Badania empiryczne zostały przeprowadzone w okresie od października 2015 do stycz-nia 2016 roku. Objęto nimi tylko firmy polskie w rozumieniu pochodzestycz-nia kapitału, za-trudniające co najmniej 10 osób. Na potrzeby niniejszego artykułu skoncentrowano się na firmach prowadzących działalność na rynku niemieckim (N=98). Charakterystykę pró-by badawczej przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Struktura próby
Cała próCała próba N=98
Firmy działające w branży wysokich technologii* N=33 Firmy działające w branżach średnich i niskich technologii* N=65
Wielkość firmy Średnia 261,67 243,06 271,12
SD 411,93 262,27 471,73
Wiek firmy (lata) Średnia 24,48 24,94 24,25
SD 18,43 16,18 19,58
Liczba rynków zagra-nicznych
Średnia 6,21 6,70 5,97
Cała próCała próba N=98
Firmy działające w branży wysokich technologii* N=33 Firmy działające w branżach średnich i niskich technologii* N=65 Przychody zagranicz-ne w przychodach ogółem Średnia 38,82 36,76 39,86 SD 22,59 20,88 23,50
* Klasyfikacja w oparciu o PKD i wytyczne OECD. Źródło: opracowanie własne.
Jako metodę zbierania danych zastosowano CAPI (Computer Assisteted Personal
In-terview). Do grupy docelowych respondentów należeli właściciele lub menedżerowie
wyższego szczebla, mający zasadniczy wpływ na podejmowanie decyzji związanych z ekspansją zagraniczną.
Zastosowana do DP skala pomiarowa stanowi adaptację narzędzia opracowanego przez Childa i in. [2009]. Wymiar kulturowy DP cechuje się wysokim poziomem rzetelno-ści (a=0,920), podobnie jak wymiar biznesowy (a=0,855). Pośród uwarunkowań indywi-dualnych uwzględniono wiek respondentów, poziom wykształcenia, płeć, wcześniejsze doświadczenia respondentów związane z pracą lub studiami w Niemczech, znajomość języka niemieckiego, mentalność globalną [Nummela i in. 2004; a=0,917] oraz zacho-wawczość (w zakresie tradycji, przystosowania i bezpieczeństwa, a=0,643). Natomiast na poziomie uwarunkowań z poziomu firmy wzięto pod uwagę doświadczenie firmy na rynku niemieckim (lata działalności na rynku niemieckim); wiek firmy w momencie in-ternacjonalizacji; liczbę rynków zagranicznych (logarytm); obecność udziałowca z rynku niemieckiego; charakter firmy rodzinnej, wielkość firmy (logarytm liczby zatrudnionych); kauzalną logikę podejmowania decyzji [Chandler i in. 2011; a=0,906]. Wreszcie, w za-kresie uwarunkowań z poziomu otoczenia w analizach uwzględniono branżę wysokich technologii [PKD 2007], dynamizm otoczenia zagranicznego [Ortega i in 2013; a=0,562], poziom globalizacji branży (dominacja branży przez konkurentów zagranicznych; inten-sywność działalności firm na rynkach zagranicznych).
Korelacje między zmiennymi oraz statystyki opisowe przedstawia tabela 2. Celem zbadania wpływu przedstawionych uwarunkowań dystansu, przeprowadzono analizy regresji wielorakiej z wykorzystaniem oprogramowania IBM SPSS (modele przedstawio-no w tabelach 3 i 4).
Wyniki badań
Przeprowadzone analizy ilościowe pozwoliły na weryfikację znaczenia uwarunkowań postrzeganego dystansu z poziomu indywidualnego, firmy oraz otoczenia.
189 Uwarunkowania postrzeganego dystansu – perspektywa menedżerów polskich firm na rynku niemieckim
Żadne zmienne poziomu indywidualnego nie okazały się istotne statystycznie. Mo-dele poziomu organizacyjnego wskazują natomiast na znaczenie uczenia się poprzez doświadczenie i bezpośrednie kontakty. I tak, w przypadku firm o większym stopniu dywersyfikacji międzynarodowych rynków, postrzegany dystans jest niższy. Posiada-nie udziałowca z danego kraju rówPosiada-nież zmPosiada-niejsza DP. Jeżeli chodzi o kontekst branży, większa intensywność technologiczna branży firmy zmniejsza DP. Ponadto, działanie w branży o wysokim poziomie globalizacji również redukuje znaczenie różnic pomiędzy krajami w wymiarze kulturowym i biznesowym.
