5. Aktywność turystyczna Polaków w okresie 2004–2010
6.1. Cel, zakres i metody badań
6.1.2. Metody gromadzenia danych
Podstawą gromadzenia danych był wywiad kwestionariuszowy, przeprowadzony równolegle wśród osób niesłyszących i słyszących w Polsce. W środowisku osób niesłyszących wywiady kwestionariuszowe przeprowadzono przy rekomendacji Zarządu Głównego Polskiego Związku Głuchych w większości oddziałów tego związku, a także w Wielkopolsce wśród osób niezrzeszonych w związku. Pytania w kwestionariuszu, aby zapewnić jednoznaczność rozumienia ich treści, były kon-sultowane z osobą niesłyszącą. Wykonano też badania pilotażowe w grupie 20 osób w celu weryfikacji pytań. Kwestionariusze rozesłano pocztą do oddziałów PZG z prośbą, aby wywiady były przeprowadzane przy udziale tłumacza języka mi-gowego, ponadto w Wielkopolsce przeprowadzono je indywidualnie z udziałem ankietera posługującego się językiem migowym.
Formularz zawierał zarówno pytania otwarte, jak i zamknięte, także z podaną kafeterią (wzór kwestionariusza – zał. 6.1). Ponieważ dążono do uchwycenia raczej tendencji dotyczących cech turystyki niż identyfikacji zachowań w ściśle sprecyzo-wanym okresie (np. w ciągu ostatniego roku poprzedzającego badania), pytania miały charakter ogólny, odnosiły się do sytuacji typowych (występujących zazwy-czaj). Większy punkt ciężkości położono na rozpoznanie cech turystyki urlopowej i wakacyjnej niż weekendowej i świątecznej, ponieważ w podróżach krótkotermi-nowych, jak wykazały wcześniejsze badania, zauważalny był duży udział wyjazdów osób niesłyszących do rodziny, znajomych, natomiast w badaniach starano się wy-kryć podobieństwa i różnice występujące w wypowiedziach osób słyszących i nie-słyszących, związane z korzystaniem z oferty turystycznej (obiektów noclegowych, usług pośrednictwa, organizacji wyjazdów turystycznych, preferowanych walorów turystycznych itp).
Dobór próby był warunkowany dostępem do niesłyszących respondentów. W Polsce brak jest danych statystycznych dotyczących populacji osób niesły-szących, posługujących się językiem migowym. Można opierać się jedynie na sza-cunkach, według których liczebność tej populacji wynosi około 45–50 tys. (Szcze-pankowski 1999). Główną organizacją w Polsce zrzeszającą osoby niesłyszące jest Polski Związek Głuchych, stąd badania przeprowadzono w przeważającej mierze w jego oddziałach, które są zlokalizowane w miastach105. Wpłynęło to na fakt, że wię-kszość respondentów stanowili mieszkańcy miast. Brak informacji na temat cech populacji osób niesłyszących w Polsce uniemożliwił dobór warstwowy próby. W toku badań przyjęto założenie, że wywiady będą prowadzone we wszystkich wo-jewództwach, we wszystkich oddziałach PZG i będą obejmowały możliwie dużą grupę respondentów. W badaniach wzięły udział łącznie 292 osoby. Próba ta stano-wi 0,584% populacji generalnej, jeśli przyjmiemy za podstawę obliczeń jej górną, szacowaną wartość 50 tys. osób. Charakterystykę objętej badaniami próby (292 re-spondentów) przedstawiono w tabeli 6.1.
105Wzięły w nich udział osoby zrzeszone w oddziałach PZG w: Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Starogardzie Gdańskim, Szczeci-nie, Warszawie, Wrocławiu oraz Zielonej Górze.
