship” 2000, No. 25 [online]. [Dostęp: 23 stycznia 2007]. Dostępny w Inter-necie: www.library.ucsb.edu/istl/00-winter/index.html
44 M.K. TAYLOR, D. HUDSON: „Linkrot” and the usefulness of Web site bibliographies. „Refe-rence & User Services Quarterly” 2000, Vol. 39, no. 3, s. 276.
5. Układ spisu webliograficznego. W internetowych katalogach tematycznych, obok amatorskich systemów klasyfikacyjnych, wykorzystuje się Klasyfikację Dziesiętną Deweya, Uniwersalną Klasyfikację Dziesiętną, Klasyfikację Bi-blioteki Kongresu czy np. w przypadku katalogów medycznych system Na-tional Library of Medicine45. Jeśli webliografia ma być wprowadzeniem, wstępem do prowadzenia badań w danej dziedzinie, powinien być zastosowa-ny układ logiczzastosowa-ny, w kolejności od pozycji najbardziej ogólzastosowa-nych aż do naj-bardziej szczegółowych. Przykładem takiego układu może być Open Access Webliography — spis poświęcony ruchowi Open Access na rzecz swobodne-go dostępu do artykułów naukowych w cyfrowej formie46.
6. Forma publikacji:
a. Druk; im dłuższy czas mija od publikacji, tym coraz większa część adre-sów staje się nieaktualna. Taylor i Hudson badając aktualność adreadre-sów URL w drukowanych webliografiach, wykazały, że po upływie pewnego okresu czasu ponad 20% było już nieaktualnych47. Problem ten częściowo można zniwelować, jeśli webliografia z założenia będzie publikowana cy-klicznie w danym czasopiśmie. W kolejnym numerze możliwa będzie ko-rekta błędnych czy nieaktualnych wpisów.
b. Webliografia może być publikowana na witrynie WWW i wtedy nietrudno o jej aktualizację, uzupełnienie o nowe pozycje, uaktualnienie adresów URL. Webliograf ma do dyspozycji szereg nawet darmowych narzędzi umożliwiających projektowanie stron WWW czy automatyczne sprawdza-nie dostępności zarejestrowanych w spisie linków.
Podsumowanie
Wzrastająca liczba spisów bibliograficznych każe także myśleć o opracowa-niach je rejestrujących, czyli webliografiach webliografii48. Kwestią do zbadania pozostaje to, w jakim stopniu istniejące webliografie poprawiają skuteczność wyszukiwania informacji sieciowej. W powodzi spisów zapewne dużą część sta-nowią „parawebliografie”, tj. przygotowane pośpiesznie, bez należytej troski o staranność oceny rejestrowanych witryn i precyzję opisu, po opublikowaniu
Webliografia — zestawienie tematyczne internetowych źródeł 167
45 B. SOSIŃSKA-KALATA: Klasyfikacja. Struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów informacyjnych. Warszawa 2002, s. 212, 218—220.
46 A.K. HO, Ch.W. BAILEY: Open Access Webliography. [online]. [Dostępny: 30 stycznia 2007]. Dostępny w Internecie: http://www.digital-scholarship.com/cwb/oaw.htm
47 M.K. TAYLOR, D. HUDSON: „Linkrot” and the usefulness..., s. 274.
48 D. ALIMOHAMMADI: Annotated webliography of webliographies. A proposal. „The Electro-nic Library” 2005, Vol. 23, no. 5.
aktualizowane nieregularnie lub w ogóle. Te spisy tworzone przez osoby o ni-skich kompetencjach bibliograficznych tylko w niewielkim stopniu przyczy-niają się do promowania wartościowych zasobów WWW na określony temat.
Stąd też niezwykle ważną rolę do odegrania mają bibliotekarze — jako organi-zatorzy dostępu do informacji w Sieci.