Tabela 2. Korelacje zmiennych i statystyki opisowe
DP DP-B DP-K 1 2 3 4 5 6 7 DP 1,00 DP biznesowy ,928** 1,00 DP kulturowy ,930** ,726** 1,00 1 Wiek 0,11 0,12 0,08 1,00 2 Wykształcenie 0,05 0,04 0,05 -0,15 1,00 3 Płeć -0,14 -0,12 -0,15 ,259** -0,17 1,00 4 Wcześniejsze dośw. ind. (studia i praca) -0,07 -0,05 -0,08 0,06 0,11 -0,06 1,00 5 Znajomość języka niemieckiego 0,09 0,11 0,06 -0,01 -0,13 -0,02 -0,02 1,00 6 Mentalność globalna 0,06 0,09 0,02 -0,01 0,01 ,239* 0,16 0,18 1,00 7 Zachowawczość 0,13 0,06 0,19 0,06 0,09 ,204* 0,05 -0,01 ,407** 1,00 8 Doświadczenie firmy na rynku niemieckim
(lata) ,309** ,398** 0,178 0,164 0,087 -0,109 0,085 -0,068 0,196 -0,040 9 Wiek firmy w momen-cie int. 0,06 0,09 0,03 0,10 0,05 0,08 0,00 0,01 -0,15 -0,04 10 Liczba rynków zagra-nicznych (Ln) 0,02 0,10 -0,07 0,12 -0,01 ,221* 0,11 0,08 ,299** 0,05 11 Udziałowiec z rynku niemieckiego -0,15 -0,10 -0,17 -0,08 -0,05 -0,20 -0,06 0,18 -0,15 -,235* 12 Firma rodzinna (01) -,242* -,240* -,210* 0,02 -,327** 0,09 -0,04 0,13 -0,05 0,00 13 Wielkość firmy (ln) 0,14 0,16 0,09 -0,02 ,291** 0,01 0,16 -0,09 ,294** -0,09 14 Kauzalna logika pod.decyzji 0,03 -0,10 0,16 0,00 0,07 ,241* 0,08 -0,11 ,521** ,650** 15 Branża wysokich technologii -,206* -0,15 -,234* -0,01 0,04 -0,02 0,09 0,05 -0,08 -0,18 16 Dynamizm otoczenia zagr. 0,05 -0,01 0,11 0,05 0,05 0,06 -0,02 -0,10 ,504** ,442** 17 Poziom globalizacji branży 0,09 0,19 -0,02 -0,18 -0,07 -0,06 0,01 0,11 ,286** 0,01
DP DP-B DP-K 1 2 3 4 5 6 7 Średnia 3,23 3,08 3,38 43,73 3,68 1,62 0,11 0,66 5,42 5,45 Odchylenie
standar-dowe 1,23 1,31 1,33 9,96 0,73 0,49 0,32 0,48 1,11 0,94
Tabela 2. Korelacje zmiennych i statystyki opisowe (cd.)
8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
8 Doświadczenie firmy na rynku niemieckim (lata) 1 9
Wiek firmy w mo-mencie
interna-cjonalizacji ,269** 1,00 10 Liczba rynków zagranicznych
(Ln) ,373** -0,07 1,00 11 z rynku niemie-Udziałowiec
ckiego
0,084 -0,02 0,08 1,00 12 Firma rodzinna (01) -0,192 -0,09 -0,02 0,01 1,00 13 Wielkość firmy (ln) ,289** 0,05 ,289** 0,04 -,353** 1,00 14 Kauzalna logika podejmowania
decyzji -0,048 -0,13 0,05 -,285
** -0,01 0,09 1,00 15 Branża wysokich
technologii 0,007 0,02 -0,08 0,12 -0,04 0,06 -,237* 1,00 16 czenia zagranicz-Dynamizm
oto-nego 0,180 -0,12 0,06 0,06 -0,13 0,17 ,539
** 0,02 1,00 17 Poziom globali-zacji branży 0,060 -0,05 ,290** ,243* -0,01 -0,02 -0,04 0,17 0,10 1,00
Średnia 9,27 1,32 0,15 0,33 4,75 5,47 0,34 5,29 4,52
Odchylenie
standardowe 14,17 1,05 0,36 0,47 1,30 0,93 0,48 0,89 1,20 **. Korelacja istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie). *. Korelacja istotna na poziomie 0.05 (dwustronnie). Źródło: opracowanie własne.
