4. Aktywność turystyczna osób niesłyszących – czynniki wspierające
4.3. Udogodnienia adresowane do niesłyszących turystów
Model dostępności obiektów i usług turystycznych dla osób niepełnosprawnych, określony mianem „piramidy dostępności”, wyraźnie ukazuje konieczność dosto-sowania oferty turystycznej i rekreacyjnej do indywidualnych potrzeb klientów (ryc. 4.1). Ten kierunek działań jest i będzie, jak podaje K. Przecławski (2004), zna-mienną cechą turystyki w pierwszych dziesięcioleciach XXI w. Bezpośrednią kon-sekwencją tendencji do indywidualizacji potrzeb i stylu życia dla polityki turystycz-nej będzie konieczność odchodzenia od schematyczturystycz-nej, często zrutynizowaturystycz-nej oferty. Programy proponowane przez biura podróży uwzględniać będą musiały co-raz bardziej konieczność dostosowania do zindywidualizowanych potrzeb klien-tów, do odmiennych potrzeb różnych kategorii ludzi, a nawet do ich cech jednost-kowych. Badanie rynku stanie się coraz bardziej precyzyjne i będzie miało coraz większy wpływ na zróżnicowanie oferty. Ten proces, który już się zaczął, będzie ulegał dużemu przyśpieszeniu, zwłaszcza wobec rosnącej konkurencji.
Bariery ograniczające udział w turystyce i rekreacji w przypadku osób niesły-szących mają przede wszystkim charakter interaktywny (Smith, 1987). Podstawo-wą rolę w dostosowaniu oferty turystycznej do potrzeb osób niesłyszących odgry-wa więc niweloodgry-wanie bariery językowej, jak również tworzenie ogólnospołecznej atmosfery zachęcającej osoby niesłyszące do aktywności turystycznej. Język migo-wy oraz możliwości percepcji wzrokowej powinny być odpowiednio uwzględnione w funkcjonowaniu Systemu Informacji Turystycznej (SIT).
Model dostępności obiektów i usług turystycznych dla osób niepełnospraw-nych, nazwany „piramidą dostępności” (Economic Impulses of Accessible Tourism for
All, 2004: 33), wyraźnie ukazuje konieczność dostosowania oferty turystycznej i
rekreacyjnej do indywidualnych potrzeb klientów. Wśród sekwencji niezbędnych
Ryc. 4.1. Piramida dostępności
działań wymieniono: dbałość o otwartość i świadomość personelu; dostępną infor-mację; przystosowane, zróżnicowane i uwzględniające indywidualne potrzeby pro-pozycje spędzania wolnego czasu. W działaniach mających na celu udostępnianie oferty turystycznej osobom niesłyszącym widoczne są dwa kierunki, związane z: 1) zasadami przewodnictwa turystycznego oraz kwalifikacjami personelu
obsłu-gującego niesłyszących gości,
2) wykorzystaniem rozwiązań technicznych, w tym multimedialnych.
4.3.1. Przewodnictwo turystyczne, obsługa niesłyszących
turystów
Wskazówki dla przewodników grup niesłyszących turystów, jak również dla pra-cowników obsługi ruchu turystycznego zawarto w wielu opracowaniach (m.in. Newman, 1996; Best practice guidance, 2003; Budny, 2003; Darcy, 2003; Potter, 2003;
UK Council on Deafness, 2005; Access to the countryside by deaf visitors, 2006; Grabowski
i in., 2007; Kałużny, Rewcio, 2008; Praktyczny poradnik savoir-vivre34; Zajadacz, 2010a, b, c). Wskazówki te dotyczą zasad przewodnictwa przy współpracy z tłuma-czem języka migowego, specyfiki zachowań osób niesłyszących (m.in. wykorzysta-nia percepcji wzrokowej, potrzeby dłuższego czasu zwiedzawykorzysta-nia) oraz rozpowszech-niania znajomości języka migowego (chociaż kilku podstawowych znaków) wśród obsługi ruchu turystycznego. Ponadto potrzeby okazywania zainteresowania, uprzejmości, inicjatywy i otwartości w kontaktach ze strony usługodawców.