Webliografia służy rozpowszechnieniu informacji o wartościowych zasobach internetowych na określony temat. Zazwyczaj bierze ona swój początek z listy adresów stron zapisanych w pamięci przeglądarki. Oczywiście, w takiej postaci nie będzie ona dostępna dla innych użytkowników Sieci. Dużą popularność zy-skały więc serwisy typu „social bookmarking”, np. del.icio.us49, które pozwa-lają zarejestrowanemu użytkownikowi na przechowywanie online adresów stron internetowych. Dzięki temu użytkownik ma dostęp do często odwiedzanych stron z każdego komputera podłączonego do Sieci oraz może się swobodnie wymieniać adresami z innymi użytkownikami. Zapisane łącza zostają opisane za pomocą słów kluczowych i krótkiego streszczenia. W ograniczonym stopniu może to zastępować wykaz zasobów na określony temat. W rezultacie wyszuki-wania dostajemy listę „ulubionych”, oznaczonych tymi samymi słowami kluczo-wymi. Chociaż nie mamy pewności, że inni użytkownicy użyli tych samych słów kluczowych na oznaczenie witryn o tej samej problematyce, to dzięki
„zbiorowej mądrości” użytkowników Sieci otrzymujemy narzędzie pozwalające dotrzeć przynajmniej do części wartościowych zasobów dostępnych na WWW.
Niektóre biblioteki, np. Heath Science Libraries Uniwersytetu w Michigan, wy-korzystują serwis del.icio.us do tworzenia zestawień tematycznych50.
Popularność zarówno katalogów, jak i serwisów takich jak del.icio.us świad-czy o tym, że wśród użytkowników Internetu nie słabnie zapotrzebowanie na informację zindeksowaną nie przez maszynę, ale przez człowieka. Udowadnia to potrzebę promowania wśród użytkowników Sieci spisów webliograficznych jako wartościowych źródeł informacji, a także umiejętności potrzebnych do ich opracowania.
Adam Jachimczyk
Webliography — the subject guides of Internet resources S u m m a r y
With the constantly increasing number of websites, the most important question becomes how to gain access to authoritative electronic resources. Besides the search engines and the web
49 del.icio.us/About. [online]. [Dostęp: 30 stycznia 2007]. Dostępny w Internecie:
http://del.icio.us/about/
50 Avian influenza resources. [online]. [Dostęp: 29 stycznia 2007]. Dostępny w Internecie:
http://www.lib.umich.edu/hsl/guides/avianflu.html
directories the useful tool enabling the easy access to net publications is a special kind of directo-ries: the webliographies — the listing of webpages or websites on the specific subject. Librarians, creating subject guides over the years, are very much predestined to compile such lists because they have been educated not only to retrieve information in its different forms but also to evalu-ate, describe and classify it. In the context of registration of the web sources the most important issue becomes the problem of their evaluation and updating their URLs. Because of the easy way to publish any kind of information on the Internet, a number of webpages can have a low con-tent-related value. Moreover, they can change their location. This paper shows the need of pro-moting among the Internet users the webliographies as a useful information sources and the abilities needed to create the lists of Internet resources.
Adam Jachimczyk
Webliographie — la récapitulation thématique des sources d’Internet R é s u m é
Avec un nombre croissant des sites WWW la question de l’accès aux sources autoritaires de l’information électronique devient de plus en plus importante. A côté des moteurs de recherche et des catalogues d’Internet, un type spécifique des catalogues, webliographies — des relevés des sites ou des pages WWW sur un thème précis, s’avèrent être un outil utile et facilitant l’accès aux publications du réseau. Les bibliothécaires qui conçoivent des tableaux thématiques semblent être particulièrement prédestinés à la formation de ce type de catalogues car ils disposent des compétences de rechercher des informations dans diverses formes, de les décrire et classer. Dans le contexte de l’enregistrement des sources d’Internet le problème de leur validation et de l’actualisation des adresses URL est très important. L’universalité des outils employés à publier des textes dans l’Internet provoque une qualité médiocre de certains matériaux et en plus risque de changer de localisation. Cet article montre la nécessité de promouvoir parmi les utilisateurs du réseau Internet l’annuaire web-bibliographique comme une source importante d’information et également comme un outil nécessaire à la création des bases de données.
Webliografia — zestawienie tematyczne internetowych źródeł 169
Uniwersytet Jagielloński Kraków