Tabela 3. Wyniki regresji liniowych (N=98): DP i uwarunkowania indywidualne Zmienna zależna
Zmienne niezależne
Dystans psychiczny (agreg.) Postrzegany dystans kul-turowy Postrzegany dystans biznesowy
Beta Ist. VIF Beta Ist. VIF Beta Ist. VIF
Wiek 0,172 0,107 1,106 0,134 0,207 1,106 0,186 0,084 1,106
Wykształcenie 0,045 0,670 1,093 0,031 0,768 1,093 0,053 0,620 1,093 Płeć -0,229 0,041 1,205 -0,225 0,044 1,205 -0,200 0,075 1,205 Wcześniejsze dośw. ind.
191 Uwarunkowania postrzeganego dystansu – perspektywa menedżerów polskich firm na rynku niemieckim
Zmienna zależna Zmienne niezależne
Dystans psychiczny (agreg.) Postrzegany dystans kul-turowy Postrzegany dystans biznesowy
Beta Ist. VIF Beta Ist. VIF Beta Ist. VIF
Znajomość języka
niemie-ckiego 0,079 0,450 1,069 0,060 0,561 1,069 0,086 0,413 1,069 Mentalność globalna 0,057 0,626 1,347 -0,014 0,907 1,347 0,120 0,308 1,347 Zachowawczość 0,148 0,190 1,243 0,233 0,040 1,243 0,041 0,716 1,243 Podsumowanie modelu R-kwadrat 0,091 0,100 0,075 Skorygowane R-kwa-drat 0,020 0,030 0,004 F 1,280 1,423 1,050
Uwaga: † p<0.10; *p<0.05; **p<0.01; ***p<0.001. W nawiasach podany błąd standardowy Źródło: opracowanie własne.
Tabela 4. Wyniki regresji liniowych (N=98): DP i uwarunkowania poziomu firmy i branży Zmienna zależna
Zmienne niezależne
Dystans psychiczny
(agreg.) Postrzegany dystans kulturowy Postrzegany dystans biznesowy
Beta Ist. VIF Beta Ist. VIF Beta Ist. VIF
Doświadczenie na rynku
niemie-ckim (lata) 0,357 0,002 1,468 0,238 0,045 1,468 0,426 0,000 1,468 Wiek firmy w momencie
interna-cjonalizacji -0,063 0,528 1,164 -0,048 0,643 1,164 -0,069 0,467 1,164 Liczba rynków zagranicznych (Ln) -0,210 0,064 1,465 -0,220 0,064 1,465 -0,171 0,111 1,465 Udziałowiec z rynku niemieckiego -0,206 0,048 1,231 -0,158 0,144 1,231 -0,224 0,024 1,231 Firma rodzinna (01) -0,166 0,104 1,189 -0,163 0,125 1,189 -0,145 0,133 1,189 Wielkość firmy (ln) 0,072 0,503 1,340 0,042 0,706 1,340 0,092 0,368 1,340 Kauzalna logika podejmowania
decyzji -0,065 0,606 1,857 0,060 0,649 1,857 -0,183 0,130 1,857 Branża wysokich technologii -0,263 0,010 1,152 -0,247 0,019 1,152 -0,242 0,012 1,152 Dynamizm otoczenia
zagranicz-nego -0,010 0,933 1,728 0,015 0,909 1,728 -0,034 0,769 1,728
Poziom globalizacji branży 0,217 0,038 1,235 0,107 0,323 1,235 0,297 0,003 1,235 Podsumowanie modelu
R-kwadrat 0,255 0,188 0,330
Skorygowane R-kwadrat 0,169 0,095 0,253
F 2,974** 2,016* 4,286***
Uwaga: † p<0.10; *p<0.05; **p<0.01; ***p<0.001. W nawiasach podany błąd standardowy Źródło: opracowanie własne.
Podsumowanie
Wyniki przeprowadzonych badań w zakresie uwarunkowań dystansu postrzeganego przez polskich menedżerów wobec rynku niemieckiego wskazują na złożoność tego tematu.
Po pierwsze, badane charakterystki z poziomu firmy i otoczenia to silniejszy predyktor postrzeganego dystansu wobec rynku zagranicznego niż charakterystyki indywidualne. Okazuje się, że percepcja wyzwań wynikających z odmienności rynku jest w większym stop-niu kształtowana przez uwarunkowania zewnętrzne. Można się spodziewać, iż ułatwienia prowadzenia biznesu międzynarodowego w rosnącym stopniu relatywizują znaczenie ta-kich czynników, jak znajomość języka czy uprzednie doświadczenie międzynarodowe.
Po drugie, w badaniu stwierdzono występowanie paradoksu dystansu, bowiem doświadczenie firmy na zagranicznym rynku zwiększa postrzegany dystans. Wynik ten implikuje, iż pozorne podobieństwo rynku wymaga weryfikacji przez operacyjne do-świadczenie. W przypadku rynków o wysokim stopniu rozwoju gospodarczego i insty-tucjonalnego, można się spodziewać efektu niedoceniania trudności prowadzenia dzia-łalności na zagranicznym rynku.