Przewodnik dobrych praktyk w zakresie usług publicznych, odnoszący się do użytkowników brytyjskiego i irlandzkiego języka migowego35, zaleca m.in. w przy-padku, gdy spotykamy osobę niesłysząca lub niedosłyszącą:
•
sprawdź, zanim zaczniesz mówić, czy słuchający skupili na tobie swoją uwagę;•
zawsze mów bezpośrednio do osoby niesłyszącej, a nie do tłumacza języka mi-gowego, który może z nią być;•
mów jasno i nie wyolbrzymiaj ruchu ust;•
nie krzycz, ponieważ nie jest to komfortowe dla niesłyszących i wygląda agre-sywnie;•
zawsze próbuj znaleźć odpowiednie miejsce do rozmowy, dobrze oświetlone, bez hałasu i czynników mogących rozpraszać uwagę;•
nie odwracaj twarzy, jeśli rozmawiasz z kimś niesłyszącym;•
używaj poprawnego języka, a nie żargonu; zawsze wyjaśniaj niezbędne skróty;•
bądź cierpliwy i poświęć odpowiednio dużo czasu na komunikację;•
unikaj pozycji, w której źródło światła jest bezpośrednio za tobą (np. lampa, okno, słońce), ponieważ może to utrudniać komunikację (światło może ośle-piać rozmówcę).34United Spinal Association, tłum. na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, adaptacja Biu-ro Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych.
35Best practice guidance on providing public services to deaf people who use British Sign Language or Irish Sign Lan-guage. Hands – on Partnership (www.dcalni.gov.uk).
Do wspomagających komunikowanie się, przydatnych środków technicznych należy zaliczyć: (1) zastosowanie grafiki: zdjęć, symboli, planów, map, rysunków, etykiet, (2) przewodniki turystyczne w formie nagrań wideo, (3) teksty uwzględ-niające specyfikę języka migowego, (4) system nawigacji GPS, (5) przewodniki tu-rystyczne adresowane do użytkowników telefonów komórkowych bazujące na fotokodach – mogą się doskonale sprawdzić w komunikowaniu się osób niesły-szących, podobnie jak SMS, (6) sygnalizację świetlną, wibracje, (7) system ostrze-gający o zagrożeniu, (8) programy – translatory języka migowego (Zajadacz, 2010a, b).
4.3.2. Technologie
W systemie bezpieczeństwa w obiektach turystycznych wykorzystywane są urządzenia typu „deaf-alerter”36zawierające nadajnik, który osoba niesłysząca nosi przy sobie i który to poprzez wibracje i sygnalizację świetlną alarmuje w sytuacji zagrożenia, także podczas snu.
Kolejnym technicznym rozwiązaniem wspomagającym komunikowanie się mię-dzy słyszącą i niesłyszącą częścią społeczeństwa są programy translatory, które dokonują automatycznie przekładu tekstu na język migowy z wykorzystaniem ani-macji. Przykładem tego typu oprogramowania jest brytyjski program Tessa37lub nie-miecki eSIGNE38. Programy te są użyteczne również w przypadku tłumaczenia stron internetowych, a w pierwotnym zamyśle miały służyć tłumaczeniu informacji prze-kazywanych przez rząd. W Polsce program translator polskiego języka migowego Thetos jest opracowywany na Politechnice Śląskiej w Gliwicach39.
Przykładem multimedialnych przewodników turystycznych są programy SITex i SITur (Zajadacz, 2010c, d; Zajadacz i in., 2010), które powstały w celu ułatwienia przekazywania treści krajoznawczych i turystycznych osobom niesłyszącym, po-sługującym się językiem migowym. Oba programy zawierają translator języka mi-gowego (Thetos) – przekładający teksty na gesty przy zastosowaniu techniki ani-macji. Prace były realizowane w ramach projektu badawczego w latach 2008–2010 i finansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków na naukę40.
36http://www.deaf-alerter.com/deaf-alerter.php.
37TExt and Sign Support Assistant – program tłumaczący teksty z j. angielskiego na Brytyjski Język Mi-gowy (www.sysconsulting.co.uk/web/projects/project_view.jsp?code=TESSA; dostęp: 07.2011).
38eSIGNE program – translator opracowany na potrzeby tłumaczenia treści stron internetowych (http://www.sign-lang.unihamburg.de/esign/overview.html).
39Program opracowywany pod kierunkiem P. Szmala (Zakład Oprogramowania, Instytut Informatyki, Politechnika Śląska w Gliwicach) (http://thetos.polsl.pl/).
40Główni wykonawcy projektu: dr inż. Przemysław Szmal, dr inż. Nina Suszczańska, mgr inż. Tomasz Grudziński (Zakład Oprogramowania, Instytut Informatyki, Wydział Automatyki, Elektroniki i In-formatyki, Politechnika Śląska w Gliwicach); prof. dr hab. Bogdan Szczepankowski (Wydział Nauk Pedagogicznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego); kierownik: dr Alina Zajadacz (Zakład Centrum Turystyki i Rekreacji, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu).