Tabela 6.1. Cechy respondentów (dane w %)
Zmienna Cechy słysząceOsoby n=1780 Osoby niesłyszące n=292 1. płeć K 57,2 53,7 M 42,8 46,3 2. wiek 15–24 lat 10,5 8,0 25–44 lat 45,6 44,8 45–64 lat 31,2 34,6 >65 lat 12,7 12,6 3. wykształcenie podstawowe 4,6 7,6 zawodowe 19,6 60,6 średnie 42,7 24,9 licencjackie 7,8 1,1 wyższe 25,3 5,8
4. aktywność zawodowa tak 67,7 45,6
nie 32,3 54,4
5. stan cywilny żonaty/mężatka 61,4 60,9 stan wolny 38,6 39,1 6. sytuacja materialna dobra 37,4 31,9 przeciętna 56,1 53,1
zła 6,5 15,0
7. liczba członków rodziny (osoby dorosłe) 1 osoba 15,1 18,1
2 osoby 64,4 55,2 3 osoby 10,2 13,6 4 osoby 6,8 9,9 5 osób 2,6 2,2 6 osób 0,4 0,5 7–9 osób 0,5 0,5
8. liczba dzieci w rodzinie brak 6,5 50,2
1 dziecko 30,3 29,3
2 dzieci 40,7 17,5
3 dzieci 16,6 2,2
4 dzieci 4,5 0,8
5–8 dzieci 1,4 0,0
9. średni miesięczny dochód na jednego
członka rodziny <500 zł 17,2 22,9
500–1000 zł 37,8 55,3 1001–1500 zł 24,7 17,0 1501–2000 zł 12,0 3,7 powyżej 2000 zł 8,3 1,1
W tym samym okresie przeprowadzono badania wśród słyszącej części społe-czeństwa. Zachowanie w tym przypadku proporcji wielkości badanej próby w sto-sunku do populacji generalnej, analogicznie, jak w grupie osób niesłyszących (czyli na poziomie 0,584%), oznaczałoby, objęcie badaniami 222 700 Polaków, co było dążeniem mało realnym. Ostatecznie w skali Polski badaniami objęto 2470 osób. Następnie dokonano selekcji zgromadzonych kwestionariuszy, tak aby pod wzglę-dem podstawowych cech, takich jak płeć, wiek oraz miejsce zamieszkania, próba obejmująca osoby słyszące odpowiadała cechom występującym w próbie niesły-szących respondentów. W konsekwencji do dalszych analiz wytypowano 1780 kwe-stionariuszy (co stanowi wypowiedzi 0,005% ogółu Polaków)106. Dla porównania analizy prowadzone przez Centrum Badania Opinii Społecznej107 na próbie około 1000 dorosłych Polaków w odniesieniu do liczebności populacji generalnej
wy-Zmienna Cechy słysząceOsoby n=1780
Osoby niesłyszące
n=292 10. dodatkowy dochód świadczenia społeczne 13,0 48,6
pomoc rodziny 14,0 25,7
11. stan zdrowia dobry 58,9 44,9
przeciętny 34,8 48,5
zły 6,3 6,6
12. miejsce zamieszkania miasto 67,8 71,2
wieś 26,8 19,8
brak danych 5,4 9,0
13. miejsce zamieszkania (województwo) dolnośląskie 3,2 2,9 kujawsko-pomorskie 1,6 0,0 lubelskie 5,1 5,8 lubuskie 3,1 2,5 łódzkie 6,7 6,1 małopolskie 4,2 5,6 mazowieckie 4,6 5,4 opolskie 3,1 3,7 podkarpackie 0,2 0,0 podlaskie 4,1 4,2 pomorskie 3,4 4,5 śląskie 5,5 6,2 świętokrzyskie 5,1 6,2 warmińsko-mazurskie 1,2 2,1 wielkopolskie 41,9 38,6 zachodniopomorskie 7,0 6,2 Źródło: wyniki wywiadów kwestionariuszowych.
106Liczba ludności w Polsce w 2008 r. wynosiła 38 135 tys. osób (Rocznik Demograficzny 2010, GUS).
noszącej 38 135 tys. osób108obejmują 0,003% ogółu społeczeństwa. Badania były prowadzone w oparciu o analogiczny zestaw pytań jak w przypadku osób niesły-szących bezpośrednio przez ankietera (pominięto w nich jedynie punkty dotyczące wyłącznie osób niesłyszących). Cechy respondentów przedstawiono w tabeli 6.1.
Dostępność do osób posługujących się językiem migowym, jak również dobro-wolność ich udziału w badaniach spowodowała, że pod względem rozkładu prze-strzennego najliczniej reprezentowane było województwo wielkopolskie. Nieco większy niż w przypadku ogółu społeczeństwa był w badanych próbach odsetek mieszkańców miast (68–71%), podczas gdy w Polsce w okresie prowadzenia badań mieszkańcy miast stanowili około 61% społeczeństwa109.
Zgromadzone dane stanowią jednak pierwszą w Polsce bazę umożliwiającą analizę porównawczą cech turystyki osób niesłyszących i słyszących, a w konsek-wencji ukazanie specyfiki podróży turystycznych osób posługujących się językiem migowym. Wyniki tego etapu badań zostaną wykorzystane do uszczegółowienia problemów badawczych wyznaczających cele kolejnego (trzeciego) etapu prac, ukierunkowanych na dotarcie do szerszego grona osób niesłyszących, także nie-zrzeszonych w PZG, w większym zakresie reprezentujących środowisko wiejskie oraz w równomiernym stopniu poszczególne województwa. Wymaga to jednak ba-dań terenowych z udziałem ankieterów posługujących się językiem migowym i an-kieterów docierających do osób o podobnych cechach społeczno-demograficznych wśród słyszącej grupy odniesienia. Są to zabiegi czasochłonne i kosztowne.
W prezentowanych opracowaniu w analizie porównawczej cech turystyki osób niesłyszących i słyszących uwzględniono zmienne społeczno-demograficz-ne, mające istotny wpływ na uczestnictwo w podróżach turystycznych (cechy 1–11, tab. 6.1).