Bibliografia
Boyacigiller N. (1990), The role of expatriates in the management of interdependence, com-plexity and risk in multinational corporations, „Journal of International Business Studies”, 21(3), ss. 357– 381, doi:10.1057/palgrave.jibs.8490825.
Child J., Rodrigues S., Frynas J.G. (2009), Psychic Distance, its Impact and Coping Modes, „Management International Review”, 49(2), ss. 199–224.
Child J., Sek Hong Ng, Wong C. (2002), Psychic Distance and Internationalization: Evidence from Hong Kong Firms, „International Studies of Management & Organization”, 32(1), ss. 36–56. Chandler G.N, DeTienne Dawn R., McKelvie A., Mumford T.V. (2011), Causation and effec-tuation processes: A validation study, „Journal of Business Venturing”, 26(3), ss. 375–390. Ciszewska-Mlinarič M. (2018; w druku), Pokonywanie dystansu w ekspansji zagranicznej pol-skich przedsiębiorstw, Poltext, Warszawa.
Ghemawat P. (2001), Distance still matters: The hard reality of global expansion, „Harvard Busi-„Harvard Busi-ness Review”, 79(8), ss. 137–147.
193 Uwarunkowania postrzeganego dystansu – perspektywa menedżerów polskich firm na rynku niemieckim
Evans J., Mavondo F. (2002), Psychic Distance and Organizational Performance: An Empirical Examination of International Retailing Operations, „Journal of International Business Studies”, 33(3), ss. 515–532.
Evans J., Mavondo F.T., Bridson K. (2008), Psychic distance: antecedents, retail strategy impli-cations, and performance outcomes, „Journal of International Marketing”, 16(2), ss. 32–63. Evans J., Treadgold A., Mavondo F. (2000), Explaining export development through psychic distance, „International Marketing Review”, 17(2/3), ss. 164–168.
Griffith A., Lee S., Seob Y.C., Calantone R. (2014), Marketing process adaptation: Antecedent factors and new product performance implications in export markets, „International Marketing Review”, 31(3), ss. 308–334.
Johanson J., Vahlne J.-E. (1977), The internationalization process of the firm – a model of knowledge development and increasing foreign market commitments, „Journal of International Business Studies”, 8(1), ss. 23–32.
Johanson J., Wiedersheim-Paul F. (1975), The internationalization of the firm: four Swedish cases, „Journal of Management Studies”, 12 (3), ss. 305–322.
Musteen M., Datta D.K., Butts M.M. (2014), Do Networks and Foreign Market Knowledge Fa-cilitate SME Internationalization? Evidence From the Czech Republic, „Entrepreneurship: Theory and Practice”, 38(4), ss. 749–774.
Nordström K.A., Vahlne J.E. (1994), Is the globe shrinking? Psychic distance and the establish-ment of Swedish sales subsidiaries during the last 100 years [w:] M. Landeck (red.), International Trade: Regional and Global Issues, St Martin’s Press, ss. 41–56.
O’Grady S., Lane H.W. (1996), Thy psychic distance paradox, „Journal of International Business Studies”, 27(2), ss. 309–333.
Puthusserry P.N., Child J., Rodrigues S.B. (2014), Psychic Distance, its Business Impact and Modes of Coping: A Study of British and Indian Partner SMEs, „Management International Re-view”, 54(1), ss. 1–29.
Ruiz-Ortega M.J., Parra-Requena G., Rodrigo-Alarcon J., Garcia-Villaverde P. (2013), Envi-ronmental dynamism and entrepreneurial orientation. The moderating role of firm’s capabilities, „Journal of Organizational Change Management”, 26(3), ss. 475–493.
Smith M., Dowling P.J., Rose E.L. (2011), Psychic distance revisited: A proposed concep-tual framework and research agenda, „Journal of Management and Organization”, 17(1), ss. 123–143.
Sousa C.M.P, Bradley F. (2006), Cultural Distance and Psychic Distance: Two Peas in a Pod?, „Journal of International Marketing”, 14(1), ss. 49–70.
Remigiusz Gawlik |
remigiusz.gawlik@uek.krakow.plUniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych
Katarzyna Grzesik |
katarzyna.grzesik@ue.wroc.plUniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wydział Nauk Ekonomicznych
Monika Kwiecińska |
monika.kwiecinska@ue.wroc.plUniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wydział Nauk Ekonomicznych