Tworzenie programów poprzedziło rozpoznanie sposobów spędzania czasu wolnego przez osoby niesłyszące w Polsce, upodobań, preferencji turystycznych, jak również czynników ograniczających udział tej grupy społecznej w turystyce i wydarzeniach kulturalnych. Następnie, przy współpracy z osobami niesłyszącymi z poznańskiego oddziału Polskiego Związku Głuchych, dokonano wyboru treści tu-rystycznych i krajoznawczych stanowiących bazę do budowy dwóch próbnych (pi-lotażowych) programów. Uwagi osób niesłyszących były także bardzo cenne w od-niesieniu do sposobów prezentowania treści: doboru grafiki (zdjęć, planów, map), rozmieszczenia obrazów i tekstu w oknie programów oraz funkcji klawiszy umożli-wiających łatwe i wygodne poruszanie się po nich. Programy dedykowane są oso-bom, dla których naturalnym sposobem porozumiewania się jest język migowy.
•
SITex (ryc. 4.2) umożliwia prezentowanie treści ekspozycji w warunkach sta-cjonarnych (np. w muzeach, galeriach, punktach informacji turystycznej, info-kioskach) załączona wersja przedstawia opisy dwóch wybranych galerii w Muzeum Narodowym w Poznaniu (Galeria Młodej Polski oraz Sztuki Współczesnej).•
SITur (ryc. 4.3) jest przeznaczony do przybliżania treści w warunkach tereno-wych na szlakach turystycznych i w wersji pilotażowej obejmuje dwie trasy wiodące po najstarszych zakątkach Poznania (Ostrowie Tumskim i Starym Ryn-ku).Załączony do programów opis zawiera:
•
charakterystykę budowy programów oraz translatora języka migowego z punk-tu widzenia twórców oprogramowania – grupy informatyków;•
opinie przedstawicieli środowiska osób niesłyszących, specjalistów z zakresu języka migowego na temat aktualnego stopnia użyteczności programów;•
wnioski przedstawiciela Muzeum Narodowego w Poznaniu, dotyczące możli-wości wykorzystania proponowanych narzędzi w celu przekazywania informa-cji na temat ekspozyinforma-cji. Wnioski te zostały wysnute w oparciu o doświadczenia związane z testowaniem programu SITex w dwóch galeriach muzeum.Głównym celem publikacji programów było zasięgnięcie opinii użytkowników odnośnie do skuteczności i atrakcyjności zaproponowanych rozwiązań. Zgłoszone
Ryc. 4.2. Program SITex – plansza powitalna
Źódło: A. Zajadacz (red.; 2010c). Ryc. 4.3. Program SITur – plansza powitalna
uwagi będą punktem wyjścia do kolejnego etapu pracy. Wykonawcy są świadomi, że programy w obecnej postaci należy traktować jako wstępną wersję, wymagającą dalszej rozbudowy, zachęcają tym samym środowisko osób niesłyszących do dzie-lenia się wskazówkami na temat możliwości ich udoskonadzie-lenia.
4.3.3. Dobre praktyki
Cennym źródłem informacji dla gestorów atrakcji i infrastruktury turystycznej jest analiza dobrych praktyk. Do przykładowych obiektów uwzględniających w swojej ofercie potrzeby niesłyszących klientów należą: Disney World41 (Floryda), Mu-zeum Luwr42(Paryż), British Museum43(Londyn), Victoria and Albert Museum44
(Londyn), Muzeum w Stalowej Woli45, Muzeum Narodowe w Krakowie (Gumula, 2009), Muzeum Pałacu w Wilanowie (Buraczyńska, Górajec, 2009). Osoby niesły-szące mogą na stronach internetowych tych obiektów zasięgnąć informacji o udo-godnieniach, w tym możliwości zwiedzania z tłumaczem języka migowego. Prze-konują się także, że są dostrzeganą, ważną grupą gości, że w miejscach tych wychodzi się naprzeciw odwiedzającym o specjalnych potrzebach, chcąc zapewnić wysoką jakość doświadczeń, przeżyć niezależnie od niepełnosprawności i sposobu zwiedzania w grupie czy też indywidualnie.
Jednakże, pomimo wskazanych wielu możliwych udogodnień w zakresie orga-nizacji turystyki osób niesłyszących, badania dotyczące dostępności oferty tury-stycznej dla osób niesłyszących, wykazują w dalszym ciągu braki, zwłaszcza w Sys-temie Informacji Turystycznej (Ray, Ryder, 2003; Economic Impulses of Accessible
Tourism for All, 2004; Buhalis i in., 2005). Niezmiennie istnieje więc potrzeba
szcze-gółowego rozpoznania potrzeb w zakresie dostępności informacji turystycznej wy-stępujących u osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności (Eichorn i in. 2008; Buhalis, Michopoulou 2010). Rozpoznanie to powinno dotyczyć nie tylko rodzaju niezbędnych informacji, ale także sposobów ich przekazywania (Gitelson, Perdue, 1987; Fesenmaier, 1994; Pennington-Gray, Vogt, 2003; Bansal, Eiselt, 2004; Wong, McKercher, 2011).